Σκεύη ή επικαλύψεις;

Είναι ίσως μια από τις αγαπημένες συνήθειες του μουσικόφιλου. Είναι επίσης η πρόκληση, ή άλλες φορές το βόλεμα του μουσικού. Είναι φαινόμενο το οποίο υπάρχει από πάντα. Από το 1580 που το "A Newe Northen Dittye of ye Ladye Greene Sleves" (ευρύτερα γνωστό ως Greensleeves) ξέφυγε από τη σφαίρα του παραδοσιακού λαϊκού άσματος και πήρε επίσημα συγκεκριμένη μορφή με πατέντα εκτύπωσης σε μια συλλογή τραγουδιών, για να μεταλλαχθεί έναν αιώνα αργότερα από ερωτικό ύμνο σε χριστουγεννιάτικο τραγούδι. Μέχρι σήμερα, όπου η μουσική παραγωγή μέσω και της προσιτής σε όλους τεχνολογίας καταλήγει σε τεράστιο όγκο διασκευών, remix, mashups κλπ κλπ.

Βρίσκω ενδιαφέρον στην ετυμολογία. Αν προσεγγίσει κανείς τον όρο "διασκευή" στην ελληνική γλώσσα, τότε αναφέρεται σε αλλαγή του "σκεύους", δηλαδή του δοχείου στο οποίο μεταφέρεται η μουσική ιδέα, για να μετατραπεί σε κάτι άλλο, ώστε να είναι κατάλληλο για άλλη χρήση. Αν πάλι δεχτούμε τον αγγλικό όρο "cover", τότε η έννοια καταλήγει στην επικάλυψη αυτού που ήδη υπάρχει. Σε κάθε περίπτωση, η αναζήτηση δημιουργών και ακροατών για διασκευές, καταλήγει πολλές φορές να μοιάζει με το κυνήγι του Holy Grail. Που και αυτό σκεύος είναι, με χρυσοποίκιλτη επικάλυψη...

Δεν απαντιέται εύκολα, συνεπώς, το ερώτημα "τι αποτελεί πετυχημένη διασκευή". Ίσως γιατί τα πάντα στη μουσική είναι υποκειμενικά. Ίσως πάλι, επειδή υπάρχουν άπειρα πετυχημένα παραδείγματα μετατροπής του σκεύους, όπου συμβαίνει ριζική αλλαγή των δομικών και αισθητικών στοιχείων του κομματιού. Όπως υπάρχουν, αντίστοιχα, άπειρα πετυχημένα παραδείγματα έξοχων επικαλύψεων, όπου διατηρώντας τα ίδια σχεδόν στοιχεία, η παρέμβαση γίνεται σε όρους αίσθησης, ερμηνείας ή ενορχήστρωσης.

Στο δικό μου μέτρο, η επιτυχία μιας διασκευής σίγουρα δεν βασίζεται στη σύγκριση με το πρωτότυπο. Τα βασικά στοιχεία που ανεβάζουν το δείκτη μουσικής ικανοποίησης είναι ο σεβασμός στο υλικό και η σαφής έκθεση του προσωπικού δημιουργικού στίγματος. Το κύριο ζήτημα δεν είναι αν θα "τρίζουν τα κόκαλα" του κακόμοιρου δημιουργού του πρωτότυπου. Απεναντίας, είναι να μην τρίζουν τα αυτιά μας από εύκολες λύσεις, από κοινότυπες αναγνώσεις, από ανέξοδες κουραστικές επαναλήψεις, όπου το μόνο που μεταβάλλεται είναι η φωνή ή μια νότα στην κιθάρα...

Είναι τόσο αχανές το σύμπαν της έμπνευσης, όπου θα ήταν μάταιο, ίσως και άδικο, να περιοριστεί ασφυκτικά το πλαίσιο αποδοχής μιας "καλής" διασκευής. Η αλήθεια βρίσκεται για τον καθένα στο πιο ευαίσθητο όργανο του σώματός μας, τον λαβύρινθο του αυτιού, στον οποίο γεννιέται η αίσθηση της ακοής, αλλά και αυτή της ισορροπίας του σώματος στον τρισδιάστατο χώρο.

Το αχανές αυτό οδήγησε στον αυτοπεριορισμό της παρουσίασης σε διασκευές από κυκλοφορίες της τελευταίας 5ετίας. Με μια εξαίρεση, βέβαια, όπου το υποσυνείδητό μου αρνήθηκε να δεχτεί ότι η χρονική απόσταση είναι πολύ μεγαλύτερη! Κι άλλη μία στο φινάλε, γιατί πάντα αγαπώ τις ταινίες που κλείνουν με τη σκηνή που άνοιξαν...

Bookhouse - The Pink Room
(Angelo Badalamenti) - 2013
Η ονειρική μαγεία του Twin Peaks, όπως κορυφώθηκε στο "Fire Walk With Me", αφήνει ανεξίτηλα στίγματα σε όποιον έχει βουτήξει μέσα της. Μια από τις πιο εκστατικές σκηνές συμβαίνει στο ροζ δωμάτιο, όπου μια καμμένη dark blues μπάντα τα σπάει στο ομώνυμο κομμάτι του Badalamenti. Οι Bookhouse είναι ένα jazz τρίο που κυκλοφόρησε το 2013 το Ghostwood, ένα album με 12 διασκευές σε μουσικά θέματα του Twin Peaks. Με την κορυφαία στιγμή να είναι σύμφωνη στο πνεύμα με την σκοτεινή, ερωτική και μυστηριώδη ματιά του David Lynch.

George Gaudy - The Killing Moon
(Echo & the Bunnymen) - 2012
Ο Αθηναίος τροβαδούρος έπιασε στα χέρια του το κλασικότερο κομμάτι των Echo. Εγχείρημα, αν μη τι άλλο, επικίνδυνο. Κατάφερε να βουτήξει την ηχώ του φεγγαριού σε έναν κόσμο αλλόκοτο, όπου στη Χώρα των Θαυμάτων υπάρχει ένα καμπαρέ. Στον σκούρο κόκκινο προβολέα, μια κιθάρα, ένα κλαρινέτο και η διφωνία του χτίζουν από την αρχή τον νυχτερινό ουρανό, και βάζουν το Killing Moon στη θέση της πανσέληνου.

Spring - Whirlpool Vision Of Shame
(Felt) - 1995
Η χρονική παρασπονδία γίνεται εδώ, επειδή ποτέ δεν μπόρεσα να αντισταθώ στη γοητεία της συγκεκριμένης διασκευής. Γιατί μόνο γοητεία προκαλεί ο τρόπος με τον οποίο ένα κλασικό ρυθμικό Felt κομμάτι μετατρέπεται σε ένα κιθαριστικό ποπ κομψοτέχνημα, με την Alexandra Pavlou να δίνει τα ρέστα της, αρκετά πριν την πάρουν στους Suburbia ο Olivier κι ο Marc. Ποιοι είναι αυτοί; Οι ιθύνοντες των Nouvelle Vague, σε δουλειές των οποίων η Alexandra έχει επίσης φιλοξενηθεί. Μικρός που είναι ο κόσμος...

Mick Harvey - Puppet Of Wax, Puppet Of Song
(Serge Gainsbourg) - 2017
Με τον τελευταίο δίσκο του Harvey μάλλον θα ασχοληθούμε πολύ φέτος. Πιστός στην ολοκλήρωση της μελέτης του για το έργο του Gainsbourg, επανέρχεται δριμύτερος, οδηγώντας τη δική του κέρινη κούκλα από ήχο, την (Ελληνο;)Αυστραλή Xanthe Waite, σε μια αισθαντικά ορμητική ροή, αλλάζοντας ακόμη και τον στίχο από το πρωτότυπο "Poupee de Cire, Poupee de Son". Αν το 1965 το Λουξεμβούργο κέρδισε τη Eurovision με τη φωνή της France Gall στο κομμάτι αυτό, η εκδοχή του Harvey με κάνει να αναρωτιέμαι αν ο ίδιος, παρέα με το φίλο του Cave στους Birthday Party και τον Neil των Divine Comedy, έχουν κάτι κοινό. Ίσως όλοι τους χαλάρωναν από τα live και τις καταχρήσεις ακούγοντας Serge σε βινύλιο.

Allah-Las - Stoned
(The Rolling Stones) - 2015
Οι Allah-Las πάντα μου δίνουν την αίσθηση ότι διασκεδάζουν με αυτό που κάνουν. Στη συγκεκριμένη περίπτωση διασκεδάζουν πολύ, διασκευάζοντας το πρώτο κομμάτι που έγραψαν οι Stones. Κοινό στοιχείο στις δυο εκτελέσεις, το ράθυμο "χάσιμο" που ευθέως παραπέμπει σε... καπνιστές καταστάσεις ευεξίας και γέλιου. Αν και η διασκευή κινείται τουλάχιστον μια ταχύτητα γρηγορότερα, μένοντας πιστή και στη surf αισθητική της μπάντας.

The KVB - Taxman
(The Beatles) - 2015
Οι συμπαθείς KVB παίρνουν το "Revolver" και επιτίθενται με μια shoegaze-electro-μανιοκαταδιωκτική ριπή στα Σκαθάρια. Τόσο, που και να ξέρεις το πρωτότυπο, περνάει πολύ ώρα για να αναρωτηθείς "ρε λες να το έκαναν"... Βάζω στοίχημα, ότι τα εγγόνια του George Harrison, συνθέτη του κομματιού, θα το εκτιμήσουν δεόντως. Όπως και το μεγάλο φάσμα οπαδών του ήχου που κινείται από Joy Division μέχρι Underground Youth.

Camera - People Are Strange
(The Doors) - 2014
Το αριστούργημα αυτό των Doors το είχαν περιποιηθεί με άπειρο σεβασμό και οι Echo & the Bunnymen. Από τους Camera προκύπτει, όμως, μια εντελώς διαφορετική άποψη. Αρχικά αφαίρεσαν τα φωνητικά, μετατρέποντάς το σε instrumental. Επιπλέον, αποφάσισαν ότι δεν θα είναι μπαλάντα, αλλά έντονο ρυθμικό κομμάτι. Τρίτο και κυριότερο, το παρουσίασαν σαν να είναι δικό τους, με έντονα στοιχεία ψυχεδελικού kraut. Αναμφισβήτητα, ξεπερνούν και τους αλχημιστές. Πετυχαίνουν να φτιάξουν χρυσό, αφού πρώτα τον έχουν διυλίσει-βράσει-κονιορτοποιήσει σε άλλα μεταλλικά στοιχεία. Βάζοντάς τα στη σωστή κατά τη γνώμη τους σειρά.

Goat - Diarabi
(Boubacar Traore) - 2012
Στο θυελλώδες πέρασμά τους, σαν άνεμος της Σαχάρα, από τις μουσικές παραδόσεις της Δυτικής Αφρικής, τον αιμομικτικό γάμο του κλασικού rock με το funk, φτάνοντας μέχρι και τις παγανιστικές τελετές της Αϊτής, ήταν λογικό για τους αγαπημένους Σουηδούς να ξεκινήσουν το ταξίδι τους από τη γενέτειρα του αφρικάνικου blues, το Μάλι. Δίνουν άλλη διάσταση στο λυρικό κομμάτι του Traore, κάνοντας από την πρώτη νότα σαφείς τις μουσικές διαθέσεις τους και την εμπνευσμένη προσέγγισή τους.

Charlotte Gainsbourg - Hey Joe
(Billy Roberts) - 2014
Με την πατρότητα του κομματιού να περνά από 40 κύματα και να αποδίδεται τελικά στον Roberts, η πιο γνωστή εκτέλεση είναι αυτή του Jimmy Hendrix. Πιθανότατα αυτήν είχε στο μυαλό της η Charlotte. Αλλά ποιος νοιάζεται για αυτό, όταν μας δίνει μια εκκωφαντικά αισθησιακή ερμηνεία, όπου το κομμάτι μεταμορφώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να θυμίζει στον απόλυτο βαθμό Gainsbourg. Ναι, τον πατέρα της! Νιώθεις σαν να αναστρέφονται οι ρόλοι, και να του ψιθυρίζει αυτή πλέον ένα ψυχοτροπικό νανούρισμα στο αυτί, όπως εκείνος θα το ήθελε εκεί που βρίσκεται...

Chelsea Wolfe - I Love You All The Time
(Eagles Of Death Metal) - 2016
Μετά την τραγική τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι στις 13/11/2015, όλος ο κόσμος έμαθε το club Bataclan και τους Eagles of Death Metal. Το κομμάτι αυτό έπαιζαν την ώρα της επίθεσης. Η μπάντα κάλεσε διάφορους καλλιτέχνες να το διασκευάσουν, με τα έσοδα να διατίθενται για την ενίσχυση των οικογενειών των θυμάτων. Η Chelsea ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα, μετατρέποντας τη γλυκανάλατη αυτή μπαλαντούλα σε μια "Νέκυια" στα δικά της μέτρα. Τολμώντας να βάλει ακόμη και γαλλική πινελιά στα φωνητικά της.

Loreena McKennitt - Greensleeves
(Παραδοσιακό) - 1991
Θεωρώ ότι το Geensleeves είναι το πρώτο ποπ κομμάτι στην ιστορία της καταγεγραμμένης μουσικής, με την έννοια που εξηγήθηκε παραπάνω. Ξεχωρίζω την άποψη της McKennitt, επειδή επιλέγει να αφήσει στην άκρη το κέλτικο ονειρικό τοπίο της, όσο και τις θρησκευτικές προσεγγίσεις πάνω στη συγκεκριμένη μελωδία, αποδίδοντας αυτό το παγκόσμια λαϊκό αριστούργημα στο πραγματικό του πνεύμα, ως ένα θλιμμένο ερωτικό κομμάτι. Λιτά και απέριττα. Μένοντας πιστή στους αρχικούς στίχους από την εποχή των Τudor στην Αγγλία, οι οποίοι με τα χρόνια έχουν υποστεί αναρίθμητες παρεμβάσεις. Δίνοντας με το λυρικό της τρόπο ηχηρή απάντηση σε ένα σύστημα, που ότι δεν μπορεί να καταστείλει, το οικειοποιείται, μεταλλάσσοντας τον αρχικό του "επικίνδυνο" χαρακτήρα...