Version plus 4 extras

Λατρεύω να ανακαλύπτω επετείους. Τις λέω μουγκές, διότι ως γνωστόν καμία επέτειος δε θα έρθει αυτή να σε βρει από μόνη της, πρέπει εσύ να τη θυμηθείς. Φέτος, χτυπάει καμπανάκι για τα ακριβώς ογδόντα χρόνια από όταν πρωτοβγήκε η "Metropolis", η ταινία, σταθμός κατά όλους πλέον, του αυστριακού σκηνοθέτη Fritz Lang. Έχουμε 2007 και ήταν το 1927.

Έκτοτε, έχτισε μια φήμη όμοια μ' αυτήν του "Πύργου της Βαβέλ" της Παλαιάς Διαθήκης, τον οποίο και αναπαριστά μοναδικά, ομολογώ. Ανάμεσα, δε, σε όσους ασχολούνται με τον κινηματογράφο -παλιό και νέο, αδιακρίτως- είναι ίσως η δημοφιλέστερη πόλη που στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ. Οι της μουσικής ακολουθούν κατά πόδας τους προαναφερθέντες και υπάρχουν περιπτώσεις που έχουν κι ένα κεφάλι προβάδισμα. Ουσιαστικά, σε μερικούς απ' αυτούς είναι αφιερωμένο και το παρόν άρθρο. Το γιατί, θα το καταλάβετε εύκολα διαβάζοντας τη συνέχεια.

Ο Lang άσκησε ενεργή μελλοντολογία (η ιστορία του διαδραματίζεται στο 2026). Άσκησε, επίσης, και πολιτική με έναν τρόπο αυστηρά προσωπικό ασφαλώς, αν και ίσως λίγο απόλυτο και άκαμπτο. Ήταν και η περίοδος του μεσοπολέμου η ιδανικότερη, είχε κι αυτός την ανάλογη εσωτερική φαγούρα, οπότε ταίριαξαν οι δυο τους κουτί. Για την εποχή της η ταινία του ήταν μια υπερπαραγωγή, το πιο ακριβό φιλμ του βωβού, το οποίο έκανε να ολοκληρωθεί δύο χρόνια και στοίχισε τότε περίπου επτά εκατομμύρια μάρκα (πάνω από διακόσια εκατομμύρια δολάρια σε σημερινές αξίες), που βέβαια δεν περίσσευαν σε κανέναν. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποίησε χιλιάδες κομπάρσων, εξάντλησε τις τότε δυνατότητες που είχαν οι φακοί λήψης, έπαιξε στο νήμα το φως και τις σκιές και υλοποίησε ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο, από μια ακόμα πιο μεγαλειώδη πρωταρχική σύλληψη. Λένε πως δεν πρέπει να αφήνουμε ποτέ την ιδέα της τελειομανίας να μας παραπλανήσει. Για τον Fritz Lang ένας τέτοιος κανόνας ήταν ασύμβατος με το μυαλό και τη συμπεριφορά του.

Η ταινία έκανε πρεμιέρα στις 10 Ιανουαρίου 1927 στην αίθουσα Ufa-Palast του ζωολογικού κήπου του Βερολίνου και σχεδόν τρεις μήνες μετά, στις 6 Μαρτίου, πέρασε και τον Ατλαντικό. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η ακριβής διάρκειά της πρέπει να ήταν γύρω στα 153', νούμερο που έβγαλαν υπολογιστικά και έμμεσα με βάση άλλες παραμέτρους, με κυριότερη το μήκος του φιλμ (4.819 μέτρα!). Πιστεύεται, επίσης, ότι ένα δεκαπεντάλεπτο από την πρώτη ταινία έχει δια παντός χαθεί. Για περισσότερες πληροφορίες, αναλύσεις κι άλλα στοιχεία για το θέμα σας συστήνω το αγαπημένο μου για μια εποχή βιβλίο της Lotte Eisner με τίτλο "Δαιμονική Οθόνη", ό,τι πιο πλήρες κυκλοφόρησε γύρω από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό στον κινηματογράφο στα ράφια των βιβλιοπωλείων.

Και μπορεί πολλοί να στραβώνετε στη σκέψη και μόνο της φάτσας του Freddie Mercury ή και όλων των Queen, ωστόσο, πρέπει να αναγνωρίσουμε στον Giorgio Moroder πως με έξυπνο τρόπο έφερε τότε στα eighties τη "Metropolis" στον σύγχρονο κόσμο, έστω και με μια version "μαζεμένη" ως προς τη συνολική της διάρκεια (λόγω των περισσότερων καρέ ανά δευτερόλεπτο που χρησιμοποίησε), αλλά με σαφώς πιο επιτυχές αποτέλεσμα από το σχεδόν σύγχρονο "1984" (αυτό το τελευταίο με τους Eurythmics, κάπου στη μνήμη μου τα συνδέω τα δυο τους, χωρίς να ξέρω το γιατί - αλλά μόνο στη μνήμη μου).

Το αυθεντικό score της πρώτης ταινίας ανήκει στον Gottfried Huppertz. Η παρτιτούρα του (για πιάνο) με τίτλο "Metropolis Musik zum Gleichnamigen Ufa-Film. Op. 29" σώζεται στη Staatsbibliothek του Βερολίνου. Για την έκδοση της ταινίας σε dvd απ' την Eureka, νομίζω ήταν το 1996, ο Berndt Heller ανέλαβε να την προσαρμόσει και παρουσιάσει εκ νέου. Αργότερα, το 2002, η αυθεντική μουσική στο σύνολό της επανηχογραφήθηκε για την έκδοση της Kino International, την πληρέστερη που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή. Στο παρόν, εντούτοις, θα μιλήσουμε για κάποιους κατά πολύ νεώτερους συνθέτες που εμπνεύστηκαν από την εν λόγω ταινία, γράφοντας ολοκαινούργια μουσική. Έβαλα κι ένα απλό κριτήριο: αυτή να είναι κυκλοφορημένη και να δύναται -δύσκολα ή εύκολα- να βρεθεί, για να μην ψάχνετε επί ματαίω. Από αυτούς τους συνθέτες, άπαντες σχεδόν είχαν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και ζωντανά, ταυτόχρονα με την προβολή της ταινίας, ως είθισται.

Έχω υπόψη μου και αρκετούς άλλους που δοκιμάστηκαν πάνω στη "Metropolis". Όμως, ακόμα και όταν η μουσική που έγραψαν παρουσιάστηκε με τον ίδιο τρόπο, ζωντανά δηλαδή, δεν εκδόθηκε ποτέ στα ράφια των δισκοπωλείων. Χαρακτηριστικότερη είναι αυτή του Bernd Schultheis, που είχε συνοδέψει την προβολή της "Metropolis" στο Δ.Φ.Κ. Θεσσαλονίκης το 2001. Μονάχα ένα 17-λεπτο απόσπασμα-δείγμα της βρίσκεται κι αυτό αποκλειστικά στο δια-δίκτυο (καθώς κι ένα βίντεο). Ομοίως, του νεαρού πολωνού συνθέτη Abel Korzeniowski, των διαλυμένων πια Wetfish, ενός καναδικού ντουέτο απ' το Μόντρεαλ, των AngelTech, ενός τρίο απ' το Μπρίστολ που έπαιξαν ουκ ολίγες φορές live με τη "Metropolis" μεταξύ 1998 και 2000, αλλά το μοναδικό που έμεινε απ' αυτή τη δραστηριότητά τους ήταν μια VHS κασέτα που μέχρι του παρόντος δεν έχουν καταφέρει ακόμη να ψηφιοποιήσουν,- των πορτογάλων Mute Life Dept., και πολύ προσφάτως των αυστραλών The New Pollutants. Αν ψάξω κι άλλο, μόνο σε μεγαλύτερο μπέρδεμα θα καταλήξω.

Δοθείσης της ευκαιρίας, λοιπόν, προτείνω και τέσσερις μουσικές "Metropolis" και το κάνω κατά σειρά αξιολόγησης:

1) LOIC PIERRE - "Metropolis" (Milan)
Αυτό είναι με διαφορά το περισσότερο πλήρες και άρτιο μουσικά άλμπουμ ανάμεσα σε αυτά που παρουσιάζω εδώ σήμερα. Σε αυτή του την επιτυχία συμβάλουν τα μέγιστα και τα υπερβατικά φωνητικά μέρη που καταθέτει η χορωδία δωματίου Mikrokosmos που συμμετείχε στις ηχογραφήσεις. Είναι αυτά ακριβώς που δίνουν τον απαραίτητο απογειωτικό εκτροχιασμό στις κρίσιμες στιγμές και λειτουργούν ως μια αναδυόμενη συνείδηση που αναλύει το συμπαγές, διαλύοντάς το με φουτουριστικές μεθόδους. Ο Loic Pierre υπέγραψε το score το 1996. Στις 21 Μαΐου εκείνου του χρόνου η μουσική έκανε και ζωντανά πρεμιέρα μαζί με το φιλμ στο Nouveau Theatre της Vierzon. Η Milan εξέδωσε τη μουσική το 2004 χρησιμοποιώντας, όμως, τις ηχογραφήσεις από την παρουσίαση της μουσικής που έγινε για λογαριασμό του γαλλικού ραδιοφώνου στο Abbaye de La Pree (Indre) το Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1996 πάντα.
Ο Pierre δεν άφησε κανένα απολύτως ρόλο στην τύχη. Αντιθέτως, συνέθεσε με ένα γραφικό χαρακτήρα καθαρό και έντονο, χωρίς καμία περιττή γραμμούλα να ξεφεύγει. Στον κόσμο του μπαίνουμε με κλειστά μάτια. Με υψηλή έμπνευση, αλλά και αίσθηση του μεγέθους της πρόκλησης που είχε μπροστά του, χάρισε κάτι σχεδόν απίστευτο στον, εξωτερικά, στάσιμο και νεκρό κόσμο της ήδη γραμμένης μουσικής για τη "Metropolis", δίνοντάς της έναν καινούργιο κύκλο ζωής, ένα νεώτερο μουσικό μήνυμα.
Πανεύκολο να το κατανοήσεις, πολύ δύσκολο να το περιγράψεις και να το καταγράψεις, αλλά ακούγοντας αυτό το εξαιρετικό αποτέλεσμα έρχονται κάποιες από κείνες τις όλο και πιο σπάνιες στιγμές που αισθάνεσαι ότι έχεις πλησιάσει σε απόσταση αναπνοής τις βαθύτερες προθέσεις του συνθέτη.

2) GALESHKA MORAVIOFF - "Metropolis" (Les Films sans Frontieres)
Μη σας ξεγελάει το όνομά του, από την Ζυρίχη της Ελβετίας μας έρχεται ο τύπος. Ο Moravioff είναι συνθέτης και πιανίστας. Τα έργα και το ύφος του περιστρέφονται γύρω από τον άξονα αυτού που ονομάζουμε, ή διαβάζουμε όταν τον ονομάζουν άλλοι, μεταμοντερνισμού στη σύγχρονη κλασική σύνθεση. Φέρτε στο νου σας τον Michael Nyman πρώτον και κλείστε κοφτά την πόρτα μόλις περάσει μέσα κι ο Brian Eno ως τελευταίος. Παράλληλα, είναι κι ο πρόεδρος και ιδρυτής της Les Films sans Frontieres.
Το ξεχωριστό μ' αυτόν είναι πως είναι απ' τους ελάχιστους που τα στοιχεία μάς λένε ότι βασίστηκε ευθέως στο αυθεντικό score του Gottfried Huppertz. Στη δημιουργία του παρόντος στρώθηκε με αφορμή το restoration της ταινίας τον Φεβρουάριο του 1995 που πήρε μπρος ξανά μετά από αίτημα του Film Museum του Μονάχου, το οποίο είχε και την εποπτεία. Η παρούσα σύνθεσή του, τώρα, είναι αποκλειστικά για πιάνο και αποδίδεται με όλα τα σπουδαία πλεονεκτήματα του Grant Concert Steinway, ένα όργανο που στα χέρια ενός επιδέξιου εκτελεστή, που αναμφίβολα είναι, κάνει ηχητικά θαύματα, θα καταλάβετε στο τέλος της επόμενης παραγράφου τι εννοώ μ' αυτό.
Η ηχογράφηση του δίσκου έγινε πριν ακόμη αυτός παρουσιαστεί ζωντανά, τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1994 στο Studio du Temple στο Παρίσι. Δύο συνθέσεις περιλαμβάνει όλες κι όλες, αλλά και μία να ήταν δεν θα άλλαζε τίποτα. Ο Galeshka Moravioff στο ένθετο δηλώνει πως προσπάθησε να δημιουργήσει μια μουσική μετάφραση του οράματος που θα μπορούσε να έχει κανείς από την ταινία και να σπάσει, να εκμηδενίσει τη συμβολική απόσταση μεταξύ του θεατή και των εικόνων. Αν το κατάφερε δεν το γνωρίζω. Η μουσική του, όμως, είναι εξαιρετική δεδομένης της λιτότητάς της, συνδυάζοντας δύο στοιχεία που πολύ σπάνια πάνε μαζί, το λυρισμό και την παγωνιά. Τη μια στιγμή ακούς μεμονωμένα πατήματα στα πλήκτρα, σε αργό ή μέσο τέμπο, που διογκώνονται σε κάτι απόκοσμο από την ανάδραση της αντήχησης και την άλλη χάνεσαι στον στρόβιλο και την επιθετικότητα που δημιουργούν οι γρήγοροι δακτυλισμοί και τα απανωτά αρπέζ. Πραγματικά εντυπωσιακό αποτέλεσμα, από τα πιο ξεχωριστά πιάνο άλμπουμ που έχω ακούσει και που για καλή μας τύχη κυκλοφόρησε εντέλει το 1998.
Δυστυχώς, δεν μπόρεσα να επιβεβαιώσω την ένδειξη πως η παρούσα δουλειά έχει ως αναφορά την εκδοχή της ταινίας από τον Giorgio Moroder. Απλά την καταθέτω, αλλά μόνο ως τέτοια.

3) CLUB FOOT ORCHESTRA - "Metropolis" (Heyday)
Το κλαμπ Foot στην 3η Οδό του San Francisco ήταν μια σύλληψη του Richard Kelly, μαθητή των John Cage και David Tudor, ο οποίος και την υλοποίησε κιόλας. Μια ή πολλές συγκυρίες, ποιος νοιάζεται να το ψάχνει τώρα πια, έφεραν τον Richard Marriott να μένει σε διαμέρισμα ακριβώς από πάνω του. Κι αυτός του λόγου του ήταν συγκοινωνούσα περίπτωση μ' αυτή του Kelly: Είχε μαθητεύσει κοντά στον Pauline Oliveros κι είχε συμμετάσχει σε ηχογραφήσεις με τους The Residents. Τους Club Foot Orchestra τους σχημάτισε το 1983 για να παίζει στο Foot, το όνομα που κατέληξε εξάλλου τον προδίδει κατευθείαν. Αφού επιδόθηκε για κάποια χρόνια σε ένα μάλλον ανεπιτυχές nightclubbing, αυτό το δεκαμελές ensemble ανέπτυξε κατά το δεύτερο μισό των eighties μια ιδιαίτερη σχέση με το βωβό γερμανικό σινεμά του μεσοπολέμου. Η προκείμενη "Metropolis" του Fritz Lang επί της ουσίας ήρθε τρίτη, είχαν προηγηθεί τα "The Cabinet Of Dr. Caligari" και "Nosferatu" λίγα χρόνια νωρίτερα.
Η πρεμιέρα του έγινε στις 16/04/1991 στο Castro Theatre. Στον ίδιο χώρο, και ζωντανά, έγινε κι η ηχογράφηση για το δίσκο δύο μήνες μετά. Βγήκε σε cd τον ίδιο χρόνο και επανακυκλοφόρησε ξανά δύο χρόνια αργότερα. Το σπουδαίο στην περίπτωση των Club Foot Orchestra βγαίνει από την ίδια την γκάμα των οργάνων που επέλεξαν. Αν και είναι αρκετά σε αριθμό τα μέλη τους, αν έλεγε κανείς πως ακούει μονάχα διάφορα πνευστά, ηλεκτρικές κιθάρες και κρουστά θα είχε απόλυτο δίκιο, αυτά ακριβώς παίζουν. Με έντονες jazz επιρροές, με ανόθευτο σχεδόν το στιλ που πηγάζει ασφαλώς από τον πρότερο βίο τους στο κλαμπ, με avant-garde αισθητική, αλλά και με ιδέες, πολύπλοκες ενορχηστρώσεις, ήσυχα μέρη που ακολουθούν εντάσεις, ξαφνιάσματα και ένα βηματισμό που πάει γάντι σε ό,τι έχετε στο μυαλουδάκι σας περί της βωβής, ασπρόμαυρης εικόνας, αυτός ο δίσκος κρύβει εκπλήξεις από το πουθενά. Βέβαια, να πω ότι χωρίς το οπτικό μέρος έχει ένα "κενό", εντούτοις αυτό είναι πρόδηλο ότι οφείλεται στην υπερβάλλουσα ταύτιση με τον ρόλο του underscoring.
Και να μην ξεχάσω πως από τα 24 θέματα, τα 18 χρησιμοποιήθηκαν για να συνοδέψουν το "Metropolis", το τελευταίο στη version του Giorgio Moroder.

4) MARTIN MATALON - "Metropolis" (IRCAM/ Centre Georges-Pompidou)
Ο Matalon είναι αργεντινός από το Buenos Aires που, όμως, σπούδασε σύνθεση στη Νέα Υόρκη. Δούλεψε πάνω στο δικό του "Metropolis" σε συνεργασία με το γαλλικό IRCAM μεταξύ 1993 και 1995. Η σύνθεσή του είναι για δεκαέξι οργανοπαίκτες και electronics, απόλυτα αντιπροσωπευτική της μετα-Pierre Henry και μετα-Iannis Xenakis αντίληψη για την ηλεκτροακουστική σύνθεση, με αρκετά και ευκρινή, ωστόσο, προσωπικά στοιχεία. Το όλο εγχείρημα οφείλεται εν ολίγοις, όπως και το ακριβώς προηγούμενο, στο Film Museum του Μονάχου. Πρεμιέρα έκανε στο Theatre du Chatelet του Παρισιού, στις 30-31 Μαΐου του 1995, μαζί με την παρούσα μουσική, ασφαλώς. Ο δίσκος επανεκδόθηκε πέρυσι (και με διαφορετικό εξώφυλλο) με την ευκαιρία μιας σειράς από καινούργιες προβολές, με ήδη αρκετές κλεισμένες ημερομηνίες ανά την Ευρώπη για τους τρέχοντες, πρώτους μήνες του 2007.
Μην περιμένετε, φυσικά, αυτό το άλμπουμ να αποτυπωθεί αμέσως στη μνήμη σας. Δε μπορεί, όπως και οτιδήποτε άλλο φέρνει στον ακροατή ένα ιδιότυπα καινούργιο ακουστικό αίσθημα. Βέβαια, και για να είμαστε όσο το δυνατόν δίκαιοι, τα 57', όπως αυτά αποτυπώνονται στο audio cd, δείχνουν μια σαφή πειραματική και σύγχρονη διάθεση από μέρους του συνθέτη, η οποία αν και μεσαίου βεληνεκούς, είναι πολύ έξυπνα στημένη, έχει στοιχεία πρωτοπορίας και με κάποιο τρόπο απτό όντως καταδεικνύει μια ματιά από απόσταση ογδόντα χρόνων πάνω στους τότε συμβολισμούς του Fritz Lang. Από αυτή την πλευρά, αποτελεί και μια εσκεμμένη αισθητική ανατροπή, αφού ο Martin Matalon είχε σαφέστατα σκοπό και τακτική η σύνθεσή του να αιφνιδιάζει, μη ούσα η ίδια αυτή που θα περίμενε κανείς. Και αυτό το καταφέρνει. Για να είμαι δε και λίγο πιο παραστατικός αναφορικά με το υφολογικό-στιλιστικό μέρος, ο δίσκος (ως δίσκος πια) μοιάζει σα να βγήκε από το ράφι με τα free jazz άλμπουμ της δισκοθήκης μου. Καταλάβατε...

Επιπροσθέτως, παραθέτω άνευ λοιπών σχολίων αυτή τη φορά -μιας και έχω βάλει προσωπικό στόχο να τελειώσω αυτό το άρθρο σήμερα- μερικές πληροφορίες για τρεις ακόμη ανάλογες προσπάθειες. Έχουμε, λοιπόν: τους Alloy Orchestra που έγραψαν τη δική τους μουσική για τη "Metropolis", από την οποία πέντε θέματα συμπεριλήφθηκαν αρχικά στο άλμπουμ με τίτλο "New Music For Silent Films" που τους έβγαλε η Accurate το 1994. Πρόσφατα εξέδωσαν μόνοι τους το πλήρες score ως αυτόνομο διπλό cd. Οι άλλοι δύο τίτλοι που θέλω να αναφέρω είναι αυτοί των After Quartet και Dan Schaaf, στις 8bells και Ishtar, αντίστοιχα. Από αυτές τις κυκλοφορίες η των After Quartet είναι επισήμως εξαντλημένη, ενώ και το συγκρότημα το έχει πια διαλύσει.

Το άλμπουμ του Jeff Mills που έβγαλε η βερολινέζικη Tresor το 2000 δεν το μέτρησα. Είναι ίσως η πιο "χτυπητή παράληψη" για τους υποψιασμένους, αλλά ανήκει στα δεκάδες inspired by άλμπουμ (που δεν γράφτηκαν επί τούτου, δηλαδή), στα οποία και εσκεμμένα δεν επεκτάθηκα γιατί είναι ένας αχανής τόπος.

Τέλος,... ενεργοποιώ το αντικλεπτικό... και καλό σας ψάξιμο!! Γεια.