Τα είκοσι καλύτερα τραγούδια του

Με αφορμή την επικείμενη εμφάνιση του Διονύση Σαββόπουλου στο Gagarin 205, έναν χώρο που καλώς ή κακώς τον θεωρούμε "δικό μας", ενώ από την άλλη -και πάλι καλώς ή κακώς- τον ίδιο δεν έχουμε πλέον και πολλούς λόγους για να τον θεωρούμε δικό μας ή και δεν είχαμε και ποτέ (και ας μην είμαστε παλιοί αριστεροί), θα μπορούσαμε μια χαρά να τον κανιβαλίσουμε "κι εμείς με τη σειρά μας", όχι τόσο για όσα κάνει τα τελευταία χρόνια (αυτό δεν είναι δουλειά για μουσικά περιοδικά), αλλά όσα δεν κάνει (μιας και δεν γράφει τραγούδια εδώ και πολλά χρόνια και καλά τραγούδια εδώ και ακόμη περισσότερα). Φθηνό και εύκολο κάτι τέτοιο. Ίσως μια on stage πρόγκα που τόσο την αναζητάει ο Σαββόπουλος, αναμοχλεύοντας σχετικές ρήσεις του Bob Dylan και τονίζοντας τους "παράλληλους βίους" τους, να έχει περισσότερο ενδιαφέρον. Ποιος ξέρει; Μπορεί και να συμβεί αυτό... Επειδή πάντως την άποψη μου για τον Σαββόπουλο, την έχω εξαντλήσει κάπου εδώ, προτίμησα- ευκαιρίας δοθείσης- να δώσω χώρο στα τραγούδια του και εξ αυτών σε αυτά που εγώ εκλαμβάνω ως καλύτερα. Χωρίς αξιολογική σειρά (σχεδόν).... και με τη ειδική συμμετοχή του Φοίβου Δεληβοριά σε ένα τραγούδι, αλλά και τη ψήφο του σε τρία (και ένα) ακόμη.

20. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
(ΤΟ ΚΟΥΡΕΜΑ)

Ο πιο αμφιλεγόμενος δίσκος του Σαββόπουλου, περιέχει πάντως πολλά καλά τραγούδια, ακόμη και όταν αποφασίζει να τσαλακώσει την ηθική τους υπόσταση ο ίδιος. Αν υποτεθεί ότι τα τραγούδια έχουν ηθική. Αυτό είναι το καλύτερο. Μια όμορφη μελωδία, που οσμίζεται έξυπνα την προκάτ ψευδοηλεκτρονικότητα της εποχής, με έξυπνα πλαστικά κρουστά και ολίγον από παράδοση. Στίχοι ισχυρό αντίδοτο στον παραινετικό διδακτισμό του υπόλοιπου δίσκου και γενικότερα μια αίσθηση νεανικής ζωντάνιας, σε πλήρη αντίθεση με την εικόνα του εκείνη την εποχή. Το ανελέητο airplay που έχει χαρίσει στο τραγούδι η έλευση της φερώνυμης εποχής κάθε επόμενο χρόνο από τότε που κυκλοφόρησε, δεν του έχει στερήσει τίποτε από την λάμψη του.

19. ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΣΤΗ ΣΑΛΟΝΙΚΗ
(Η ΡΕΖΕΡΒΑ)

Το αυτοβιογραφικό στοιχείο εμπεριέχει πάντοτε την έννοια της ματαιοδοξίας και της αυταρέσκειας ακόμη. Όσοι πιστεύουν ότι πρέπει να μιλήσουν για τον εαυτό τους, θεωρώ ότι κατά βάθος το ξέρουν και οι ίδιοι ότι κάποιο πρόβλημα προηγείται αυτού του πράγματος. Το αν τελικά το λύνουν δια αυτής της οδού, δική τους υπόθεση. Ο Σαββόπουλος δισκογραφικά το έκανε ούτε πρόωρα, αλλά ούτε και καθυστερημένα, ούτε μία φορά μόνο. Το έκανε πάντως με σχετική ειλικρίνεια. Και με αυταρέσκεια. Ειδικά βάζοντας την Άλκηστη Πρωτοψάλτη να τραγουδάει για τον ίδιο σε τρίτο πρόσωπο. Κατά τα λοιπά αν τυχόν είσαι από τη Θεσσαλονίκη και έχεις κατέβει στην Αθήνα, στο τέλος του τραγουδιού αναπόφευκτα θα αισθανθείς ότι δήθεν μιλάει και για σένα. Μετά θα νιώσεις ντροπή που το σκέφτηκες, ειδικά αν η ζωή σου δεν είχε τέτοιες κακουχίες, στρατοδικεία και επιτεύγματα. Που δεν είχε εδώ που τα λέμε.... Το διαλέγει και ο Φοίβος Δεληβοριάς στην πεντάδα του, παρότι δεν γεννήθηκε στη Σαλονίκη.

18. ΤΟ ΧΕΙΜΩΝΑ ΕΤΟΥΤΟ
(ΤΡΑΠΕΖΑΚΙΑ ΕΞΩ)

Ο Σαββόπουλος απασχολεί πλέον τους πάντες, φίλους τε και εχθρούς που έγιναν ήδη φίλοι. Δημιουργεί συνθήματα και τίτλους εφημερίδων (όπως σωστά επισημαίνει και ο Βύρων Κριτζάς στη συνέντευξη στο Avopolis). Τα τραγούδια του δύσκολα ισορροπούν ακόμη ανάμεσα στην προσωπική γραφή και στον επικαιρικό σχολιασμό, που είναι γκρεμός στον οποίο όποιος πλησίασε έπεσε. Και ο Σαββόπουλος παρά-έπεσε. Το εν λόγω τραγούδι έχει λίγο από όλα. Και λόγια φθηνά ("του θεού η χάρη μας φυλάει από τα σουξέ"), αλλά και ουσιαστικά ("κόμμα και ρετσίνα και άσματα επινίκια..."), που τα ακολουθούν, άλλα, εντελώς αβανταδόρικα ("είμαι δεκαεξάρης σας γαμώ τα λύκεια"). Το τραγούδι αυτό σε κάθε ακρόαση του παλεύει να αποδείξει τις καλές του προθέσεις. Άλλοτε το καταφέρνει, άλλοτε όχι.

17. ΑΓΓΕΛΟΣ ΕΞΑΓΓΕΛΟΣ
(ΒΡΩΜΙΚΟ ΨΩΜΙ)

Από όλες τις μεταφράσεις, κρυφές και φανερές, που έχει επιφυλάξει ο Σαββόπουλος στον Bob Dylan, αυτή είναι η πιο ακριβής και σίγουρα η μόνη που τουλάχιστον σε εμάς που μιλάμε ελληνικά, μεταφέρει ακόμη πιο στέρεο το νόημα του αυθεντικού τραγουδιού. Που πάντως ανήκει στο αυθεντικό τραγούδι, για να εξηγούμαστε. Συγκρίνοντας το, δε, κανείς με ότι εμπεριέχεται πολλά χρόνια αργότερα στο Ξενοδοχείο, καταλήγει αβίαστα και ευχερώς στο συμπέρασμα ότι αν μη τι άλλο η αντιγραφή είναι που χρειάζεται μεγάλο ταλέντο και έμπνευση, καμιά φορά μεγαλύτερο και από την αυθεντική δημιουργία. Σε άλλη φάση καταπιάστηκε με το Hurricane δημιουργώντας μύθους εκεί που δεν υπάρχουν, αλλά δεν ήταν και μόνος του σε αυτό, εδώ που τα λέμε. Κάθε πιο ηλεκτρική απόδοση του τραγουδιού, περισσότερο ευπρόσδεκτη από την πρώτη.

16. Η ΠΑΡΑΓΚΑ
(ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ)

Εδώ να πούμε καταρχήν ότι ο τίτλος ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ είναι πρώτης τάξεως για όποιον θέλει να καλό- διαφημίσει τη σχέση του με το αλκοόλ μπας και τσιμπήσει ακροατές ή και αναγνώστες. Απορώ πώς δεν το έχει χρησιμοποιήσει κανείς από αυτούς που παίρνουν αεροπλάνα και τρένα για να βρουν ένα καλό ουίσκυ... Παρακάτω... ένα ακόμη τραγούδι που μες στο χρόνο υποφέρει από την συνθηματολογική ανατύπωση του σε άρθρα, προεκλογικές ομιλίες, ρεπορτάζ... γενικά όπου μπορείς να φανταστείς. Οι στέρεες ασπρόμαυρες εικόνες όμως, που φωτογραφικά αποτυπώνει δύσκολα ξεθαμπώνουν, έστω και ο δημιουργός τους έχει πιαστεί ουκ ολίγες φορές να τις εκφέρει με ουκ ολίγο στόμφο. Στην πρόζα της εισαγωγής ο Σαββόπουλος περιστρέφει και πάλι τον κόσμο γύρω από τον εαυτό του, στη συνέχεια όμως αντιμετωπίζει με δέουσα συμπάθεια τους συμμετέχοντες της παράγκας, πολύ πριν φτάσει η στιγμή που θα τους αγκαλιάσει. Το ότι το τραγούδι έγινε υπόκρουση ακόμη και σε ρεπορτάζ για τα "στημένα" στο ποδόσφαιρο, δεν είναι δικό του φταίξιμο ασφαλώς.

15. ΜΕ ΑΕΡΟΠΛΑΝΑ ΚΑΙ ΒΑΠΟΡΙΑ
(ΒΡΩΜΙΚΟ ΨΩΜΙ - ΣΩΤΗΡΙΑ ΜΠΕΛΛΟΥ)

Υπάρχουν δεκάδες τραγούδια τα οποία θα ήθελα να μπορούσα να εξαφανίσω για δέκα- δεκαπέντε χρόνια και να τα ακούσω και πάλι με την αύρα της πρώτης φοράς. Από τα τραγούδια του Σαββόπουλου θα διάλεγα αυτό, που τόσο έχει υποφέρει, σε βαθμό τέτοιο που μόνο το Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας του Λοϊζου μπορεί να το συναγωνιστεί (ναι, το έχω ακούσει και σε γάμο). Οι μύθοι που ακολουθούν το τραγούδι, από την ηχογράφηση του μέχρι τη στάση της Μπέλλου απέναντι σε αυτό, πολλοί και χιλιοειπωμένοι, η σύνδεση με τις χαμένες πατρίδες πρώτης τάξεως ευκαιρία για να διαστρεβλωθεί το νόημα του σε όλη του την πορεία μέχρι σήμερα. Σκέφτηκα προς στιγμήν ότι τα Πουλιά της Δυστυχίας είναι μάλλον πιο αγνό σε προθέσεις τραγούδι και ίσως θα έπρεπε να πάρει τη θέση του στην εικοσάδα, αλλά κατόπιν μου ακούστηκε υπερβολικά ποιητικοφανές για να είναι αληθινό.

14. ΚΩΛΟΕΛΛΗΝΕΣ
(ΤΟ ΚΟΥΡΕΜΑ)

Αν τα βάλουμε κάτω, θεωρώ ότι ο Σαββόπουλος, παρότι έγραψε αυτό το τραγούδι, γενικά έχει περισσότερο χαϊδέψει, παρά τραβήξει, τα αυτιά των Ελλήνων. Κωλοελλήνων και μη. Η "παρέμβαση" της Ελευθερίας Αρβανιτάκη στο τραγούδι και πάλι με βρίσκει διαφωνούντα, καθώς αποπροσανατολίζει το νόημα του και καθώς πάνω-κάτω στα ίδια χρόνια, η χροιά της φωνής της θα συνδεθεί ανεπανόρθωτα με το πρώτο συνθετικό του απόλυτα επιτυχημένου επιθετικού προσδιορισμού "τσιφτετέλληνες", που επεφύλαξε ο Σαββόπουλος για τους συμπατριώτες του, σε μία από τις όχι σπάνιες στιγμές ευστοχίας του. Στη θέση του θα έβαζα και το "Μην περιμένετε αστειάκια", αλλά το τραγούδι εκείνο από ένα σημείο και μετά αναιρεί ανεπανόρθωτα τον μέχρι εκεί καλό του εαυτό ("και ο θεός ας μας φιλήσει" κλπ....), ενώ εξαρχής αφήνει και φθηνά υπονοούμενα για τρίτους που εκείνη την εποχή έκαναν όντως αστειάκια (και τα έκαναν και μια χαρά, εδώ που τα λέμε).

13. ΠΡΩΙΝΟ
(Η ΡΕΖΕΡΒΑ)

Μια μπαλάντα που καθώς γλιστράει στα μονοπάτια του έντεχνου, με μερικές σκληρές λέξεις κάνει πίσω και επανακτά την αξιοπιστία της. Εδώ η γυναικεία φωνή δεν ανατρέπει αρνητικά, αλλά υποστηρίζει, σχεδόν αλλάζει, το σκηνικό, και έρχεται από την Αφροδίτη Μάνου. Ο Σαββόπουλος καταπιάνεται και πάλι με την μίζερη καθημερινότητα και το παράδοξο του να την αναζητούμε, ακόμη και όταν επιδιώξαμε να την χάσουμε. Γραμμένο το 1979 σε απόλυτη ταύτιση με την ηλικία του δημιουργού του, γεγονός όχι πάντοτε σίγουρο στη δισκογραφία του Σαββόπουλου. Από τα τραγούδια φωτεινά διαλείμματα της πορείας του, που δεν επιδιώκουν να αναμετρηθούν με τα πλήθη και να κυριαρχήσουν πάνω τους, αλλά αποφασιστικά τα αγνοούν.

Το ξεχωρίζει επίσης και ο Φοίβος Δεληβοριάς, όταν ζητάω την άποψη του και γράφει τα παρακάτω περί αυτού, διεκδικώντας με επιτυχία θέση και μουσικογραφιά:

"Το 1979 βγαίνει η Ρεζέρβα. Ένας δίσκος -θα' λεγε κανείς- αντιηρωϊκός. Δεν υπάρχει μέσα του, ως αγωνία, η εθνική αφήγηση, το καταπιεσμένο δίκιο που θριαμβεύει, η μηδενιστική γοητεία των υπογείων. Κεντρικά πρόσωπα του δίσκου είναι ραδιοπειρατές, ταλαιπωρημένοι Κνίτες, δολοφόνοι σε σκυλάδικα, πολιτευτές που εξαργυρώνουν την αντίστασή τους στη Χούντα. H (ακόμα και τώρα ισχύουσα) ελληνική πραγματικότητα δηλαδή, χωρίς καμιάν εξιδανίκευση, χωρίς καμιά παραχώρηση στο πώς φαντάζεται η ίδια τον εαυτό της.. Στο τραγούδι αυτό, με το οποίo ξεκινάει ο δίσκος, ο αντι-ήρωας είναι το ζευγάρι στην πιο κοινότοπη, αντιρομαντική, φοβισμένη συνομιλία. Ο έρωτάς τους έχει πια συνείδηση πως η ζωή είναι μια επιστροφή "στο απότομα ατέλειωτο ρεφρέν". Ο τρόπος που είναι χτισμένο το κομμάτι -ποιητικά και μουσικά- είναι ιδιοφυής. Ο βαρετός διάλογος του ζευγαριού που σιγά-σιγά ξεφεύγει προς την ποίηση και η απλή μουσική έναρξη που σιγά-σιγά γίνεται ένα μετέωρο, περίτεχνο κομμάτι με Ζapp-ικά "ανάποδα" ντραμς και περίεργες υπόγειες γραμμές στα πνευστά, είναι -σαν πλήρες αποτέλεσμα- μια μέγιστη στιγμή, που φυσικά δεν έτυχε της γηπεδικής (αλλά με πολιτικά κίνητρα) λαϊκότητας, η οποία θεωρούνταν το κριτήριο επιτυχίας τότε."

12. ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΟΙ
(ΤΡΑΠΕΖΑΚΙΑ ΕΞΩ)

Το να σαρκαστεί την αισθητική των γηπέδων, ακριβώς την στιγμή που την αγκάλιασε και γαντζώθηκε πάνω της, αποτελεί προφανώς ίδιον της αντιφατικής προσωπικότητας του Σαββόπουλου. Όπως τα περισσότερα τραγούδια που μιλάνε σε β' πρόσωπο αδυνατεί να κρατήσει το ίδιο επίπεδο σε κάθε επόμενο στίχο. Στην τελική αποτίμηση του όμως είναι τραγούδι που δεν καταφεύγει σε ευκολίες. Εύκολα σήμερα η φράση "σαν τη βία των γύρω, φριχτός κι εσύ/ ψόφιε θεατή/ σε ένα θέαμα στείρο" απευθύνεται πρωτίστως στο δημιουργό, παρά στον ακροατή. Και μάλλον έτσι ήταν εξ αρχής. Από μία μεριά αισθάνομαι ευτυχής που δεν υπάρχει κάποιος εγχώριος καλλιτέχνης σήμερα που θέλει να ορμήσει στο Ολυμπιακό Στάδιο και να το κατακτήσει. Πάλι καλά να λέμε...

11. ΣΤΗ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΦΕΕ
(ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ)

Τα μεγάλα τραγούδια σε μεταφέρουν στον τόπο δράσης τους. Γιατί θεωρούμε δεδομένο ότι στα μεγάλα τραγούδια υπάρχει δράση. Διαφορετικά απλώς ακούς τον καημό του καθενός. Παρότι σήμερα το σκηνικό και η δράση που περιγράφονται στο εν λόγω τραγούδι φαντάζουν αφόρητα γραφικά και ξεθωριασμένα, θέλω να πιστεύω ότι δεν υπάρχει έστω και ένας, που να έχει ακούσει έστω και μία φορά αυτό το τραγούδι και να μην αισθάνθηκε ότι βρίσκεται στη μέση ακριβώς τη συγκέντρωση, τη στιγμή που ανάβει και όλα είναι (είναι;) συνειδητά, λίγο πριν το ξέσπασμα της ηλεκτρικής κιθάρας στην εκτέλεση από το... Ολυμπιακό Στάδιο. Μερικοί μάλιστα πήγαμε σε συγκεντρώσεις τέτοιου είδους μόνο και μόνο ορμώμενοι από την ακρόαση του. Και έκτοτε δεν ξαναπήγαμε.

10. ΕΡΧΕΤΑΙ ΒΡΟΧΗ ΕΡΧΕΤΑΙ ΜΠΟΡΑ
(ΜΠΑΛΛΟΣ)

Ο Σαββόπουλος δεν γνωρίζω κατά πόσο υπήρξε ενεργός ή αιώνιος φοιτητής, είναι πάντως σίγουρο ότι σε όλη τη διάρκεια που ο περίγυρος και το κοινό του είχε να κάνει κύρια με φοιτητές, μελέτησε το κοινώς αποκαλούμενο "φοιτηταριό" (άθλια λέξη, όσο ήμουν φοιτητής πάσχιζα να μην ενταχθώ στο νόημα της), τις ανάγκες του και τις ειδικότερες συνήθειες του. Παρότι στο τραγούδι γίνεται λόγος για παιδιά που μεγάλωσαν και έφυγαν, είναι απολύτως διακριτό ότι το ζευγάρι που πρωταγωνιστεί στην αρχή της βροχής διακατέχεται από φοιτητική αγάπη -ανεξαρτήτως της ηλικίας του- και μέχρι να τελειώσει το τραγούδι κυλάει στην μεσήλικη μιζέρια -ομοίως-. Ακόμη ένα καίρια εικονοπλαστικό τραγούδι, που θυμούνται να παίζουν τα απογευματινά ραδιόφωνα κάθε που ξεκινάει βροχή, αλλά κανείς δεν μπορεί να διαμαρτύρεται για αυτό. Φαντάζομαι... Εφόσον έγραψε αυτό το τραγούδι, ήταν εύλογο ότι στη μετάφραση του Perfect Day θα "πετάξει" τη φράση "σινεμά και σπιτάκι μετά" ("χίλιες φορές πρεζάκιας...").

9. ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΠΟΥ ΠΗΓΑΙΝΟΥΝ ΔΥΟ-ΔΥΟ
(ΦΟΡΤΗΓΟ)

Το να γράφεις τραγούδια και να μη γράψεις τουλάχιστον ένα για τα κορίτσια που περνάνε από μπροστά σου είναι από εγκληματικό έως ηλίθιο. Ο Σαββόπουλος πολύ νωρίς απέδειξε ότι δεν είναι ηλίθιος και όσο στη συνέχεια τα θέματα του απομακρύνονταν από "αυτή που περνάει" (ευτυχώς τη σκυτάλη την πήρανε άλλοι) και επικεντρώνονταν σε αυτούς που κυβερνάνε και στην ανοχή- συνενοχή αυτών που κυβερνώνται, τόσο παρασύρονταν και ο ίδιος από το φαιδρό της θεματολογίας τους. Η τελική φράση "κι ούτε λέξη πια για αυτά" είναι από τις πιο κυνικά θλιβερές διαπιστώσεις που έχουν γίνει σε τραγούδι για την τροπή που παίρνει η ζωή του καθενός από ένα σημείο και μετά, με δική του βασικά υπαιτιότητα για αυτό. Μου θυμίζει πάντοτε εκείνο το αναλόγου αισθητικής τραγούδι της Αρλέτας που μιλάει για μία γραμματέα στην Ομόνοια κλπ. Σχεδόν από την άλλη όψη του νομίσματος, τα δύο τραγούδια.

8. ΤΟ ΦΩΣ ΣΤΙΣ ΔΕΚΑ Π.Μ.
(ΧΡΟΝΟΠΟΙΟΣ)

Όσο απέτυχε (οικτρά- σχεδόν γελοιοποιήθηκε) στην διασκευή- απόδοση-πρόσκρουση του Into My Arms του Nick Cave (Χριστέ;!;!;!) και του Perfect Day του Lou Reed (τα έχει πει ο Πανούσης...) , άλλο τόσο "έπιασε" σε ανύποπτο χρόνο το νόημα αμφότερων των τραγουδιών, που άλλωστε αποτελεί και το νόημα των δικών του συνθέσεων στις ευτυχείς τους στιγμές. Δεν αντέχω την εκτέλεση στον Πυρήνα, με το ναρκισιστικό της τέλος, αλλά κατανοώ το πως παρασύρεται εύκολα κανείς στα επιτεύγματα του. Πόσο κρίμα να υπάρχει ένα τόσο αληθινό τραγούδι στον ίδιο δίσκο με την tabloid pop του "Η μοναξιά της Αμερικής". ΟΚ, η ανισότητα είναι ίδιον του Σαββόπουλου, ξαναλέμε, αλλά γιατί να το αποδεχόμαστε ως κάτι σώνει και καλά θετικό; Το επιλέγει και αυτό και ο Φοίβος Δεληβοριάς. Και καλά κάνει...

7. ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ
(ΤΡΑΠΕΖΑΚΙΑ ΕΞΩ)

Παρότι εντάσσει σε ικανό βαθμό την υπερβολή του Σαββόπουλου στην ερμηνεία, στην εξέλιξη του σαν σύνθεση, το Μυστικό Τοπίο είναι ίσως το πιο λεπτομερώς δουλεμένο τραγούδι που έχει παραδώσει, που ξεκινάει με ένα-δυο πολύ δυνατές εικόνες στην αρχή και μέχρι το τέλος κρατάει τον ακροατή σε αγωνία για τη διαμόρφωση της τελικής εικόνας, που θα το στιγματίσει, η οποία όμως -σοφά και έξυπνα- ποτέ δεν έρχεται. Δεκτό από την Βιτάλη, αλλά όχι σε κάτι νταουλτζίδικες ζωντανές εκτελέσεις που κυκλοφορούν εδώ κι εκεί, απαράδεκτο από την Άλκηστη Πρωτοψάλτη σε κάθε περίπτωση. Ψήφος Φοίβου και εδώ.

6. ΚΙΛΕΛΕΡ
(ΜΠΑΛΟΣ)

Είμαι σίγουρος ότι αντικειμενικά ορθό θα ήταν να μπει ψηλά σε μια τέτοια λίστα ο Μπάλος, στα μετρημένα λεπτά του Κιλελέρ όμως έχω την αίσθηση ότι η ελευθεριότητα της μπάντας πετυχαίνει πολλά περισσότερα από μία απροσδιόριστα προοδευτική άποψη επί και κατά της μουσικής μας παράδοσης και πάντοτε με αλάνθαστες κιθάρες. Θεματολογικά ο Σαββόπουλος βρίσκεται στο σημείο που η επίδραση του Dylan σχεδόν κυριαρχεί κατακλυσμιαία επάνω του και του δημιουργεί σταδιακά την αίσθηση ότι τα τραγούδια θα ξαναγράψουν την ιστορία, αυτή τη φορά με τον σωστό τρόπο, δυστυχώς όμως δεν είναι έτσι τα πράγματα.


5. ΕΙΔΑ ΤΗΝ ΑΝΝΑ ΚΑΠΟΤΕ
(ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΟΥ ΤΡΕΛΟΥ)

Το καλύτερο τραγούδι του Σαββόπουλου, που με σχεδόν εγκληματικό τρόπο ακολουθείται στο δίσκο από την κακογουστιά του Ντιρλαντά. Όλα εκείνα τα στοιχεία που αναφέρονται παραπάνω και συνθέτουν τα σπουδαία του τραγούδια, εδώ συμπυκνώνονται σε μέγιστο βαθμό, κάθε τι περιττό απουσιάζει ολοκληρωτικά. Καθώς στο δεύτερο κουπλέ ξεκαθαρίζει ότι μιλάει σε β' πρόσωπο, εντείνει ακόμη περισσότερο την συναισθηματική αξία του τραγουδιού και όπως μέχρι να τελειώσει αφήνεται απροσδιόριστο το αν γίνεται αναφορά σε έναν παλιό έρωτα, μια παλιά φιλία ή μια περισσότερο απροσδιόριστα παλιά εποχή, που δεν ήταν απαραίτητα καλύτερη, η Άννα του Σαββόπουλου αποκτά διαστάσεις εφάμιλλες, αλλά και πιο απτές, με την Ελένη του Σεφέρη (ξεφύγαμε το ξέρω...) και ξαφνικά σπάει και πάλι η νοητή γραμμή που χωρίζει ένα καλό τραγούδι από ένα έντεχνο και ως ακροατές καλούμαστε να επαναθεωρήσουμε.

4. Η ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ ΛΕΞΙΣ
(ΒΡΩΜΙΚΟ ΨΩΜΙ)

Ακούγοντας το τραγούδι, ο ακροατής που δεν έχει ιδέα για τη ζωή του Σαββόπουλου, πείθεται άμεσα ότι πέρασε στη φυλακή αν όχι ολόκληρη την εφταετία της χούντας, τότε σίγουρα το μεγαλύτερο μέρος αυτής. Ο Σαββόπουλος όμως έκατσε στη φυλακή λίγες "μόλις" ημέρες. Και όμως βγαίνοντας είχε πραγματικά τον ψυχισμό που επιτάσσει η στέρηση της ελευθερίας και εξέφρασε μία και για πάντα το τι μπορεί να αισθάνεται και να (μην) περιμένει όποιος βγαίνει από την οποιαδήποτε φυλακή, όπου έμεινε έστω και για λίγες ώρες. Ανάλογης σπουδαιότητας το ασπρόμαυρο ερασιτεχνικό βίντεο από το κέντρο της Αθήνας του 1972, όπου ο Σαββόπουλος με την κιθάρα του και μια κάμερα λέγεται ότι γύρισε το πρώτο ελληνικό βίντεοκλιπ. Πολύ εύστοχη post new wave rock διασκευή από τους Θεσσαλονικείς Δημήτρη Πίγγο και Ειδικές Δυνάμεις στα τέλη της δεκαετίας του '80, που όμως κακοποιήθηκε σε ανάλογο βαθμό αργότερα τόσο από τον Γιώργο Νταλάρα, όσο και από τον Νότη Σφακιανάκη, που το πέτυχε στην στροφή που την είδε πολιτικός τραγουδιστής και το εκτέλεσε χωρίς πολλά-πολλά.

3. ΟΙ ΕΚΛΟΓΕΣ (ΜΑΝΤΙΝΑΔΑ)
(Η ΡΕΖΕΡΒΑ)

Καθώς ξεκαθαρίζει τη θεματολογία του όχι μόνο δια του τίτλου, αλλά και δια όλου του περιεχομένου (ενώ τα περισσότερα από τα υπόλοιπα πολιτικά τραγούδια του Σαββόπουλου μπερδεύονται ανάμεσα στα συναισθήματα και στο διδακτισμό), ανάμεσα σε κρητικοφανείς ρήσεις και περιγραφές προεκλογικού υλικού, που έκτοτε έχει γραφεί στο DNA της φυλής, το οχτάλεπτο αυτό τραγούδι υπογραμμίζει καλύτερα από κάθε άλλο το βίτσιο του Σαββόπουλου να ανακατεύεται με πράγματα κατώτερα της τέχνης του. Επιπλέον τόσο εδώ -όσο και σε όλη την υπόλοιπη Ρεζέρβα- έχει βρει - κατ' εμέ- τον ιδανικό του ήχο ο Σαββόπουλος, περισσότερο από ότι στο φημισμένο βαλκανικό ροκ του Μπάλλου και της Θαλασσογραφίας. Μια καλή όσο και φθηνή ιδέα θα ήταν να διασκευάζει τους στίχους του τραγουδιού σε κάθε επόμενες εκλογές, αλλά ας μη βάζουμε ιδέες καλύτερα.

2. ΘΑΛΑΣΣΟΓΡΑΦΙΑ
(ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΟΥ ΤΡΕΛΟΥ)

Παρά ταύτα -και όσο και να το προσπάθησα- ένα τραγούδι σαν και αυτό, δεν μπορεί να απουσιάζει από μια τέτοια λίστα. Πέρα από τα όσα έχουν ειπωθεί για τους δρόμους που άνοιξε μουσικά ο Σαββόπουλος κύρια με την ελεύθερη δομή του τραγουδιού, την οιονεί αυτοσχεδιαστική ελευθεριότητα που το κυριεύει και το δέσιμο με την όποια ελληνικότητα του, το κουπλέ της Θαλασσογραφίας είναι που στέκει άφθαρτο μέχρι σήμερα, ως ένα αυθεντικά σφιχτό pop/rock τετράστιχο, με τέτοια ορμή για να καταλήξει σουξέ, που κανείς θεός δεν είναι ικανός να το φυλάει. Αρκετοί το έχουν πειράξει, αρκετοί το έχουν εντάξει στα άθλια προγράμματα τους, αλλά αυτό εκεί.... επιμένει άφθαρτο να αναζητά ένα σωστό και επιμελές cut and edit, από τύπους που δεν ξέρουν τα βαρυσήμαντα νοήματα που του έχουν φορτωθεί, σαν αυτούς από έξω, σε στυλ Andy Votel, που ότι ξενόφωνο ανακαλύπτουν το χαρακτηρίζουν psych, του πετάνε μια λούπα να δέσει και καθαρίσανε.

1. ΜΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ ΜΙΚΡΗ
(ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΟΜΜΑΤΙΑ)

Ελάχιστα πράγματα από όσα έκανε ο Σαββόπουλος, ακόμη και τραγούδια ενδεχόμενα καλύτερα ή απλώς θεωρούμενα σπουδαιότερα για διάφορους ανόητους λόγους, έχουν επί της ουσίας σχέση με την πραγματικά ανώτατη ποιότητα αυτού του τραγουδιού, που κάθε φορά ακούγεται το ίδιο καθαρό, ουσιαστικό, καθότι λιτό, σχεδόν αμόλυντο ηθικά και πνευματικά, μέσα στο πικρό σκηνικό που επιδιώκει να στήσει. Περίπου σαν τους Belle & Sebastian που πάντοτε πλησιάζουν στο να γράψουν το επόμενο Expectations, χωρίς ποτέ να το έχουν καταφέρει. Και ούτε θα το καταφέρουν. Όπως και ο Σαββόπουλος, που ποτέ ξανά δεν μπόρεσε να σκεφτεί τόσο απλά και όμορφα όσο σε αυτά τα τρία κορυφαία λεπτά της δισκογραφίας του.

Υ.Γ. : Ο Φοίβος Δεληβοριάς έκλεισε την πεντάδα του με το ΜΑΣ ΒΑΡΑΝΕ ΝΤΕΦΙΑ, γεγονός που ομολογώ δεν κατανοώ, καθότι το θεωρώ τραγούδι σχεδόν αντιαισθητικό, ειδικά στο ντουέτο με την Χαρούλα Αλεξίου. Ρίχνοντας πάντως μια τελευταία ματιά στη λίστα, απορώ γιατί άφησα από έξω το ΣΕ ΤΟΥΤΑ ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ (μια αχρείαστη ανατύπωση του ΆΓΓΕΛΟΣ- ΕΞΑΓΓΕΛΟΣ) και σκέφτομαι ότι είναι ειδική ικανότητα του Σαββόπουλου τελικά το να μας εθίζει σε ύποπτης αισθητικής και προθέσεων τραγούδια του. Συνεπώς πάσο...