Μέρος Α’ – Οι δυτικές επιρροές

Anadolu (Μέρος Α’ – Οι δυτικές επιρροές)

Όλες θα έχετε ακούσει για την anadolu pop ή anatolian rock, την τουρκική εκδοχή της σύγχρονης ροκ ή ποπ μουσικής που κατέκλυσε τον κόσμο από τη δεκαετία του ‘50 και ιδίως από αυτή του ‘60 και μετά. Συνεχίζοντας την περιήγησή μας στη σημερινή Τουρκία που ξεκινήσαμε στο τρίτο μέρος του αφιερώματος στη Μέση Ανατολή, θα καταπιαστούμε με αυτό το θαυμαστό μουσικό είδος που απορρόφησε όλες τις δυτικές επιρροές για να τις μετασχηματίσει σε ένα μοναδικό στον κόσμο δείγμα εθνικής ροκ μουσικής. Η ροκ επανάσταση που κυριάρχησε από τη δεκαετία του ‘60 σαφώς επηρέασε όλο τον κόσμο. Στην Τουρκία όμως μετασχηματίστηκε στο anadolu, όρος που καθιερώθηκε για να θυμίσει τις ανατολικές ρίζες μιας μουσικής που συμμετείχε στο παγκόσμιο αυτό μουσικό κίνημα.

Όπως είδαμε και στο προηγούμενο αφιέρωμα στην Anatolia – Karadeniz το έδαφος στην Τουρκία ήταν πρόσφορο. Κεμαλικός εθνικισμός και μια ελίτ που θαύμαζε τη Δύση και πάσχιζε να αποτινάξει το οθωμανικό παρελθόν και τις αραβικές επιρροές. Η πορεία της ροκ στην Τουρκία εμφανίζει πολλές αντιστοιχίες με αυτή της Ελλάδας έως τη δεκαετία του ‘80. Αντίθετα όμως από την Ελλάδα, όπου η παράδοση υπήρξε σχετικά περιθωριακή (χωρίς να παραγνωρίζουμε την τεράστια επιρροή του Διονύση Σαββόπουλου στο πάντρεμα δυτικής με παραδοσιακή – δημοτική μουσική) στην Τουρκία η ροκ επηρεάστηκε, όσο μάλλον πουθενά αλλού στον κόσμο τόσο πολύ, από το ανατολίτικο παρελθόν της. Έτσι καθιερώθηκε μάλλον φυσιολογικά ο όρος anadolu μετά από εκείνον τον καθοριστικό δίσκο του 1971 με το χαρακτηριστικό όνομα “Les Danses et Rythmes de la Turquie d'hier á aujourd'hui” (στην Τουρκία εκδόθηκε ως “Anadolu Pop”) των πρωτοπόρων της τούρκικης ροκ μουσικής, επίσης με το χαρακτηριστικό όνομα Moğollar. Μογγόλοι λοιπόν, για να θυμίζει από που κατάγεται το τουρκικό έθνος. Παρόλα αυτά με ανοιχτά αυτιά, μάτια και μυαλό στις δυτικές επιρροές.

Τι είναι το anadolu? Ροκ παιγμένο είτε με τα κλασικά όργανα του ροκ, είτε με τα ανατολίτικα όργανα, βαθιά επηρεασμένο από την παράδοση και αποκλειστικά στην τούρκικη γλώσσα. Χωρίς φόβο και πάθος, εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων στην πολλή αρχή της ιστορίας. Έπαιξε ρόλο και η υστέρηση της χώρας στην απορρόφηση των δυτικών επιρροών. Λίγοι Τούρκοι ήξεραν αγγλικά, έτσι ώστε από την αρχή σχεδόν όλοι και όλες τραγουδούσαν στη γλώσσα τους. Έπαιζαν δε τα όργανα, ακόμη και αυτά τα κλασικά δυτικά όργανα, με τρόπο που ταίριαζε στις επιρροές τους. Τσαλίμια, τσακίσματα, γυρίσματα, τραβήγματα, και βούτηγμα στην παράδοση, πάλι χωρίς φόβο και πάθος. Σαν να ήταν φυσικό ο Ανατολίτης από τα βάθη της Μικρασίας να ακούει τον Elvis ή τους Beatles μετέπειτα και να προσπαθεί να παίξει σαν αυτούς, τους δικούς του μύθους, τις δικές του αγάπες, έχοντας βαθιά μέσα του την ασίκικη παράδοση που είδαμε στο προηγούμενο αφιέρωμα. Η χίπικη φιλοσοφία στην Τουρκία βρήκε το αντίστοιχό της στην παράδοση των Σούφι και τον αλεβίτικο φιλελευθερισμό. Παρόλα αυτά το anadolu έγινε δεκτό από την αρχή. Μεσουράνησε τη δεκαετία του ‘70, για να παρακμάσει από τη δεκαετία του ‘80, και να επανέλθει δειλά – δειλά από τα μέσα και μετά της δεκαετίας του ‘90, ως αναβίωση ή ως μια παράδοση βαθιά ενταγμένη στη σύγχρονη τούρκικη μουσική. Ροκ αμανέδες, ηλεκτρικά σάζια, κι εκείνα τα χαρακτηριστικά ανατολίτικα πνευστά για να φέρνουν ένα ηχόχρωμα ψυχεδέλειας.

Το anadolu, όπως και στην Ελλάδα, αλλά μάλλον και παντού στον κόσμο, ήταν δημιούργημα των πόλεων, μιας μάλλον μεσαίας τάξης που είχε ξεφύγει από το αγροτικό παρελθόν της. Όπως και εδώ συμβάδισε με το λαϊκό τραγούδι (εννοώντας το λαϊκό με την καθιερωμένη έννοια του μέσου κοινού λόγου, του mainstream κοινώς). Μόνο που στην Τουρκία το αντίστοιχο λαϊκό τραγούδι ήταν καταπιεσμένο. Όπως είδαμε στο προηγούμενο αφιέρωμα η παλαιά οθωμανική παράδοση που συμπεριλάμβανε τις αραβικές επιρροές ήταν απαγορευμένη. Ετσι το arabesk που δημιουργήθηκε από την μαζική αστικοποίηση της δεκαετίας του ‘60, παρέμεινε έως τα μέσα περίπου της δεκαετίας του ‘80 περιθωριοποιημένο (απαγορευμένο από την τηλεόραση έως το 1985), πλην πραγματικά λαϊκό, με ευρεία απήχηση στις παραγκουπόλεις (τα gecekondu) που δημιουργούνταν στις παρυφές των πόλεων. Κάτι ελαφρά αντίστοιχο ζήσαμε και στην Ελλάδα με την κυριαρχία του έντεχνου τη δεκαετία του ‘70, για να έρθει η “Εκδίκηση της Γυφτιάς” και η αναβίωση του ρεμπέτικου τη δεκαετία του ‘80 να εγκαθιδρύσει ξανά το λαϊκό τραγούδι (πάλι με τη mainstream έννοια του όρου) στις συνειδήσεις και τις καρδιές του κόσμου.

Το anadolu συμβάδισε με το arabesk, διατηρώντας όμως παράλληλες και ενίοτε αντίστροφες πορείες. Οταν μεσουράνησε το arabesk με τη συμπερίληψή του στο μονοπώλιο της τουρκικής τηλεόρασης (TRT) είχε αρχίσει να παρακμάζει το anadolu. Σήμερα και τα δύο αποτελούν μέρος μιας πραγματικά λαϊκής παράδοσης, με ότι μπορεί να σημαίνει το λαϊκό.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Δεκαετία του ‘50 και οι ροκ εν ρολ και τζαζ μπάντες φθάνουν στην Τουρκία και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη (ας τη λέμε στο εξής Istanbul). Είναι χαρακτηριστική η αναφορά της επιρροής του Dave Brubeck από μουσικούς του δρόμου στο «Blue Rondo à la Turk». Ενας ανατολίτικος ρυθμός που άκουσε ο ίδιος στους δρόμους της Πόλης και μετασχημάτισε ένα κομμάτι μιας τζαζ μπάντας σε ένα λαϊκό κομμάτι που εντάχθηκε στη ροκ μυθολογία. Όπως και στην Ελλάδα, έτσι κι εδώ ήδη από τη δεκαετία του ‘50 έως τις αρχές της δεκαετίας του ‘60 εμφανίζονται ορχήστρες και μπάντες που προσπαθούν να μιμηθούν τα ξένα ακούσματα. Οι πλέον επιρρεπείς ήταν όσοι ήδη τραγουδούσαν δυτικότροπα, ιδίως ιταλικά και γαλλικά τραγούδια, που ακούγονταν τότε κυρίως στις μεγάλες πόλεις. Έτσι κι εδώ πρωτοπόροι ο İlham Gencer, ο Erol Büyükburç, η Rana Alagöz με τον αδελφό της Selçuk Alagöz, o Alpay και η ορχήστρα του Cahit Oben, σαν την πρώτη ορχήστρα του Πλέσσα στην Ελλάδα, που η επιρροή της τζαζ και του ροκ εν ρολ της εποχής τους ώθησαν να δοκιμάσουν τα νέα δυτικά ακούσματα. Ταυτόχρονα όμως και ανήσυχοι νέοι που ξεπηδούσαν από τα σχολεία και τα ωδεία των πόλεων, και έπαιζαν twist. Οι περισσότερες από τις μεγάλες μορφές της Anadolu, o Barış Manço, o Cem Karaca, ο Erkin Koray και o Fikret Kızılok, εμφανίζονται ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘60 συμμετέχοντας σε γκρουπ της εποχής και ενίοτε με πρωτόλειες δυτικότροπες ηχογραφήσεις.

Το 1964 σε διαγωνισμό βαλκανικών συγκροτημάτων στο Βελιγράδι της πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβίας, εμφανίζεται η Tulay German με το “Burçak Tarlası”, ένα παραδοσιακό (δημοτικό) τραγούδι της Ανατολίας, παιγμένο από ορχήστρα δυτικών οργάνων, ορίζοντας κατ΄ουσίαν το anadolu. Το τραγούδι κυκλοφόρησε σε 45’’, έγινε ευρύτερα γνωστό στην Τουρκία, και έδωσε την ιδέα ενός μουσικού διαγωνισμού που έμελλε να θέσει τις βάσεις του νέου αυτού μουσικού ρεύματος. Η εφημερίδα Hürriyet από το 1965 έως το 1968 οργανώνει ένα διαγωνισμό (Altin Mikrofon – το ‘Χρυσό Mικρόφωνο’) με προκριματικά και συναυλίες στο σύνολο της χώρας και τελικό στην Istanbul, όπου οι δέκα φιναλίστ αμείβονται με την έκδοση του δίσκου τους. Οι όροι είναι αυτοί που θα ορίσουν τη συνέχεια για το είδος: δυτικά όργανα, πρωτότυπα τραγούδια είτε διασκευή παραδοσιακών τραγουδιών και τουρκική γλώσσα. Ο σκοπός όπως τον είχε ορίσει η εφημερίδα, πάνω στην κεμαλική παράδοση, ήταν να επαναοριοθετηθεί η τουρκική λαϊκή μουσική με την επιρροή δυτικών προτύπων και χρησιμοποίηση δυτικών οργάνων. Ο διαγωνισμός είχε πανεθνική αναγνώριση, ενώ όσοι συμμετείχαν κέρδισαν δόξα και φήμη. Για τα δεδομένα της Ελλάδας ήταν κάτι σαν τη συναυλία των Forminx στο θέατρο Κεντρικόν το 1965 ή την κάθοδο των Olympians στην Αθήνα και την εμφάνισή τους στη Χρυσή Βραδιά στο Παναθηναϊκό Στάδιο το 1966.

Οι Mavi Işıklar (Μπλε Φώτα), ένα κλασικό δυτικότροπο σχήμα της εποχής, ήταν αντίστοιχοι των Olympians, των Idols ή των Charms στην Ελλάδα. Το τραγούδι τους «Helvaci» ήρθε δεύτερο μεν στον πρώτο διαγωνισμό του 1965, όμως η δημοφιλία του, παρόμοια με αυτή του «Τρόπου» των Olympians άνοιξε πόρτες σε μια ολόκληρη σκηνή. Την επόμενη χρονιά κατέληξαν πάλι στη δεύτερη θέση με το «Çayır Çimen Geze Geze», πλην όμως είναι τελικά αυτή η μπάντα που χαρακτήρισε και το διαγωνισμό και την ίδια αυτή πρώτη εποχή της ροκ στην Τουρκία. Επαιξαν παραδοσιακά τραγούδια, όπως το ποντιακό των Λαζών της περιοχής «Yayla Çiçeği», που στην Ελλάδα μετασχηματίστηκε στο «Σήκω χόρεψε κουκλί μου» του Καζαντζίδη και της Μαρινέλλας ή το ευρύτερα γνωστό στη βαλκανική «Üsküdar'a Gider İken», που στην Ελλάδα είναι γνωστό σε διάφορες μορφές με πιο γνωστή το «Από ξένο τόπο» της Γλυκερίας, ενώ διασκεύασαν ξένα τραγούδια όπως το «Aşk Çiçeği» διασκευή του «Send me a postcard» των Shocking Blue ή άλλα των Doors.

Από την ίδια περίοδο και με καταβολές από ελαφρά ποπ μουσική, o Erkut Taçkın, οι Silüetler (Shadows) και ιδίως ο αρχηγός τους Mesut Aytunca (σταχυολογούμενος εδώ μετά τη διάλυση του γκρουπ από την μοναδική επαναφορά του στα μουσικά πράγματα το 1972), οι Haramiler, οι Kaygısızlar (με τους οποίους είχε παίξει ο Barış Manço προς τα τέλη της δεκαετίας του ‘60 όταν ακόμη διατηρούσε τις beat καταβολές του), οι Mavi Çocuklar και οι TPAO Batman Orkestrasi.

Οι τελευταίοι, η μπάντα του τοπικού διυλιστηρίου στο Batman στα βάθη της Ανατολίας, είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση, που από μια τυπική ευρωπαϊκού τύπου jazz μπάντα της εποχής, περιέλαβαν ανατολίτικες μελωδίες και ρυθμούς της περιοχής για να συμμετάσχουν κι αυτοί με επιτυχία στο διαγωνισμό Altin Mikrofon. Από τα πρώτα αυτά συγκροτήματα ξεπήδησαν μουσικοί που πέρασαν στην επόμενη χρυσή φάση της anadolu. Χαρακτηριστική περίπτωση από τους Silüetler, οι Murat Ses και Aziz Ahmet που συμμετείχαν στην ίδρυση των Moğollar to 1968, για να περάσει στη συνέχεια ο πρώτος στους Kurtalan Ekspres (το συγκρότημα της κλασικής περιόδου των 70ς του Barış Manço) και αργότερα να παίξει με τον Edip Akbayram και τους Dostlar και ο δεύτερος να συνεργαστεί με τους Bunalimlar και τους Üç Hürel (3 Hürel). Οι Moğollar, που, όπως θα δούμε, καθόρισαν το anadolu από τις αρχές της δεκαετίας του ‘70 σε ανατολίτικες φόρμες, εμφανίζονται στο διαγωνισμό Altin Mikrofon το 1968 με το πρώτο τους τραγούδι «Ilgaz», που σε διαφορετική οργανική εκτέλεση θα συμπεριληφθεί στον πρώτο καθοριστικό τους δίσκο του 1971. Σταχυολογούμε ακόμη εδώ και μια άγνωστη μπάντα της εποχής, τους Yabancılar, που συμμετείχαν στο διαγωνισμό του 1967, με εμφανείς ψυχεδελικές αναφορές για να ανασυρθούν από την αφάνεια αρκετά αργότερα.

Η χρυσή περίοδος αυτής της πρώτης beat εποχής του anadolu (που βέβαια δεν είχε ονομαστεί ακόμη έτσι) φθάνει μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘60, με μικρές αναλαμπές τα πρώτα έτη των 70σ, όπως και στην Ελλάδα την ίδια περίοδο. Από τις αναλαμπές εδώ ο Özdemir Erdoğan με το περίφημο “Gurbet”, και οι Mazhar Alanson και Fuat Güner από τους Kaygısızlar, σταχυολογούμενοι εδώ με το «Adımız Miskindir Bizim» του μεγάλου Σούφι ποιητή του 13ου αι. Yunus Emre, από τον πρώτο και μοναδικό προσωπικό τους δίσκο του 1973, με riff που σίγουρα είχε κάτι από την έμπνευση των Poll της εποχής. Οι τελευταίοι δύο θα επανεμφανιστούν από τα μέσα της δεκαετίας του ‘80 μαζί με τον Özkan Uğur (από τους Kurtalan Ekspres) ως MFÖ, για να συντηρήσουν μια δημοφιλή έως σήμερα κλασική εκδοχή της τουρκικής ροκ μουσικής, περισσότερο επηρεασμένης από τα δυτικά δρώμενα, παρά από την ανατολίτικη παράδοση. Από την ίδια κλασική δυτικότροπη εκδοχή και ο Nejat Yavaşoğulları, εδώ από τις αρχές του στη μουσική το 1975, για να ιδρύσει από τα μέσα κι αυτός της δεκαετίας του ‘80 τους Bulutsuzluk Özlemi, επίσης ονομαστό σχήμα έως σήμερα.

Την περίοδο αυτή των συγκροτημάτων της εποχής που μιμούνταν δυτικά πρότυπα ξεκινούν και εμφανίζονται τα μεγαλύτερα ονόματα της anadolu, που θα μεσουρανήσουν τη χρυσή εποχή της anadolu των 70s.

Ο Barış Manço με τον Erkin Koray ξεκίνησαν να παίζουν σε σχολικές μπάντες της εποχής, όπως όλοι επηρεασμένοι από τον Elvis Presley. Ο Barış Manço βγάζει τα πρώτα σινγκλάκια του στις αρχές των 60s με twist, για να φύγει σε Γαλλία και Βέλγιο τα επόμενα χρόνια 1963-1967. Επιστρέφει, υιοθετεί το κλασικό μουστάκι και τα μακριά μαλλιά που θα χαρακτηρίσουν την εικόνα του. Συμμετέχει στους Kaygısızlar από το 1967 έως το 1969 για να μεσουρανήσει τη δεκαετία του ‘70, βγάζοντας στην αρχή της δεκαετίας το κλασικό πλέον “Dağlar Dağlar”, που σταχυολογήσαμε στο προηγούμενο αφιέρωμα. Όμως με αυτή τη χρυσή περίοδο της anadolu των 70s θα ασχοληθούμε στο αμέσως επόμενο αφιέρωμα. Εδώ περιοριζόμαστε να αναφερθούμε στο concept lp “2023” σε progressive φόρμες που βγήκε το 1975, τις αμφιταλαντεύσεις του το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 70 ανάμεσα σε progressive φόρμες, διατηρώντας πάντα τις ανατολίτικες (ενίοτε και arabesk) καταβολές, καθώς και την επαναφορά του σε δημοφιλία από τις αρχές των 80ς σε κλασικές μάλλον ροκ φόρμες, με το συγκρότημα που τον είχε συνοδεύσει στην πρώτη του χρυσή εποχή των αρχών των 70ς, τους Kurtalan Ekpres. Από την τελευταία αυτή εποχή εδώ το πλέον κλασικό “Gülpembe”. Ο ίδιος από το 1988 και μετά θα αφοσιωθεί στην τηλεόραση, σε μια δημοφιλή ταξιδιωτική εκπομπή ανά τον κόσμο και θα παραμείνει θρυλικός.

Ο Erkin Koray μεγάλωσε και αυτός στην Istanbul και αρχικά έπαιξε σε beat μπάντες της εποχής. To 1962, μπροστά από την εποχή του, ηχογράφησε και αυτός ένα από τα πρώτα anadolu τραγούδια, το “Bir Eylül Akşamı”, που έμελλε όμως να κυκλοφορήσει αρκετά αργότερα το 1966. Εντωμεταξύ έφυγε κι αυτός στη Γερμανία, μία από τις πολλές φορές που θα δοκιμάσει την τύχη του στο εξωτερικό. Επέστρεψε το 1967 για να υιοθετήσει το χαρακτηριστικό μακρύ μαλλί της εποχής. Επηρεασμένος από την ψυχεδέλεια της εποχής, αλλά έχοντας βαθιά μέσα του και την Ανατολή, έβγαλε το κλασικό πλέον “Anma Arkadaş”. Συμμετείχε στο διαγωνισμό Altin Mikrofon το 1968 με τα “Meçhul” και “Çiçek Dağı”. Την ίδια δε περίοδο μετασκεύασε και το ηλεκτρικό bağlama (ή saz) μαζί με το φίλο του Orhan Gecenbay, κορυφαίο του arabesk. Το 1971 έφυγε ξανά για λίγο στη Γαλλία, ήρθε σε επαφή με τον John Lennon και επανήλθε περισσότερο ανανεωμένος από ποτέ για να συμμετάσχει κι αυτός και να οριοθετήσει το anadolu, όπως έφθασε έως τις μέρες μας. Μετά τον καθοριστικό δίσκο “Elektronik Türküler” του 1974 ξαναέφυγε πάλι στο εξωτερικό. Επανήλθε με δημιουργικές στιγμές κι αυτός κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ‘80, με πιο γνωστό το τραγούδι “Çöpçüler”. Παρέμεινε έως το θάνατό του μια φιγούρα χαρακτηριστική της anadolu, επονομαζόμενος και baba της τουρκικής ροκ μουσικής.

Τρίτο μεγάλο όνομα, το οποίο δεν το έχουμε αναφέρει ακόμη, αλλά πιθανόν υπήρξε ίσως και ο δημοφιλέστερος του όλου κινήματος, ο Cem Karaca. Η ζωή του και η δημιουργία του αποτελούν ίσως τη χαρακτηριστικότερη μορφή εξέλιξης της τουρκικής ροκ μουσικής. Ξεκίνησε και αυτός από τις πρώτες ροκ εν ρολ μπάντες της εποχής. Όμως άρχισε να γράφει ιστορία απ΄ όταν συνεργάστηκε με τους Apaşlar. Το 1967 συμμετείχαν στο διαγωνισμό Altin Mikrofon με το θρυλικό πλέον “Emrah” για να γίνουν ευρύτερα γνωστοί. Στη συνέχεια δοκίμασαν και αυτοί την τύχη τους στο εξωτερικό, συνεργαζόμενοι με γερμανική μπάντα (Ferdy Klein Orkestrasi). Από τη συνεργασία αυτή και η εκτέλεση του “Emrah” εδώ. Το 1970 ο Cem Karaca αποχωρεί από τους Apaşlar για να σχηματίσει τους Kardaşlar, ενώ το 1972 συνεργάζεται με τους Moğollar. Την πορεία αυτή, που αποτελεί ίσως και την πλέον ονομαστή του ιδίου, όπως και όλου του anadolu κινήματος, θα δούμε στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος. Στη συνέχεια μεσουρανεί από το 1974 έως το 1977 με τους Dervişan, που η πορεία τους θυμίζει λίγο την πορεία των δικών μας Sokrates την αντίστοιχη εποχή (εξάλλου στο “Sevdan Beni” του 1977 δεν μπορεί παρά να είχαν ακούσει το σόλο του Σπάθα στο Mountains). Από την εποχή εκείνη τo “Tamirci Çırağı”, από τα πιο ονομαστά, και από τα χαρακτηριστικότερα κομμάτια που τη δεκαετία του ‘70 τον ενέταξαν στην αριστερή πολιτική πλευρά της ιστορίας. Ο δίσκος του με τους Dervişan το 1977 έχει τον χαρακτηριστικό τίτλο “Yoksulluk Kader Olamaz” (Η φτώχεια δεν μπορεί να είναι πεπρωμένο), παίρνοντας σαφή πολιτική θέση στα πολιτικά πάθη που συντάραζαν την Τουρκία τα χρόνια εκείνα. Προς το τέλος της δεκαετίας, όπως όλος ο κόσμος της ροκ μουσικής αναζητεί progressive φόρμες με τους Edirdahan (ένα πρόσκαιρο μετασχηματισμό των Kurtalan Ekspres) στο “Safinaz”. Οι Edirdahan ακόμη ένα λογοπαίγνιο της anadolu, με όνομα που προέρχεται από την πιο δυτική (Edirne) και την πλέον ανατολική πόλη (Ardahan) της Τουρκίας.

Η δικτατορία του 1980 τον βρίσκει ήδη στο εξωτερικό. Η αριστερή πολιτική του θέση δεν περνά απαρατήρητη και απαγγέλλονται κατηγορίες εναντίον του. Ο ίδιος παραμένει στη Γερμανία, χωρίς όμως σημαντική καλλιτεχνική παρουσία. Όμως η νοσταλγία της πατρίδας και μικρές αναλαμπές φιλελευθεροποίησης τον φέρνουν πίσω στην Τουρκία, κατόπιν πρόσκλησης του τότε Προέδρου της Τουρκίας Τουργκούτ Οζάλ. Ηταν ήδη πασίγνωστος, καθώς, όπως και την αντίστοιχη περίοδο στην Ελλάδα, το κλασικό ροκ είχε καταστεί πλέον mainstream. Με την επιστροφή του βγάζει το τελευταίο σπουδαίο άλμπουμ της καριέρας του το “Merhaba Gencler Ve Her Zaman Genc Kalanlar” (Γεια σας νέοι άνθρωποι και όσοι μένουν νέοι για πάντα). Πλέον δεν δηλώνει αριστερός, συμφιλιώνεται με τη θρησκεία και το πεπρωμένο, εξάλλου ο ίδιος ανήκει στο δόγμα των Bektashi. Ετσι το 2004, στο θάνατό του, λίγο πριν το θάνατο του άλλου μεγάλου αριστερού θρύλου της εποχής Kâzım Koyuncu που είδαμε στο αμέσως προηγούμενο αφιέρωμα, καταφέρνει να ενώσει όλη την Τουρκία, και όλες τις πολλαπλές εκφάνσεις της πολιτικής, θρησκευτικής και πολιτισμικής ιδιαιτερότητάς της.

Δύο ακόμη μεγάλες μορφές της anadolu είδαμε ήδη από το προηγούμενο αφιέρωμα. Ιδιόμορφες περιπτώσεις και οι δύο, καθώς συμμετέχουν παράπλευρα μεν, αλλά καθοριστικά στην ιστορία της ροκ μουσικής στην Τουρκία.

Πρώτα ο Fikret Kızılok, από την Istanbul κι αυτός, ξεκίνησε κι αυτός αρχικά από το beat κίνημα της εποχής, παίζοντας κιθάρα στο συγκρότημα του Cahit Oben που συμμετείχε στον πρώτο διαγωνισμό Altin Mikrofon. Μετά μικρό διάλειμμα για σπουδές ταξιδεύει στο Sivas της Ανατολίας για να συναντήσει τον Aşık Veysel για να ζητήσει την άδεια να διασκευάσει το “Uzun İnce Bir Yoldayım”, ίσως το γνωστότερο κομμάτι του τελευταίου. Ηταν το πρώτο του προσωπικό σινγκλάκι, έγινε αμέσως επιτυχία και τον ενέταξε στην ιστορία της anadolu. Η δε γνωριμία του με το μεγάλο ασίκη μουσικό καθόρισε την πορεία του και τη συμμετοχή στο κίνημα της anadolu. To 1970 βγάζει το δεύτερο σινγκλάκι “Yumma Gözün Kör Gibi” σε στίχους πάλι του μεγάλου ασίκη μουσικού. Συνεχίζει την πορεία του τη δεκαετία του 70, όπως όλο το κίνημα της anadolu. Σταματά προσωρινά με το θάνατο του δασκάλου του το 1973, και στη συνέχεια ψάχνει όλη τη δεκαετία του ‘70 να βρει το δρόμο του, για να σταματήσει και αυτός τη μουσική δημιουργία από το 1977 έως το 1983. Παράδοξα τη μεγάλη καταξίωση βρίσκει τη δεκαετία του ‘80 με το δίσκο “Zaman Zaman” του 1983, απ΄όπου και τα εδώ σταχυολογούμενα “Sevda Çiçeği” (αναφέρεται ως επιρροή παλαιού τραγουδιού του Orhan Gecenbay) και το “Yeter Ki” που διασκευάστηκαν έκτοτε ουκ ολίγες φορές από σύγχρονα σχήματα. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, όπως όλη η παλιά φουρνιά, βρίσκει πάλι την καταξίωση με το δίσκο “Yana Yana”, απ΄όπου τα θρυλικά “Bu Kalp Seni Unutur Mu” και βέβαια το “Gönül” που είδαμε στο προηγούμενο αφιέρωμα.

Και μετά η επίσης θρυλική Selda Bağcan που παραμένει έως σήμερα ενεργή. Την είδαμε στο προηγούμενο αφιέρωμα ως συμμετέχουσα στην πολιτική σκηνή των 70s, εξαιτίας της οποίας φυλακίστηκε τρεις φορές κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Εβρέν. Από τις πρώτες της επιτυχίες το 1971, το “Katip Arzuhalim Yaz Yare Böyle”, σε ύφος που κατά τα καθ΄ημάς θα το χαρακτηρίζαμε νεοκυματικό. Εγινε ιδιαίτερα γνωστή με το πρώτο της άλμπουμ το 1976, κλασικό της κύριας φάσης της anadolu που την ενέταξε κι αυτήν καθυστερημένα στις μεγάλες μορφές αυτού του μουσικού ρεύματος, όπως θα δούμε στο δεύτερο μέρος του αφιερώματος. Σήμερα η Selda εμφανίζεται ακόμη ως ζωντανός θρύλος, ενώ τα τραγούδια που ερμήνευσε κυκλοφορούν σε διάφορα remix γνωστών djs και παραγωγών.

Σε αυτό το πρώτο μέρος επιλέξαμε να παραμείνουμε σε ότι έχει επηρεαστεί περισσότερο από τη Δύση, κρατώντας για το δεύτερο μέρος την κύρια και πλέον χαρακτηριστική φάση της anadolu. Η διάκριση είναι λίγο πολύ αυθαίρετη, αλλά αναγκαστική για την όσο το δυνατό πληρέστερη παρουσίαση αυτού του κινήματος.

Έτσι εδώ στο πρώτο μέρος θα κρατήσουμε από αυτά τα πρώτα χρυσά χρόνια των 70s ότι έχει επηρεαστεί περισσότερο από τη Δύση. Πρώτα λοιπόν το hard rock της εποχής, βαθιά επηρεασμένο και από την ψυχεδέλεια της προηγούμενης περιόδου. Την εδώ παράθεση ξεκινά ο Erkin Koray με το θρυλικό “Silinmeyen Hatiralar”, για να ακολουθήσουν οι πραγματικοί εκπρόσωποι του είδους στην Τουρκία, οι Bunalimlar ή αλλιώς Grup Bunalim. Με μάνατζερ τον Cem Karaca από το 1969 έως το 1972 έβγαλαν πέντε κλασικά πλέον σινγκλάκια. Τα μέλη του γκρουπ κατόπιν συνέχισαν στους Kurtalan Ekspres, στους Kardaşlar και στο εφήμερο σχήμα των Ter που συνόδευσε με σκληρό ήχο τον Erkin Koray. Εδώ σταχυολογούνται στο “Kinali Gelin” με τον σπουδαίο Rıfat Öncel στη σύνθεσή τους. Το κλασικό σκληρό ροκ που κυριαρχούσε, μαζί με το κυρίως ρεύμα της anadolu τα πρώτα χρόνια των 70s, επηρέασε και τους ποπ – ελαφρούς καλλιτέχνες της προηγούμενης δεκαετίας, όσο συνέχισαν και αυτοί να είναι δημιουργικοί. Έτσι και οι Mavi Işıklar σκλήρυναν τον ήχο τους με το “Aşk Çiçeği”, ενώ ο Alpay με το “Seni Dileniyorum” και ο Selçuk Alagöz με το “Malabadi Köprüsü” απέκτησαν καθυστερημένα τη μεγαλύτερη δημοφιλία τους αυτή την περίοδο. Ο δε Ersen Dinleten που ξεκίνησε με τους Moğollar, ακολούθησε κι αυτός την ίδια εποχή με τους Dadaşlar, μια μετεξέλιξη των Kardaşlar. Εδώ με το “Bir Ayrılık Bir Yoksulluk Bir Ölüm”, δημιουργία του μεγάλου ασίκη ποιητή του 17ου αι. Karacaoğlan. Χαρακτηριστικός ήχος της εποχής σταχυολογείται εδώ και από το Τουρκοκυπριακό συγκρότημα των Sıla 4.

Στη συνέχεια αυτού του σκληρού, ψυχεδελικού ενίοτε, ήχου και ο Cem Karaca με τους Dervişan στο «Tamirci Çırağı», για να συνεχίσει σε πιο progressive μονοπάτια από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70 και μετά. Από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70 και μετά απαντώνται και άλλοι που ακολούθησαν progressive μονοπάτια, με μικρή αλλά πάντως αξιοσημείωτη δημοφιλία, ιδίως τις μετέπειτα εποχές της αναβίωσης, όπως οι 21.Peron από τη Σμύρνη, οι Hardal, οι Asia Minor στη Γαλλία, ο Nihat Isiklar ή ο εκπληκτικός Murat Kemaloğlu με το “Kaplumbağaların Uykusuna Dek” (μέρος του σταχυολογείται εδώ) που κλείνει το εδώ αφιέρωμα, ωσάν άλλοι PlJ Band ή Apokalypsis.

Όλα αυτά σταμάτησαν το 1980, όταν στην Ελλάδα εμφανιζόταν δειλά - δειλά το πανκ, που αναγέννησε το ροκ. Πανκ και new wave στην Τουρκία δεν ανιχνεύεται έως πάρα πολύ αργότερα (βλ. τις περιπτώσεις των Tampon και Rashit) και μάλλον εντελώς περιθωριακά (με την εξαίρεση των σύγχρονων She Past Away), όταν στην Ελλάδα των 80s προκάλεσε μια υπόγεια κοσμογονία. Την περίπτωση του Tülay Akdeniz που ενίοτε αναφέρεται ως πρώιμο πάνκ θα μας επιτρέψετε να παραλείψουμε ως μάλλον γραφική και καιροσκοπική. Μένει να απαντηθεί αν αυτό οφείλεται στη δικτατορία που επακολούθησε ή στις διαφορετικές μορφές που πήρε το ροκ ανά τον κόσμο, καθώς το πανκ δεν εμφανίστηκε ούτε κυριάρχησε παντού, παρότι βέβαια αποτελεί ευθεία συνέχεια της ροκ επανάστασης του 60. Ίσως στο εγγύς μέλλον για να βρούμε απαντήσεις, κάνουμε μια βόλτα από τη Γιουγκοσλαβία, όπου το είδος όχι μόνο άνθησε, αλλά μεσουράνησε περισσότερο και από την κλασική ροκ περίοδο τα χρόνια του ‘80.

Και τα δύο μέρη του εδώ αφιερώματος θα κλείσουμε με μια εντελώς ενδεικτική σταχυολόγηση σύγχρονων anadolu καλλιτεχνών. Μετά την κάμψη της δεκαετίας του ‘80, παρά την καθιέρωση και δημοφιλία που έλαβαν μάλιστα οι μεγαλύτερες μορφές της anadolu τα χρόνια αυτά, το είδος πλέον δεν ανανεώθηκε για να περιέλθει σε τέλμα στις αρχές των 90s. Από τα τέλη της δεκαετίας αυτής όμως και ιδίως από την επόμενη δεκαετία του 2000 έως και σήμερα, η anadolu συνεχίζει να ζει και να επηρεάζει σύγχρονους καλλιτέχνες. Είδαμε στο προηγούμενο αφιέρωμα το γνωστό ντοκιμαντέρ ‘Crossing the bridge’ του Fatih Akin που παρουσιάζει όλη τη σκηνή έως το 2005. Είναι κρίμα όμως να μην αναφερθούμε σε συνεχιστές μιας παράδοσης, ζωντανής και δημιουργικής. Έτσι εδώ στο πρώτο μέρος οι Pinhani και οι Seksendört (ή Grup 84), τόσο ποπ όσο και παραδοσιακοί, καθώς και οι Vega, με την παράδοση εντός τους, ενώ παραλείπουμε πολλούς άλλους που κινούνται σε δυτικά πρότυπα, όπως τους Mor ve ötesi, τους Athena, τους Kargo, τον Baris Akarsu ή τον Teoman (κάποιους άλλους θα δούμε και στο β΄ μέρος του αφιερώματος), την ενεργή metal σκηνή της Τουρκίας (Pentagram, Kurban, Üçnoktabir κλπ.), όσο και επίδοξους συνεχιστές του progressive, όπως τους Nekropsi, τους Gevende και άλλους, που μπορείτε να βρείτε στην ενδιαφέρουσα πλατφόρμα του Turquazz.

Μια καλή αποτύπωση σε ντοκιμαντέρ της ιστορίας της Anadolu μπορείτε να βρείτε εδώ.

Αφήνουμε για το β’ μέρος την «Απογοήτευση», τον «Γαρύφαλλο» και κυρίως τον «Μπάλλο» και το «Βρώμικο ψωμί».