Μουσική και λογοτεχνία

Helps me find Hemingway
Helps me find Genet
Helps me find Brecht
Helps me find Chandler
Helps me find James Joyce
She always makes the right choice...

Αναμφισβήτητα, η λογοτεχνία και η ποίηση υπήρξαν ανέκαθεν λόγοι εγρήγορσης και θορύβησης του ανθρώπινου νου. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν πως η ζωή τους η ίδια άλλαξε μετά την ανάγνωση κάποιου βιβλίου. Γενικότερα οι τέχνες απ' ό,τι φαίνεται, αποτελούν αυτό που τετριμμένα αλλά επιτυχώς αποκαλείται πνευματική τροφή.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιπτώσεις εκείνες, κατά τις οποίες οι τέχνες μπλέκονται, επηρεαζόμενες άμεσα ή έμμεσα η μία από την άλλη. Πόσες και πόσες φορές κάποιος μουσικός δεν μπήκε στη διαδικασία να ντύσει με νότες τα λόγια που κάποιος άλλος έγραψε; Πόσα παραδείγματα συγγραφέων που υμνούν μουσικούς ή αφήνουν τα κομμάτια των δεύτερων να αιωρούνται στις σελίδες των βιβλίων τους; Ή ακόμη, σκιτσογράφοι που εικονοποίησαν στίχους τραγουδιών και κινηματογραφιστές που έντυσαν τα πλάνα τους με μουσικές, αναπροσδιορίζοντας μετέπειτα την αρχική τους υπόσταση.

Δε νομίζω να υπάρχουν και πολλοί που δεν βρίσκουν ενδιαφέρον αυτό το μπλέξιμο, το οποίο γιατί να μη χαρακτηρίζαμε κιόλας ζωτικό ή έντονα δημιουργικό; Οτιδήποτε υφίσταται με σκοπό να ομορφύνει, να ξορκίσει, να προβληματίσει, δεν μπορεί παρά να έχει σημαντικότατο λόγο ύπαρξης.

Ας δούμε παρακάτω 11 τραγούδια που είτε αποτελούν μελοποιήσεις ποιημάτων, είτε αναφέρονται σε λογοτεχνικά πονήματα συμπεριλαμβανομένων των ηρώων τους.

1. Bob Dylan - Desolation Row
(Highway 61 Revisited, lp 1965)
Τώρα για τον Dylan τι να πρωτοπεί κανείς. Σε όσους έχουν έστω και λίγο ασχοληθεί με την περίπτωση του, θα είναι σίγουρα γνώριμες οι συνεχείς αναφορές σε συγγραφείς και βιβλία στις οποίες επιδιδόταν μέσα από τα κομμάτια του. Ιδίως σε αυτά της νεανικής του ηλικίας, όπου εκ των πραγμάτων το μυαλό λειτουργεί σα σφουγγάρι απορροφώντας συνεχώς πληροφορίες. Στο δε "Desolation Row" οι λογοτεχνικές αναφορές γίνονται ανά ριπάς, μιας και ούτε λίγο ούτε πολύ μέσα από το σουρεαλιστικό πλέγμα των στίχων του παρελαύνουν ...(πάρτε βαθιά ανάσα), το "Φάντασμα της Όπερας" του Gaston Leroux (1909), η "Σταχτοπούτα", η "Παναγία των Παρισίων" του Victor Hugo (1831), το "Ρωμαίος και Ιουλιέτα" του William Shakespeare (1597), η Οφηλία από τον "Άμλετ"(1603) του ίδιου συγγραφέα, οι βιβλικοί "Κάιν και Άβελ", καθώς και ο Νώε, ο Ezra Pound, ο T.S. Eliot και λοιποί ιστορικοί και όχι μόνο χαρακτήρες. Αν μη τι άλλο, για να τα ανακατέψεις όλα αυτά και να μην τα κάνεις το λιγότερο...σαλάτα, πρέπει να έχεις κάμποσο ταλέντο.

Για τους λιακοπουλικούς φαν των κρυμμένων μηνυμάτων και των μυστηρίων, εικάζεται ότι και ο τίτλος του κομματιού είναι αποτέλεσμα σύμπτυξης του πρώτου συστατικού του "Desolation Angels" (Jack Kerouac, 1965) και του δεύτερου του "Cannery Row" (John Steinbeck, 1945).

Ε, μετά απ' όλα αυτά, ποιο άλλο κομμάτι θα μπορούσε να ξεκινήσει το παρόν αφιέρωμα;

2. Woody Guthrie - Tom Joad P.1 & P.2
(Dust Bowl Ballads, lp 1960)
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του `30, ο Woody Guthrie, αποφάσισε να εγκαταλείψει το Texas και να περιπλανηθεί, κατευθυνόμενος προς την California. Ήταν η περίοδος του φαινόμενου "Dust Bowl" που έπληττε τις πεδιάδες της Αμερικής και του Καναδά, δηλαδή ισχυρών αμμοθυελλών που είχαν καταστροφικές συνέπειες, αφήνοντας τουλάχιστον 500.000 πολίτες άστεγους. Εκείνη λοιπόν την περίοδο, στα τραγούδια του καταπιάστηκε και με τον Tom Joad, τον ήρωα του John Steinbeck, από το βιβλίο του δεύτερου "Τα Σταφύλια της Οργής" (1939). Ήταν ακριβώς έπειτα από το βράδυ που παρακολούθησε την ταινία που βασιζόταν στο έργο του Steinbeck. Οι ομοιότητες των κακουχιών που επήλθαν στις ζωές τόσο του πολιτικοποιημένου μουσικού, όσο και του λογοτεχνικού ήρωα, δεν αφήνουν περιθώρια αμφιβολίας περί του γιατί. Στόχος οι καταραμένοι τραπεζίτες αλλά και η ανηλεής σκόνη, σύμφωνα με τα λεγόμενα του ίδιου του Guthrie.

3. Phil Ochs - Pleasures Of The Harbor
(Pleasures Of The Harbor, lp 1967)
Στο τέταρτο άλμπουμ του, ο σπουδαίος αυτός τραγουδοποιός αποφάσισε να προβεί σε πλήθος αλλαγών. Ήταν ο πρώτος δίσκος του που ξέφυγε από τη μέχρι τότε παγιωμένη εικόνα του ως τραγουδιστή διαμαρτυρίας, ο πρώτος που εμπλούτισε έντονα το ύφος της μουσικής του, προσθέτοντας στοιχεία μπαρόκ, jazz, rock 'n' roll, με σκοπό να οδηγηθεί σε ένα αποτέλεσμα πιο κοντά σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε folk-pop. Επίσης, η ηχογράφηση θα γινόταν τόσο σε νέα εταιρεία όσο και σε νέα πόλη.

Όπως αναφέρει ο αδερφός και μάνατζέρ του Michael Ochs: "...έχοντας μεγαλώσει στα σινεμά, ήθελε να κάνει το Pleasures of the Harbor, το δικό του Long Voyage Home [εννοώντας την ταινία με πρωταγωνιστή τον John Wayne..(1940)]".

Η ταινία αυτή είναι βασισμένη σε παλαιότερα κείμενα του θεατρικού συγγραφέα Eugene O' Neill, συνεπώς, και αφού διαβάσουμε τους στίχους του κομματιού του Ochs, καταλήγουμε στη ζητούμενη σύνδεση, που στην περίπτωσή μας έχει να κάνει με τη ζωή και τις ανησυχίες των ναυτικών, κυρίως όταν πιάνουν λιμάνι.

4. Pearls Before Swine - Translucent Carriages
(Balaklava, lp 1968)
Στο συγκλονιστικό αυτό κομμάτι του δεύτερου άλμπουμ των Pearls Before Swine, ο εγκέφαλος του γκρουπ Tom Rapp και ο συμπορευόμενός του Wayne Harley, συνεργάζονται εικονικά με τον αρχαίο Έλληνα ιστορικό, Ηρόδοτο, χρησιμοποιώντας τη φράση του: "Στην ειρήνη, οι γιοι κηδεύουν τους πατεράδες τους, στον πόλεμο, οι πατεράδες κηδεύουν τους γιους τους", δημιουργώντας ένα εξαίσιο δείγμα ψυχεδελικής folk, το οποίο πολλά χρόνια αργότερα θα τιμήσουν, διασκευάζοντάς το, και οι Damon And Naomi. Ειλικρινά αξίζει να το αναζητήσετε.

5. The Fugs - Ah, Sunflower Weary Of Time
[The Village Fugs (aka The Fugs' First Album), lp 1965]
Πολλοί ήταν οι σύνδεσμοι των Fugs με τη λογοτεχνία και την ποίηση. Εκτός του γεγονότος ότι τα δύο από τα τρία αρχικά μέλη της μπάντας, Ed Sanders και Tuli Kupferberg, ήταν και οι ίδιοι ποιητές, το συγκρότημα πήρε το όνομά του από την παράφραση της λέξης "fuck" που συναντάται συχνά στο μυθιστόρημα του Norman Mailer, "The Naked and the Dead". Επιπλέον, στο πρώτο τους άλμπουμ πραγματοποίησαν τη μελοποίηση του ποιήματος του William Blake "Ah, Sunflower", προσθέτοντάς το στο σαρκαστικό και έντονα πολιτικοποιημένο οπλοστάσιό τους.

Άραγε, απορώ, πόσοι από τους σύγχρονους "αγωνιστές πόλεων" γνωρίζουν τη δράση και την τοποθέτηση της μουσικής (και όχι μόνο) αυτής κολεκτίβας; Ρητορικό το ερώτημα...

6. Syd Barrett - Golden Hair
(The Madcap Laughs, lp 1970)
Ο αποθανών πλέον Barrett, αφού φρόντισε με τη συμμετοχή του στους Pink Floyd, αλλά και την προσωπική του μουσική κατάθεση, να πυροδοτήσει άπειρες συζητήσεις, διαφωνίες, εικασίες και λοιπούς προβληματισμούς, δημιουργώντας ένα νεφελώδη μύθο γύρω από τον εαυτό του (φυσικά χωρίς να το θέλει και προφανώς χωρίς να το καταλαβαίνει ο άνθρωπος), δανειζόμενος κάποια λόγια του James Joyce από το "Chamber Music" (1907) περιέγραψε αρκετά καθαρά αυτό που διαφαινόταν εδώ και καιρό, σε ένα μόνο στίχο:
Lean out your window, golden hair
I heard you singing in the midnight air
my book is closed, I read no more
watching the fire dance, on the floor
I've left my book, I've left my room

For I heard you singing through the gloom
singing and singing, a merry air
lean out the window, golden hair...

Και όλα αυτά μέσα σε δύο ακριβώς λεπτά.

7. Camel - Rhayader Alone
(The Snow Goose, lp 1975)
Ολόκληρο το ορχηστρικό τρίτο άλμπουμ των προγκρεσιβάδων Camel, το οποίο αποτέλεσε και την απαρχή της εμπορικής τους αναγνώρισης, ήταν βασισμένο στο ομώνυμο παιδικό μυθιστόρημα του Paul Gallicο. Είχε βέβαια προηγηθεί η αναφορά στο "Lord Of The Rings" του J.R.R. Tolkien στο προηγούμενο άλμπουμ (Nimrodel/ The Procession/ The White Rider, lp: Mirage, 1974), αλλά το συγκεκριμένο παραμύθι είναι πραγματικά πολύ όμορφο και ζεστό. Σε αρκετά καλά επίπεδα στέκεται και η μουσική επένδυση των Camel, αν και προτιμώ τα δύο πρώτα άλμπουμ.

Για να γίνω και λίγο αυτοβιογραφικός, 10 με 15 χρόνια πριν, μουσικός παραγωγός (Κώστας Κυριακάκης, 9,41 Επικοινωνία FM) διάβαζε το εν λόγω βιβλιαράκι στο ραδιόφωνο συνοδεία του πιο πιασάρικου "Oxford Suite P.1" από τον Ed Alleyne Johnson. Άραγε γιατί δεν έβαζε τη μουσική των Camel; Θα ήταν ιδανικός συνδυασμός.

8. The Cure - Charlotte Sometimes
(Charlotte Sometimes, 7", 12" 1981)
Σε παιδικό βιβλίο βασίζεται και ένα από τα καλύτερα κομμάτια της βρετανικής νεοκυματικής μπάντας. Πρόκειται για την επίσης ομώνυμη νουβέλα της Penelope Farmer που εκδόθηκε το 1969 και απ' ό,τι καταλαβαίνουμε επηρέασε στο έπακρο τον μπερδεμένο, εκείνη την περίοδο, ψυχισμό του Robert Smith, μιας και αναφορά γίνεται και σε άλλα δύο τραγούδια του γκρουπ, το b-side του 7", με τίτλο "Splintered in Her Head", αλλά και στο "The Empty World" από το The Top (1984). Μάλλον η παγιδευμένη στο χρόνο Charlotte και το alter ego της, Clare, απέδιδαν εικονοποιημένα σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό όσα ταλάνιζαν το κεφάλι του αναμαλλιασμένου Smith. Η σύλληψη του κομματιού, πάντως, δεν θα μπορούσε να τους βρει σε καλύτερη περίοδο. Ανάμεσα στα "Faith" και "Pornography". Έχετε να προτείνετε κάτι καλύτερο;

9. Mecano - Untitled
(Untitled, mini lp 1980)
Ο Dirk Polak και οι αναζητήσεις του, σίγουρα έχουν υπάρξει αντικείμενο καπηλείας πολλών μουσικών φυλών, μιας και με καμάρι ουκ ολίγοι ψαγμένοι και μη ακροατές, πιστοί είτε της στιλιζαρισμένης dark-ίλας, είτε του -και καλά- punk μηδενισμού, είτε ανήσυχοι νεοκυματικοί περιπατητές, ανά καιρούς τον μνημονεύουν ως ατράνταχτο επιχείρημα υψηλής καλλιέργειας και γνώσης (των ιδίων φυσικά). Μπορεί αυτό να φαντάζει αποθαρρυντικό, αλλά πράγματι ο Ολλανδός μουσικός δημιούργησε ένα αξιοθαύμαστο έργο, ανάμεσα στο οποίο και η μελοποίηση των τελευταίων στίχων του Ρώσου ποιητή Vladimir Vladimirovich Mayakovsky, πριν αυτοκτονήσει (ο δεύτερος). Ερμηνεία που δεν σηκώνει σχολιασμό, ατμόσφαιρα βαριά και κατανυκτική, ντύνουν ένα κομμάτι που δεν γίνεται να το βγάλεις απ' το μυαλό σου άμα οι δρόμοι σας συναντηθούν.

10. Louis Tillett - Do Not Go Gentle Into That Good Night
(Letters To A Dream, lp 1992)
Ο Dylan Thomas εκτός από το να ονοματίσει κάποιον άλλο που εκ του πατρός του βρήκε το επίθετο Zimmerman, έδωσε και την ευκαιρία στον Αυστραλό Louis Tillet να μελοποιήσει το προαναφερθέν ποίημα. Το ίδιο είχε πράξει και ο John Cale, αλλά η εκδοχή του Tillet αφήνει καλύτερα να διαφανεί η εσωστρεφής, νυχτερινή περσόνα του ερμηνευτή που όσοι γνωρίζουν περί αυτού, ξέρουν την ιδιαίτερη αδυναμία του στα αλκοολούχα αποστάγματα. Οι στίχοι του ποιήματος ταίριαξαν γάντι με τον έντονο συναισθηματισμό που τον διακρίνει και δημιούργησαν μία εξαίσια μελοποίηση.

11.The Velvet Underground - Venus In Furs
(The Velvet Underground And Nico, lp 1967)
Βασισμένο στο ομότιτλο βιβλίο του Leopold von Sacher-Masoch (1870), το κομμάτι των Velvets, έχοντας ως πρώτο βιολί τη... βιόλα του Cale, δημιουργεί μια ατμόσφαιρα που πραγματικά μόνο μέσα απ' το κεφάλι αυτού που θα ονομάτιζε αργότερα το μαζοχισμό, μπορούσε να έχει βγει. Γυαλιστερές μπότες, μαστίγια, ανάγκη για υποταγή και ένας κόσμος που η αστερόσκονη και το αίμα μπλέκονται στα όνειρα και στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα τόσο το βιβλίο αρχικά, όσο και το κομμάτι μετέπειτα, να καθορίσουν τρόπους ζωής, όχι μόνο σε αυστηρά μουσικολογικά πλαίσια. Αλλά και αν ακόμα θέλετε να εστιάσουμε μόνο εκεί, οι λέξεις glam, dark, gothic, fetish σας λένε κάτι; Αν μη τι άλλο, κάνουν θραύση τελευταία, και όχι περιοριζόμενα ως κάποιο υπόγειο παρακλάδι.

Τώρα τι να ευχηθώ, καλή ακρόαση ή καλή ανάγνωση; Έλα μου ντε...