Η ταινία, η ιστορία, η μουσική...
Τι συνέβη εκείνο το σκοτεινό βράδυ της 17ης Οκτωβρίου 1977 στις φυλακές του Στάμχαιμ, λίγο έξω από τη Στουτγάρδη; Του Αντώνη Ξαγά
H ταινία: Το Σύμπλεγμα Baader-Meinhof (Der Baader-Meinhof Komplex), του Uli Edel
Τι συνέβη εκείνο το σκοτεινό βράδυ της 17ης Οκτωβρίου 1977 στις φυλακές του Στάμχαιμ, λίγο έξω από τη Στουτγάρδη; Ο Andreas Baader, η Gudrun Ensslin και ο Jan-Carl Raspe, ηγετικά στελέχη της RAF (Rote Armee Fraktion) βρίσκονται νεκροί στα κελιά τους... Ήταν την ίδια νύχτα που Γερμανοί κομάντος των ειδικών δυνάμεων είχαν εξουδετερώσει θεαματικά την αεροπειρατεία σε αεροσκάφος της Lufthansa στη Σομαλία, και μαζί την τελευταία τους ελπίδα για ανταλλαγή και απελευθέρωση... Αυτοκτόνησαν, σε μια τελευταία απέλπιδα προσπάθεια να καταφέρουν ένα πλήγμα στον κατασταλτικό μηχανισμό ή τους ...αυτοκτόνησαν; Πολλά (και εύλογα) τα ερωτηματικά και το έδαφος εύφορο για να φυτρώσουν θεωρίες συνωμοσίας, σαν τα μανιτάρια στην κοπριά. "Ο πόλεμος των 6 εναντίον των 60 εκατομμυρίων" όπως είχε χαρακτηρίσει το κίνημα ο νομπελίστας συγγραφέας Χάινριχ Μπελ ("Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ" θα είναι μια έξοχη μεταφορά σε λέξεις του κλίματος αστυνομοκρατικής υστερίας που επικράτησε στην τότε Δ.Γερμανία) είχε κατ' ουσία λήξει... Κάθε δράμα αναζητά την "κάθαρση"... Και ένας μύθος είχε γεννηθεί...
Ένας μύθος ο οποίος πηγάζει ακόμη κι από το ίδιο το όνομα... Σαν Baader-Meinhof πέρασε στα ΜΜΕ η οργάνωση. Οποία ιστορική αδικία για αυτή την έξαλλη ιδεολόγο, την αφηνιασμένη κινητήριο δύναμη της οργάνωσης Gudrun Ensslin (κόρη παπά, για να δικαιωθεί και το λαϊκό ρητό!). Αλλά η Ulrike Meinhof ήταν ένα πρόσωπο πραγματικά μυθιστορηματικό, συμπυκνώνοντας σε ένα πρόσωπο αντιφάσεις, συγκρούσεις και συμπλέγματα μιας ολόκληρης γενιάς. Πρόσφατα στη Γερμανία αποκαλύφθηκε ότι ένας ψυχίατρος είχε φυλάξει τον ...εγκέφαλό της και τον μελετούσε επί χρόνια αναζητώντας τα αίτια που οδήγησαν μια επιτυχημένη αστή δημοσιογράφο, θεωρητικό της αριστεράς και της αντίστασης και στοργική "μάνα-κλώσα" (κατά τον σύζυγό της) με δυο επτάχρονα δίδυμα κοριτσάκια, να διαβεί το "παράθυρο" και από τη μία στιγμή στην άλλη να απαρνηθεί την παλιά ζωή και να γίνει το πιο καταζητούμενο "wanted dead or alive" πρόσωπο της μεταπολεμικής Γερμανίας. "Εγκεφαλική βλάβη που προκάλεσε η αφαίρεση ενός όγκου" διέγνωσε ο ψυχίατρος και η Γερμανία αναστέναξε με ανακούφιση...
Αλήθεια, τι συμβαίνει στη Γερμανία τα τελευταία χρόνια; Αυτοκριτική; Αναθεώρηση του παρελθόντος; Άνοιγμα της ντουλάπας με τους σκελετούς; Ξύσιμο πληγών; Μετά τις "Ζωές των άλλων", την "Πτώση" και "Το κύμα", άλλη μία τολμηρή ταινία που ανασκαλίζει σκοτεινές εποχές και μολυβένια χρόνια! Ίσως ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών που εάν είχε γίνει έγκαιρα ίσως η RAF να μην χρειαζόταν να υπάρξει ποτέ! Και μπορεί σε αυτό η Γερμανία να μην αποτέλεσε εξαίρεση, καθώς και σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη δοσίλογοι και φασίστες συνέθεσαν το μηχανισμό του μεταπολεμικού "νέου" κράτους, αλλά η διαφορά είναι προφανής... Η Γερμανία είχε το Άουσβιτς! Το γερμανικό οικονομικό θαύμα βάθυνε το χάσμα ανάμεσα σε μια γενιά που ήθελε να ξεχάσει και μια νεότερη η οποία σήκωσε το βάρος της ενοχής και της απουσίας αντίδρασης... Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι τα πιο αιματηρά κινήματα εκδηλώθηκαν σε χώρες του πρώην Άξονα (θυμίζω την Ιταλία με τις Ερυθρές Ταξιαρχίες της). Αντιθέτως, στη Γαλλία π.χ. η Action Directe δεν ξέφυγε ποτέ από το περιθώριο, όσο δε για την Αγγλία, η αντίδραση της νεολαίας περιορίστηκε στη βία πάνω στις ...κιθάρες και στις παραμάνες στα ρούχα!
Αν το όνομα του σκηνοθέτη Uli Edel σας θυμίζει κάτι, θα βοηθήσω λίγο στο φρεσκάρισμα της μνήμης. Αλλοπρόσαλλη περίπτωση! Δεν μοιάζει απίστευτο ότι πρόκειται για έναν σκηνοθέτη του οποίου η τελευταία του ταινία ήταν το ..."Body of evidence" (άλλη μια ...απόδειξη ότι η έλλειψη ταλέντου της Madonna δεν περιορίζεται στο τραγούδι), ο οποίος όμως είχε γίνει παγκοσμίως γνωστός το 1981 με τη θρυλική "Christiane F.", "Πόρνη στα 14 για ναρκωτικά" όπως είχε ομολογουμένως ...εύγλωττα μεταφραστεί (και σπάσει ταμεία!) στη χώρα μας;! Ας είναι καλά ο παραγωγός Bernd Eichinger που τον έβγαλε από τη ναφθαλίνη...
Το ρόλο του σκηνοθέτη, ο Edel τον διεκπεραιώνει με επάρκεια, χωρίς αγιογραφική διάθεση αλλά και χωρίς ιδιαίτερη φαντασία και δημιουργική τόλμη. Η ταινία παρακολουθεί την ιστορία της RAF γραμμικά, με ακρίβεια και προσοχή στη λεπτομέρεια, από την πρώτη βόμβα στο πολυκατάστημα Schneider της Φρανκφούρτης το 1968 μέχρι την εκπνοή του "γερμανικού φθινοπώρου", το 1977, από μια σκοπιά ουδέτερης συμπάθειας (ή κατανόησης αν θέλετε). Αναπόφευκτα βίαιη (κατά στιγμές σχεδόν ...πεκινπακική!), με τις εκρήξεις και τις σφαίρες να πέφτουν ...χαλάζι και το στομάχι να σφίγγεται. Ασφαλώς κάποιος που γνωρίζει την ιστορία δεν θα μάθει και κάτι καινούργιο, αλλά η ταινία είναι σαφώς καλύτερη από εκείνο το ανεκδιήγητο "Baader" του Christopher Roth (2002), όπου στο τέλος μάλιστα ο Baader ...πέφτει ηρωικά κάτω από τις σφαίρες των μπάτσων! Το γεγονός δε ότι πρόκειται για την επίσημα προτεινόμενη ταινία για Όσκαρ από τη Γερμανία είναι από μόνο του αξιοθαύμαστο! Και παρά το ότι το τέλος μπορεί να ειδωθεί με ηθικοπλαστικά "γυαλιά", με τους τρομοκράτες να "τιμωρούνται", δεν νομίζω η ταινία να έχει στον ήλιο μοίρα σε μια χώρα όπως οι ΗΠΑ, όπου είναι προτιμότερο να είσαι ...παιδεραστής παρά ύποπτος για τρομοκρατία!
Είναι γεγονός επίσης ότι η ταινία δεν ξανοίγεται στα βαθιά, δεν αναζητά αίτια και οι χαρακτήρες είναι κάπως μονοδιάστατοι... Δεν είναι εξ ορισμού αρνητικό αυτό βέβαια, γιατί έτσι αποφεύγει το ναρκοπέδιο της αυθαιρεσίας και της προσωποπαγούς άποψης. Άλλωστε οι ταινίες δεν είναι δοκίμια και ακαδημαϊκά εγχειρίδια. Είναι τροφή για σκέψη, ερέθισμα για ερωτήματα και συμπεράσματα (εκτός βέβαια εάν είστε αναγνώστης του Ριζοσπάστη και τα έχετε έτοιμα από πριν-βλέπε ΥΓ2!).
Καταλήγοντας... Αναμφισβήτητα ήταν γοητευτικοί! Ήταν νέοι, είχαν όμορφα απελευθερωμένα κορίτσια, ήταν ακόμα και ...trendy (είναι χαρακτηριστικό ότι ο Baader τη στιγμή της σύλληψής του η οποία μεταδιδόταν σε πανεθνικό τηλεοπτικό δίκτυο, είχε και το νου του να μη βγάλει τα μοδάτα Ray-Ban γυαλιά ηλίου του, ακόμη κι όταν τον έσερναν με μια σφαίρα στον μηρό!). Υπερευαίσθητοι χαρακτήρες, ψυχοπαθολογικοί (ειδικά ο Baader ήταν σίγουρα κλινική περίπτωση), με την έπαρση και την αυταπάρνηση εκείνου που θέλει να αλλάξει τον κόσμο, αποπροσανατολισμένοι και λυσσασμένα απελπισμένοι ειδικά από τη στιγμή που συνειδητοποίησαν ότι ο κόσμος δεν θα τους ακολουθούσε στο δρόμο της επανάστασης...
Τελικά όμως, πολλές ερωτήσεις εκκρεμούν... Πώς και έφτασε κάποια στιγμή το 20% των νέων κάτω των 30 στη Γερμανία να δηλώνει ότι θα έδινε καταφύγιο σε μέλος της RAF; Τι ήταν αυτό που οδήγησε παιδιά της καθημερινής ζωής, της διπλανής πόρτας, γραμματείς, φοιτητές και κομμώτριες (όπως η αξέχαστη Petra Schelm) να πάρουν τα όπλα και να οδηγηθούν σε όλο και πιο απάνθρωπες πράξεις; Δεν ενυπάρχει κάτι το σπαρακτικά αλλά και εξοργιστικά μάταιο σε μια τέτοια αντίδραση; Μήπως η ανθρώπινη τραγωδία να οφείλεται στο ότι σε αυτή τη ζωή το δίκαιο ποτέ δεν είναι αποκλειστικά στη μία μόνο πλευρά; Μήπως εν τέλει είναι ο ρομαντισμός ένας δρόμος για την ακραία βία; Μπροστά σε αυτά τα ερωτήματα, το τι πραγματικά συνέβη εκείνο το σκοτεινό βράδυ της 17ης Οκτωβρίου 1977 στις φυλακές του Στάμχαιμ μοιάζει ασήμαντο...
ΥΓ1. Αλήθεια, πόσο άσχετο ήταν το "Blowin' in the wind" του Dylan στους τίτλους τέλους; Και άκαιρο... Γιατί οι βόμβες και οι σφαίρες της RAF ήταν από εκείνες που έπνιξαν τη φαντασίωση για τα "χρόνια της αθωότητας" στο αίμα, αποτελώντας μια ταφόπλακα στο πνεύμα των 60s, στη γραφική αφέλεια των χίπις και του ...μπαφιασμένου "love and peace".
ΥΓ2. Υπόδειγμα του τι σημαίνει σκέψη προβάτου στο μαντρί, η κριτική της ταινίας στο "Ριζοσπάστη": "Σκόπιμα κάνει "γενικές αναφορές" και σκόπιμα αποφεύγει να κάνει και την παραμικρή αναφορά στο πραγματικό επαναστατικό κίνημα. (...) Παρ' όλα αυτά, και έχοντας υπόψη όλα αυτά, θεωρώ ότι όλοι οι σωστά πολιτικά σκεπτόμενοι άνθρωποι πρέπει να δουν την ταινία. Πρέπει να τη δουν για να βγάλουν, για να επιβεβαιώσουν (!) σωστότερα, τα δικά τους πολιτικά συμπεράσματα". Πράγματι, ως γνωστόν εκείνη την εποχή οι "σωστοί" αριστεροί γερμανοί βρίσκονταν στην Ανατολική Γερμανία!
ΥΓ3. Η καλύτερη πάντως ταινία για το φαινόμενο, με ανθρώπινη ματιά και χωρίς ηθικολογίες, παραμένει το "Die bleierne Zeit" ("Η πραγματική αλήθεια για την Μάριον Κ.") της Margarethe von Trotta από το 1981. Συνιστάται ανεπιφύλακτα!
ΥΓ4. Αλήθεια, ποιος έλληνας σκηνοθέτης θα γυρίσει ταινία για τη ...17Ν; Και ποιος θα υποδυθεί τον ...Χριστόδουλο Ξηρό;
Η RAF στη μουσική κουλτούρα
Ήταν φυσικό η δραματική αυτή ιστορία νεανικής εξέγερσης, αίματος, πάθους και αποτυχίας να δώσει τροφή και έμπνευση σε ουκ ολίγους μουσικούς. Και όχι μόνο στον "αναμενόμενο" χώρο του punk, όπου η υιοθέτηση πρακτικών πρόκλησης είναι μάλλον ρουτίνα... Έτσι την ίδια εποχή που η Siouxsie γυρνούσε με τη σβάστικα στο πέτο, ο Joe Strummer φόραγε μπλουζάκια με το κόκκινο αστέρι-έμβλημα της οργάνωσης, με ουσιαστικό αποτέλεσμα να μην ξέρεις τελικά ποιον να πάρεις στα σοβαρά! Κατά τα λοιπά, και μεταξύ άλλων, η Marianne Faithfull αφιερώνει με την ιδιότυπη σπασμένη φωνή της το "Broken English" στην Ulrike Meinhof τραγουδώντας με νόημα "What are you fighting for?", οι ηχο-τρομοκράτες Cabaret Voltaire προκαλούν κυκλοφορώντας σε single το "Baader Meinhof", ένα συγκεχυμένο κολάζ ήχων, δυσοίωνων φωνών τηλεοπτικών ανακοινώσεων και ηλεκτρονικών θορύβων στα διδάγματα του Μπάροουζ και στα πρότυπα της musique concrete, οι εξαιρετικοί progressive ηλεκτρονικοί Heldon (οι Γάλλοι Τangerine Dream;) δεν αφήνουν το παραμικρό περιθώριο για παρερμηνείες στο δίσκο τους "Soutien a la RAF" (γραμμένο μάλιστα μέσα στη φωτιά των γεγονότων, το 1975), ο FM Einheit (πρώην Einsturzende Neubauten) συνεργάζεται με τον θεατρικό συγγραφέα Andreas Ammer σε έναν από τους πιο ενδιαφέροντες δίσκους της "ελευθέρας βοσκής" πορείας του, στον οποίο δίνει τον τίτλο "Deutsche Krieger" με ένα υποκεφάλαιο να αφηγείται την ιστορία της Meinhof, ο Luke Haines (πρώην Auteurs) μέσα στην τούρλα της brit-pop άνθησης και της γιαλαντζί κόντρας Blur-Oasis βγάζει έναν θαυμάσιο pop δίσκο ο οποίος πέρασε μάλλον απαρατήρητος (και αναμενόμενα αν αναλογιστούμε ότι είχε τίτλο αλλά και κεντρική ιδέα "Baader Meinhof"), οι ...συνήθεις ύποπτοι Chumbawaba ανοίγουν και κλείνουν το "Slap!" του
1990 με τα χαρωπά κομμάτια "Ulrike" και "Meinhof" (πραγματική star αυτή η γυναίκα!), οι Σουηδοί Doris Days την τιμούν με ολόκληρο εξώφυλλο ("Το Ulrike M") και ένα απαλά μελωδικό lounge κομμάτι (στο εσώφυλλο γράφουν μάλιστα "Δεν υποστηρίζουμε τις δολοφονίες, αλλά η Meinhof είναι η μόνη αληθινή εικόνα στη δυτική Ευρώπη αυτόν τον αιώνα"), ενώ ασφαλώς δεν λείπουν διάφορες punk καφρίλες διαζευγμένες από την καλαισθησία, τύπου Endless Blockade ("Ulrike Meinhoff's brain") ή των Ανατολικογερμανών πάνκηδων (ναι υπήρχαν και τέτοιοι!) Aufbruch ("Fuer Ulrike" ). Τέλος, δεν ξέρω αν δικοί μας βραχύβιοι Clown εμπνεύστηκαν την ιδιόμορφη ρυθμική ελεγεία τους "Λευκά κελιά" από την απάνθρωπη αυτή πρακτική των γερμανικών αρχών, το σίγουρο είναι πάντως ότι έκτοτε ένα σωρό άλλα "δημοκρατικά" (ή και λιγότερο) καθεστώτα την υιοθέτησαν στη ζούλα (με κορυφαίους τους άσπονδους γείτονές μας). Απομόνωση, σιωπή, λευκοί τοίχοι, λευκό χειρουργικό φως 24 ώρες την ημέρα, θερμοκρασία ψυχρή... Περιγράφει η ίδια η Meinhof: "H αίσθηση ότι ανατινάζεται το κεφάλι σου. Η αίσθηση ότι όπου να 'ναι το κρανίο σου θα κλατάρει, θα σκάσει". Θυμάμαι και τους SPK: Stammheim Torturkammer.
Σήμερα...
Τα χρόνια έχουν περάσει, οι κάνες των όπλων έχουν πάψει να καπνίζουν και με τη βούλα (με το ...κόκκινο αστέρι για να ακριβολογούμε!) από το 1998, και για τη γερμανική κοινωνία το κεφάλαιο RAF ανήκει πια σε ένα μακρινό δυσάρεστο παρελθόν (σε τέτοιο σημείο ώστε να γίνεται "κατεστημένη" ταινία!). Τα περισσότερα ιστορικά στελέχη (όσα επιβίωσαν δηλαδή!) έχουν πια αποφυλακιστεί με χάρη από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, 2-3 μόνο παραμένουν ακόμη στη φυλακή. Ο Horst Herold (στην ταινία ο Bruno Ganz), ο άνθρωπος που ουσιαστικά διέλυσε τη RAF, ζει πρόωρα συνταξιοδοτημένος σε ένα χωριό κάπου στη Βαυαρία, ως ο "τελευταίος κρατούμενος της RAF", όπως λέει ο ίδιος. Παρά την αποτελεσματικότητά του, είχε το ...θράσος να αναζητά όχι μόνο τους δράστες αλλά και τα αίτια... Βλέπετε, για το Κράτος, τους πολιτικούς και τους "συλλόγους θυμάτων", αρκεί και περισσεύει η εξήγηση "στυγνοί φονιάδες". Είναι δε αποκαλυπτικά χαρακτηριστικό ότι τα μέλη της RAF γενικά εξέτισαν ποινές ασύγκριτα μεγαλύτερες σχεδόν από οποιονδήποτε Ναζί εγκληματία! Γιατί, οι Ναζί ότι κι αν διέπραξαν, το έκαναν με τη νομιμοποίηση του Κράτους... Και ας μην ξεχνάμε, με τη σιωπηρή συναίνεση της πλειοψηφίας... Της ίδιας αυτής πλειοψηφίας που λατρεύει ως ήρωες και στήνει αγάλματα σε μαζικούς δολοφόνους...
Σχετικά video
- Η σύλληψη του Baader στη Φρανκφούρτη... Όλη η Γερμανία παρακολουθεί σε εθνικό δίκτυο...
- Η Ulrike Meinhof λίγο πριν βγει στο κλαρί... &
- Η πρώτη βόμβα και η πρώτη δίκη...
- Το trailer της ταινίας. Η ομοιότητα των ηθοποιών με τους ίδιους τους πρωταγωνιστές της ιστορίας είναι εκπληκτική!