Πέραν του περιτυλίγματος: το εξώφυλλο δίσκου ως ξεχωριστό μέτρο…

Η εξειδίκευση στη συσκευασία ήταν ένας απ’ τους αμέτρητους νεωτερισμούς που εξέθρεψε η κατανάλωση με την αλματώδη γιγάντωσή της απ’ τα μεταπολεμικά χρόνια του προηγούμενου αιώνα στο σήμερα. Πλέον οτιδήποτε πουλιέται κι αγοράζεται χρειάζεται τη συσκευασία του. Τέτοια που να τραβά αμέσως την προσοχή τού κάθε ενδιαφερόμενου και να ενεργεί, χωρίς καν να μιλάει, ως ο καλύτερος πωλητής.

Ωστόσο ανεξαρτήτως απ’ τις όποιες εμπορευματικές συνισταμένες, η μουσική είχε κι έχει άλλου είδους αυτονόητα στο περιεχόμενό της. Ευτυχώς. Τα οποία δρώντας εγκαίρως κι επιτυχημένα, εφεύραν για τα δικά της προϊόντα αρμούς σύνδεσης με τις τέχνες της οπτικής αναπαράστασης, δηλαδή φωτογραφία, ζωγραφική, κόμικς κ.λπ., οι οποίοι ως ένα βαθμό λειτούργησαν και σαν αντίβαρο στο μάρκετινγκ καθαυτό.

Και παρόλο που συχνά νιώθουμε την επίδραση της τεχνολογίας να πέφτει πάνω μας λες με αποτελέσματα αναισθησιογόνου, η μετάβαση απ’ το πινέλο, την γραφίδα και τη φωτογραφική μηχανή στα γραφιστικά προγράμματα σε κομπιούτερ υπήρξε μάλλον φυσιολογική σε ό,τι εξετάζουμε εν προκειμένω, και μάλιστα χωρίς να επιτρέψει να καταστραφεί το παλιό για χάρη του νέου όπως έχουμε δει να γίνεται πολλάκις αλλού.

Θα ’θελα να το γνωρίζω με καλύτερη ακρίβεια τη δεδομένη στιγμή, όμως μέσα μου είμαι σίγουρος πως οι φωτογράφοι κι οι σχεδιαστές που συνεργάστηκαν με δισκογραφικές εταιρείες χρειάστηκε να χαρτογραφήσουν αρκετές φορές ένα τοπίο συχνά ασύμμετρο κι άνισο. Αρχής γινομένης απ’ τον Alex Steinweiss, κατάφεραν ωστόσο να προσδώσουν στο εξώφυλλο μουσικού δίσκου τις γνωστές σε όλους μας πια αυτοαναφορικές ιδιότητες που αρχικά έμοιαζε αδύνατον να τις αποκτούσε.

Μιλώντας πάντοτε για μουσική, επηρεάζει το artwork την αγοραστική απόφαση; Από την στιγμή που δημιουργεί επικοινωνιακό κέρδος, βεβαίως και την επηρεάζει. Βρίσκουμε κι άφθονα παραδείγματα για το ότι μετέπειτα ανάγεται και σε κάτι πιο μεγάλο. Γίνεται πόστερ, αφίσες τοίχων, flyers, διαφημιστικές καταχωρήσεις κ.ο.κ., και με καταλυτικότερο ίσως ρόλο. Όποιος έχει δει και περιεργαστεί δίσκους των 78 στροφών, που ενδεχομένως να έχουν υποκύψει πολύ και στην φθορά, σε παλαιοπωλεία και παζάρια ή ακόμη και σε συλλογές, τουλάχιστον απέκτησε την απτή εικόνα από πού ξεκίνησε το όλο πράγμα.

Στα αρμόδια στούντιο πάντως, το δίλημμα προσωπογραφία ή ένα άλλο κόνσεπτ πιο αρτίστικο θα πρέπει να ήταν τόσο σύνηθες μεταξύ των συναλλασσόμενων όσο κι η γενικότερη ανάγκη στον άνθρωπο για φαγητό και κατούρημα. Με κανένα σκέλος να μην υπερτερεί (δεν θα μπορούσε άλλωστε).

Πόσο το εξώφυλλο δύναται τώρα να προβάλει το περιεχόμενο ενός δίσκου; Όσο κι αν ρωτήσουμε, κανείς δεν θα θέλει να ανταποκριθεί ρισκάροντας. Εξάλλου υπάρχει ένας παράγοντας στη μουσική για τον οποίο κάποτε απαιτείται να μιλήσουμε όσο γίνεται ευρύτερα, η κοινοκτησία της. Ιδίως τώρα που το διαδίκτυο έχει συμβάλλει στο να χαλαρώσουν υπερβολικά σύνορα κι άλλες, άλλοτε παντοδύναμες, γραμμές.

Η λίστα που ακολουθεί φτιάχτηκε για να μην μοιάζει κλειστή, και με την ελπίδα κάπου μέσα της να ξεκαθαρίσει κι οτιδήποτε έμεινε μετέωρο από το παραπάνω κείμενο:

1. KING CRIMSON – “In The Court Of The Crimson King (An Observation By King Crimson)” (’69)
Αυτό ήταν το μοναδικό έργο που έκανε για δίσκο ο Barry Godber. Το άλμπουμ κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του ’69, λίγους μήνες μετά, τον επόμενο Φεβρουάριο, ο Godber πέθανε ξαφνικά από καρδιά. Ήταν μόλις 34 ετών. Το μυθικό πρωτότυπο βρίσκεται σήμερα στην κατοχή του Robert Fripp.

2. U2 – “War” (’83)
Το αγόρι είναι ο Peter Rowen, αδερφός του Derek Rowen των Virgin Prunes, όταν ήταν οκτώ χρονών (κι ακόμη πιο μικρός στο “Boy” και στο “Three” EP). Την φωτογράφηση την έκανε ο Hugo McGuiness, ενώ την επιμέλεια του εξώφυλλου την είχε ο Steve Averill. Κατά ένα παιχνίδι της ζωής, ο Rowen είναι κι ο ίδιος σήμερα φωτογράφος.

3. BRON AREA – “The Trees And The Villages” (’83)
Αυτός είναι όντως ένας πολύ σοβαρός λόγος για να θυμούμαστε την Claire Johnson διότι με κάποια φωνητικά που έκανε εκείνη την εποχή για τους In Embrace αποκλείεται να κέρδιζε ανάλογη αντιμετώπιση στον αιώνα τον άπαντα.

4. NAS – “Illmatic” (’94)
Τη φωτογραφία του επτάχρονου Nas την τράβηξε ο πατέρας του Olu Dara. Την άλλη με το οικοδομικό τετράγωνο της Νέας Υόρκης ο Danny Clinch. Η σύνθεση των δύο, η πρώτη πάνω στη δεύτερη με επεξεργασία, αποτελεί μία απ’ τις κορυφαίες δουλειές της Aimée Macauley.

5. TOM WAITS – “Raindogs” (’85)
Ο Σουηδός φωτογράφος Anders Petersen υπό τις οδηγίες του πολύ έμπειρου Peter Corriston; Ναι, κι αυτό, μα πρωτίστως το μεγαλείο της έμφασης και της λεπτομέρειας.

6. COCTEAU TWINS – “Lullabies” 12’’ (’82)
Υπογραφή 23 Envelope, δηλαδή Vaughan Oliver & Nigel Grierson. Θα μπορούσαν να λείπουν;

7. ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, Κ.Χ. ΜΥΡΗΣ, ΝΙΚΟΣ ΞΥΛΟΥΡΗΣ – «Ιθαγένεια» (’72)
Επιδίωξα μία τουλάχιστον επιλογή απ’ την πλούσια εγχώρια δισκογραφία κι η πρώτη που σκέφτηκα ήταν του Δημήτρη Μυταρά που μας άφησε νωρίτερα φέτος, στις 16/02/17. Ξεχνιέσαι να τον χαζεύεις στην «Ιθαγένεια». Εν μέρει και πικρά προφητικός.

8. PETER GABRIEL – “Peter Gabriel” (’80)
Εννοώ τον τρίτο σόλο δίσκο του Gabriel (ομολογώ πολύ δύσκολη απόφαση σε σχέση με τον δεύτερό του). Ο Peter Gabriel μουσικά στα καλύτερά του, αν θυμάστε, κι εδώ είναι η σελίδα της Hipgnosis στο discogs με τα γραφιστικά πεπραγμένα της απ’ το ’68 ως το ’82 για να δείτε και μόνοι σας με πόσο σκληρό ανταγωνισμό είχαμε να κάνουμε.

9. OSVALDO GOLIJOV – “Oceana” (’07)
Η φωτογραφία της Toni Frissell, τραβηγμένη το ’47 στο Weeki Wachee Springs της Florida (για το Harper’s Bazaar), έχει χρησιμοποιηθεί τουλάχιστον πέντε φορές σε εξώφυλλο δίσκου, με πρώτη στο “Undercurrent” των Bill Evans - Jim Hall του ’62. Η Frissell πέθανε το ’88 από τη νόσο Αλτσχάιμερ και δεν την είδε ποτέ της έγχρωμη.

10. ALAN PARSONS – “Try Anything Once” (’93)
Ο γραφίστας Storm Thorgerson υπήρξε ιδρυτικό μέλος στο εικαστικό γκρουπ Hipgnosis που προαναφέραμε. Στο “Try Anything Once” ο Thorgerson ένωσε δυνάμεις με τον Peter Curzon. Και μπορεί μουσικά το πρώτο σόλο άλμπουμ του Alan Parsons να απασχόλησε ελάχιστους έως κανέναν από μας, γραφιστικά όμως οι δύο έφτιαξαν ένα εξώφυλλο μεγαλοφυές.

11. RED HOT CHILI PEPPERS – “Mother’s Milk” (’89)
Το μοντέλο ήταν η Dawn Alane και φωτογράφος ο Nels Israelson. Μετά την κυκλοφορία του δίσκου άρχισαν κι οι παραλλαγές του εξωφύλλου, όλες πιο φτωχές του αυθεντικού στα επίμαχα σημεία. Κολλήματα που δεν λύνονται ούτε στο ντιβάνι.

Τελειώνοντας, ας δούμε, επιτέλους, και τι θα κάνουμε με τους πίνακες ζωγραφικής. Για τους οποίους η μουσική απέδειξε ότι δυνητικά μπορούν να έχουν όχι μόνο την χρήση των αξιοθέατων στα μουσεία, αλλά περισσότερες. Μα πολλές χρήσεις δεν συνεπάγεται και περισσότερες σημασίες. Όταν κερδίζει ένας δίσκος σε εικόνα, συνήθως κερδίζει και σε προσδοκίες. Κι ως γνωστό τούτο δεν βγαίνει πάντοτε σε καλό. Συνεπώς η παρέμβαση είναι αυτή που πηγαίνει το κόνσεπτ σε άλλο επίπεδο, έστω κι από τύχη. Όπως έγινε το ’69 με τους Deep Purple που ο δικός τους Ιερώνυμος Μπος τυπώθηκε από λάθος σε μονοχρωμία, αλλά μετατράπηκε σε αναπόσπαστα πιο ροκ. Ο δαίμων (θα) μας σώζει λοιπόν; Αφού δεν βρίσκεται κάποιος άλλος, γιατί όχι…