Mystic Ukraine

[Play: Oy, u Kyevi]

Παρότι έχουν περάσει πάνω από είκοσι χρόνια από την ανεξαρτητοποίησή της από την πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ, η Ουκρανία ακόμη προσπαθεί να εφεύρει για τον εαυτό της μια εθνική ταυτότητα μακριά από τη βαριά σκιά της Ρωσίας. Συμπλέοντας με τις πολιτικές (επαν)ουκρανοποίησης που εφάρμοσαν οι μετασοβιετικές κυβερνήσεις της χώρας, η μουσική παραγωγή της Ουκρανίας αναζήτησε ρίζες στην πολιτιστική της κληρονομιά, μη διστάζοντας παράλληλα να απλώσει κλαδιά και προς τη Δύση. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι καλλιτέχνες τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όσο η eurovisionista pop starlet Ruslana και οι pagan black metallers Drudkh, παρόλο το μουσικό και ιδεολογικό χάος που τους χωρίζει (ευρωπαΐστρια και ένθερμη υποστηρίκτρια της πορτοκαλί επανάστασης η μεν, ακραιφνείς εθνικιστές οι δε), μοιάζουν να βρίσκουν κοινό έδαφος στον τρόπο που ενσωματώνουν θραύσματα της ουκρανικής μουσικής παράδοσης στη δουλειά τους. Σ' αυτό το θολό, πρωτίστως πολιτικά, τοπίο, όπου όλοι καλούνται να προσκομίσουν πειστήρια ουκρανοσύνης, ξεχωριστή θέση διεκδικούν οι DakhaBrakha, καταθέτοντας μια πρόταση που φέρνει σε πρώτο πλάνο το πολιτισμικό αλισβερίσι ως μια μόνιμη διαλεκτική διαδικασία, ένα διάλογο στον οποίο οφείλεις να έχεις ως έτερο συνομιλητή όχι μόνο τη Δύση, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο· ένα διάλογο, τέλος, που πρώτα απ' όλα οφείλεις να κάνεις με τον εαυτό σου.

Μια βαλίτσα γεμάτη κασέτες
Η ιστορία των DakhaBrakha ξεκινάει όταν τρεις φίλες, οι Olena Tsibulska, Iryna Kovalenko και Nina Garenetska, μετά το τέλος των εθνολογικών τους σπουδών, αποφάσισαν να επισκεφτούν κάθε γωνιά της Ουκρανίας αναζητώντας και διασώζοντας παραδοσιακά τραγούδια. Επιστρέφοντας στο Κίεβο με άπειρες ώρες ηχογραφήσεων στις αποσκευές τους, το ερώτημα ήταν "Και τώρα τι;" Την απάντηση έδωσε ο Vlad Troyitsky, σκηνοθέτης, παραγωγός και all-around καλλιτεχνική περσόνα της πόλης, ο οποίος τις σύστησε στον Marko Halanevych, απόφοιτο φιλολογίας και ερασιτέχνη ηθοποιό, και τους πρότεινε να φτιάξουν μαζί ένα συγκρότημα το οποίο θα δούλευε σ' αυτό το υλικό. Ο ίδιος ο Troyitsky ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του νεοσύστατου project, το οποίο και βάφτισε DakhaBrakha, μια λέξη που χοντρικά σημαίνει "Πάρε-Δώσε" σε κάποια παλιά ουκρανική διάλεκτο. Όλα αυτά συνέβησαν πριν δέκα χρόνια σχεδόν κι αποτέλεσαν την αφετηρία μιας πολύ ιδιαίτερης μουσικής διαδρομής που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Έχοντας στην κατοχή τους αυτά τα παλιά, στη πλειοψηφία τους α καπέλα, πολυφωνικά τραγούδια, αλλά και -ευτυχώς!- εξαιρετικές φωνές για να τα τραγουδήσουν, η πρώτη απόφαση των μελών του συγκροτήματος ήταν να τα ντύσουν με κρουστά από όλο τον κόσμο, δίνοντάς τους έτσι ένα σχεδόν πολεμικό/τελετουργικό παλμό. Καθώς κανείς τους δεν ήταν επαγγελματίας μουσικός, έπρεπε να μάθουν να παίζουν κάθε όργανο λίγο-πολύ από την αρχή. Στη συνέχεια, με την ίδια διαδικασία, πρόσθεσαν δειλά-δειλά και άλλα όργανα όπως τσέλο, ακορντεόν, φλογέρες κτλ. Μ' αυτό το set-up έκαναν τις πρώτες τους ζωντανές εμφανίσεις το 2004, οι οποίες αποτυπώθηκαν στο ντεμπούτο τους (Na dobranich, 2005), έναν δίσκο που κουβαλάει αρκετό από τον ενθουσιασμό των νέων ξεκινημάτων, όχι όμως και μια σαφή ιδέα για το τι ακριβώς θέλουν να κάνουν. Αυτή η ιδέα άρχισε σιγά-σιγά να σχηματίζεται στον δεύτερο δίσκο τους, ο οποίος έχει τίτλο Yahudky (2007) και περιλαμβάνει στούντιο εκτελέσεις αρκετών από τα κομμάτια που υπήρχαν στο ντεμπούτο τους. Οι εκτελέσεις αυτές δίνουν στα τραγούδια σχήμα και χαρακτήρα, με τη χρονική διάρκειά τους να αυξάνεται, και τον ήχο να γίνεται πολύ πιο συγκεκριμένος. Οι ίδιοι αποκαλούν το εξελισσόμενο ιδίωμά τους ethno-chaos, και, μπορεί η λέξη chaos να περιγράφει τη διαδικασία παραγωγής του, καθώς μοιάζει προϊόν μάλλον ενστίκτου παρά ιδιαίτερης περισυλλογής, σίγουρα όμως αδικεί το τελικό αποτέλεσμα. Ο ήχος τους, συγκροτημένος, συμπαγής και λιτός, ελάχιστη σχέση έχει με τον αχταρμά των περισσότερων fusion προσπαθειών.

Ethnochaos και μινιμαλισμός
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος που ο υπόλοιπος κόσμος, πλην της Ουκρανίας, εμφανίζεται στη δουλειά τους: Είτε ως παράλληλη διαδρομή (δύσκολα θα ακούσει κανείς το πρώτο δίλεπτο του συγκλονιστικού "Oy, u Kyevi" και δεν θα σκεφτεί τους GY!BE), είτε ως ευθεία αναφορά (το "Sho z-pod duba" που ανοίγει το Yahudky με το ψυχεδελικό groove του, είναι ένα ξεκάθαρα ποπ τραγούδι), η Δύση, έστω και δειλά στην αρχή, είναι παρούσα. Και δεν είναι μόνο η Δύση -τα Βαλκάνια, η Ασία (με την Ινδία σε περίοπτη θέση), ακόμη και η Αφρική δίνουν επίσης το παρών: από ό,τι λένε τα μέλη του συγκροτήματος, ο καλλιτεχνικός διευθυντής τους τους έβαζε να ακούνε μουσική από κάθε γωνιά της γης, αλλά και δίσκους των Michael Nyman και Philip Glass, και μετά να δουλεύουν πάνω στα κομμάτια τους. Κάπως έτσι προέκυψαν τραγούδια σαν το "Afryka", μια νταχαμπραχική προσέγγιση στην μουσική της μαύρης ηπείρου, που ξεκινά γλυκά και νωχελικά, για να φτάσει, κλιμακώνοντας την ένταση λεπτό με το λεπτό, στην βίαιη κορύφωση του τέλους.

Σημείο καμπής για τους DakhaBrakha αποτέλεσε σίγουρα ο τρίτος δίσκος τους με τίτλο Na mezhi (2009). Εδώ τα τραγούδια τους αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη διάρκεια αλλά και δυτικότροπες μινιμαλιστικές δομές, στέρεα βασισμένες στην επαναληψιμότητα. Tα κρουστά κάνουν μερικά αποφασιστικά βήματα πίσω, για να δώσουν τη ευκαιρία στο ακορντεόν και το τσέλο να οδηγήσουν το ρυθμό, ενώ οι φωνητικές μελωδίες είναι ίσως το μόνο ξεκάθαρα ουκρανικό στοιχείο πλέον στη μουσική τους. Το τελικό αποτέλεσμα είναι συναισθηματικά εξοντωτικό, βαρύ σαν σίδερο και μάλλον η καλύτερη δουλειά τους μέχρι σήμερα.

Ανήκουμε στη Δύση
Σαν αντίδραση σ' αυτό το ασήκωτο βάρος προέκυψε το Light του 2010, το οποίο είναι και η πιο πρόσφατη κυκλοφορία τους. Το γεγονός ότι ο τίτλος του δίσκου είναι στα αγγλικά, αποτελεί δήλωση προθέσεων: ανήκουμε πλέον (και) στη Δύση. Όχι όμως μόνο στη στρυφνή, σκοτεινή Δύση του Na mezhi: Ανήκουμε σε μια Δύση λίγο πιο ανάλαφρη, λίγο πιο προσιτή, και σ' αυτήν απευθυνόμαστε. Έτσι, στον δίσκο υπάρχουν τραγούδια όμως το folky blues νανούρισμα "Baby", το οποίο, εκτός από αγγλικούς στίχους, διαθέτει και ηλεκτρική κιθάρα, τα "Sukhyi dub" και "Specially for you" που θα μπορούσαν εύκολα να βρίσκονται σε κάποια δουλειά των Tiger Lillies, αλλά και δυο μάλλον αδέξιες προσπάθειες να ενσωματώσουν hip hop beats και ρίμες στον ήχο τους, προσπάθειες πάντως που αποδεικνύονται αξιαγάπητες μέσα στην αδεξιότητά τους. Είναι σ' αυτές ακριβώς οι στιγμές που οι DakhaBrakha μοιάζουν να το διασκεδάζουν περισσότερο, κάπως σαν παιδιά που πειραματίζονται με το κασσετόφωνο του πατέρα τους -θυμηθείτε, δεν έχουμε να κάνουμε με επαγγελματίες μουσικούς, τουλάχιστον όχι με την κλασσική έννοια του όρου. Ο τρόπος που κουβαλάνε την καρδιά τους στο μανίκι τους, αν μου επιτραπεί ο αγγλισμός, αυτή η αφοπλιστική αθωότητα -όχι όμως αφέλεια- με την οποία προσεγγίζουν τη μουσική, αποτελεί μεγάλο μέρος της γοητείας τους· είναι φανερό ότι παίρνουν τους εαυτούς τους και τη δουλειά τους στα σοβαρά, όχι όμως περισσότερο απ' όσο πρέπει.

Μια ζωντανή μπάντα
Ενδεικτικές του εξωστρεφούς χαρακτήρα της μπάντας είναι οι ζωντανές εμφανίσεις τους. Προσπερνώντας την αρχική αμηχανία που προκαλούν οι, δικής τους έμπνευσης και κατασκευής, στολές που φοράνε στη σκηνή, είναι αδύνατο να σταθεί κανείς αδιάφορος στην ενέργεια που βγάζουν όταν παίζουν. Οι συμμετοχές τους σε μεγάλα world music φεστιβάλ ανά τον κόσμο έχουν αποτελέσει αφορμή για πολύ κολακευτικά σχόλια όσον αφορά την ένταση, το νεύρο και τη συναισθηματική φόρτιση που μεταφέρονται από τα μέλη της μπάντας στο κοινό και πάλι πίσω κατά τη διάρκεια των live, χτίζοντας μια επικοινωνία που υπερβαίνει γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές. Αυτή η επικοινωνία είναι, όπως λένε και οι ίδιοι, το "πάρε-δώσε" στο οποίο αναφέρεται το όνομά τους και, τελικά, η μόνη φιλοδοξία τους. Για να είμαι ειλικρινής, δεν μπορώ να σκεφτώ φιλοδοξία πιο έντιμη από αυτή.

Κλείνοντας, θα πρέπει ίσως να αναφέρουμε ότι οι DakhaBrakha αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των μουσικοθεατρικών παραστάσεων του project Mystic Ukraine, το οποίο επιδιώκει να δημιουργήσει νέες αφηγήσεις για την μπερδεμένη Ουκρανία του σήμερα, αφηγήσεις με ρίζες στο παρελθόν, απαλλαγμένες όμως από τη νοσταλγία και την εξιδανίκευση των "ένδοξων παλιών ημερών", αφηγήσεις, τέλος, που, παρότι βλέπουν με κριτικό μάτι τις σύγχρονες τάσεις απο-πνευματικοποίησης στην τέχνη, δεν απορρίπτουν τα σύγχρονα μέσα εξιστόρησης και δεν στέκονται φοβικά απέναντι στις άλλες κουλτούρες. Το project αυτό αποτελεί έμπνευση του (ποιου άλλου) Vlad Troyitsky, καλλιτεχνικού διευθυντή της μπάντας, και, στα μάτια μου τουλάχιστον, μοιάζει πολύ ενδιαφέρον ως πρόταση για την προσέγγιση των εθνικών πολιτιστικών παραδόσεων. Δεν το κρύβω πως, σ' αυτές τις περίεργες μέρες που ζούμε, θα ήθελα να δω μια παρόμοια πρόταση, τόσο ξεκάθαρη και τόσο άρτια υλοποιημένη, από κάποιο ελληνικό σχήμα.

WATCH:
Please don't cry official video
Sho z-pod duba live video
Vanyusha live performance (Mystic Ukraine)

LISTEN:
Specially for you
Baby
Divka Marusechka

LINKS:
Official Dakhabrakha Website
Youtube channel
Studio albums on Bandcamp

FURTHER READING:
Συνέντευξη στο site 'Welcome to Ukraine'
Συνέντευξη στο SBS radio
Άρθρο στο site 'Far from Moscow'

Οι DakhaBrakha θα εμφανιστούν το Σάββατο 20 Οκτωβρίου στο περίπτερο 12 της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, στα πλαίσια του Womex 12.