The poet as a singer / The singer as a poet

Ξεκίνησε σαν ποιητής, πέρασε στη μυθιστορηματική φόρμα αλλά εγκατέλειψε τα βιβλία, όταν συνειδητοποίησε ότι δεν θα μπορούσε να ζήσει απ’ αυτά. Άφησε το Μόντρεαλ, το Παρίσι και την Ύδρα για να πάει στο Νάσβιλ, με σκοπό να διεκδικήσει μια θέση στη σκηνή του folk-rock – ενός είδους που δεν απαιτούσε καλή φωνή, ούτε μουσική δεξιοτεχνία. Κατέληξε στη Νέα Υορκη το 1967, όπου σύντομα τα τραγούδια του έγιναν ανάρπαστα από τους πιο καλλίφωνους και επιτυχημένους τραγουδοποιούς της περιόδου (Judy Collins, Joni Mitchell, James Taylor). Οι κριτικοί τον έχρισαν ως πιο μονότονο singer/songwriter της δεκαετίας του ’60, και χαρακτήρισαν τη μουσική τουι δανικό σάουντρακ για όποιον θέλει να κόψει τις φλέβες του. Γερνώντας, εξελίχθηκε σε ίνδαλμα μουσικών τελείως διαφορετικού ύφους (Nick Cave, Kurt Cobain, Smog), η φωνή του βάθυνε μερικές οκτάβες, οι ενορχηστρώσεις των δίσκων του εμπλουτίστηκαν – δυστυχώς με συνθεσάιζερ! Χωρίς να απεκδυθεί τον εβραϊσμό, στα μέσα της δεκαετίας του ’90 χειροτονήθηκε Βουδιστής μοναχός με το όνομα «ο Σιωπηλός». Τον ακολουθούσε η φήμη του Άντρα που Αγαπούσαν οι Γυναίκες, παρότι στις αρχές του ‘70 ήταν γνωστός ως Captain Mantrax, λόγω της υπερκατανάλωσης ηρεμιστικών/υπνωτικών χαπιών.

Όλα αυτά κι άλλα πολλά θέτουν το δίλημμα: τι ήταν τελικά ο Leonard Cohen; Μια χαμαιλεοντική προσωπικότητα ή ένα άτομο που είχε την οξυδέρκεια να ενστερνίζεται τις αλλαγές που έφερναν οι καιροί και επέβαλλε η ηλικία του; Ένας ποιητής απλώς, θα απαντήσω. Ακόμα και στα χαοτικά χρόνια του Chelsea Hotel και των παγκόσμιων περιοδειών, ποτέ δεν διέκοψε τις σχέσεις του με την ποιητική φόρμα. Δεν ήταν γι’ αυτόν «νεανικό αμάρτημα», αλλά ο ομφάλιος λώρος απ’ όπου αντλούσε έμπνευση. Σ’ αυτό το ποιητικό corpus σκάλιζε όταν σκόπευε να μπει στο στούντιο, παραλλάσσοντας στίχους, αλλάζοντας τίτλους, κόβοντας και ράβοντας πάνω στα αγαπημένα, επαναλαμβανόμενα θέματά του: «το χορό της έλξης και απώθησης ανάμεσα στον άνδρα και τη γυναίκα, το σεξ και τον θάνατο, την καλοσύνη και την αναλγησία, τη σάρκα και τον λόγο, τη ζωή και το επέκεινα».

Από τις αρχές της νέας χιλιετίας επέλεξε να απαγγέλει περισσότερο παρά να τραγουδάει τα κομμάτια του. Λύση ανάγκης, θα πουν μερικοί και θα προτιμήσουν τις διασκευές των τραγουδιών του από νεότερους μουσικούς επιγόνους του. Ωστόσο, ποιος μπορεί να αποδώσει ένα ποίημα καλύτερα απ’ αυτόν που το έγραψε; Συχνά η μελοποίηση ρίχνει στο κρεβάτι του Προκρούστη τον ανυπεράσπιστο στίχο και τον πετσοκόβει για να ταιριάξει στις ανάγκες της μελωδίας. Ο ποιητής πετυχαίνει να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στις σιωπές που συνιστούν τη ραχοκοκαλιά του ποιήματος και στην ανελέητη μελωδικότητα που επιτάσσει το τραγούδι.

Όπως το αντίπαλο δέος που τιμήθηκε πρόσφατα με Νόμπελ, ο Cohen έγραφε ποίηση εμπνευσμένη από τον Όμηρο και τον Δάντη, τον Γουίτμαν και τον Γέιτς, τον Λόρκα και τις ιστορίες της Παλιάς Διαθήκης, τους beat ποιητές αλλά και την αμερικάνικη λαϊκή μουσική παράδοση. Για παράδειγμα, στο «Tower of Song” παραδεχόταν ότι ο Hank Williams «βρίσκεται εκατοντάδες πατώματα ψηλότερα από μένα στον Πύργο του Τραγουδιού».

Κάποια ποιήματά του τα γνωρίζουμε από τις υπέροχες μελοποιημένες εκδοχές τους (“Suzanne”, “Queen Victoria and Me”), άλλα ατύχησαν λόγω κακών ενορχηστρώσεων. Μ’ ένα απ’ αυτά θα κλείσω αυτό το ελάχιστο αφιέρωμα στον «Leonard, a sportsman and a shepherd, a lazy bastard living in a suit”.

Όπως η Καταχνιά δεν Αφήνει Σημάδι

Όπως η καταχνιά δεν αφήνει σημάδι
Πάνω στο σκοτεινό πράσινο λόφο,
Έτσι το κορμί μου δεν αφήνει σημάδι
Πάνω σου, ούτε θ’ αφήσει ποτέ.

Όταν ο άνεμος και το γεράκι συναντιούνται
Τι απομένει;
Έτσι εσύ κι εγώ συναντιόμαστε,
Ύστερα γυρίζουμε, μετά αποκοιμιόμαστε.

Όπως πολλές νύχτες αντέχουν
Χωρίς φεγγάρι ή αστέρια,
Έτσι κι εμείς θα αντέξουμε
Όταν ο ένας φύγει και χαθεί.
(Επιμέλεια μετάφρασης: Νάντια Πούλου)

As The Mist Leaves No Scar

As the mist leaves no scar
On the dark green hill,
So my body leaves no scar
On you, nor ever will.

When wind and hawk encounter,
What remains to keep?
So you and I encounter,
Then turn, then fall to sleep.

As many nights endure
Without a moon or star,
So will we endure
When one is gone and far).