Επτά μουσικά κουτιά για τις μέρες του Μεγαλοβδόμαδου

Η εβδομάδα του Πάσχα είναι η μία και μοναδική "Μεγάλη" του έτους, όλες οι υπόλοιπες είναι κανονικές, ισάξιες, αδιαφοροποίητες, κοινές.

Και τι κάνουν όσοι έχουν μπουχτίσει να βλέπουν για νιοστή φορά τον Robert Powell στον "Jesus Of Nazareth" του Franco Zeffirelli τα βράδια στις εννιά και να ακούν τον Πέτρο Γαϊτάνο από το στερεοφωνικό της γειτόνισσας τα πρωινά στις δέκα; Μα, γράφουν τη δική τους εκδοχή για τα πράγματα, ως άλλοι αυτουργοί μοναξιάς πίσω από μισάνοιχτες πόρτες...

Δύο χρόνια πριν είχαμε την ιδέα να κάνουμε τέτοιες μέρες ένα αφιέρωμα σε τραγούδια με θρησκευτικό περιεχόμενο. Μας έβγαλε το λάδι, αλλά το κάναμε και υπάρχει εδώ. Φέτος, η πορεία μιας σκέψης που ξεκίνησε τυχαία κατέληξε στο να κάνω μια προσωπική, επομένως και υποκειμενική, προέκταση, επιλέγοντας και προτείνοντας επτά μουσικά θέματα, ένα για κάθε μέρα. Θέματα, ωστόσο, που να ακούγονται μ' αυτήν ακριβώς, όπως και με οποιαδήποτε άλλη, σειρά. Να έχουν ευθύτητα σε ανάπτυξη κι ενορχήστρωση, με εξωστρεφή σύνολα οργάνων, ίσως και με καθόλου φωνή (πλην λίγων, όμως των λίγων τυγχάνω κι από τους φανατικούς), αλλά εντούτοις πολύ εκδηλωτικά σε συναισθηματικούς ή όποιους άλλους χρωματισμούς, καθηλωτικά, που να περιγράφουν και να βγάζουν αναπτερωμένα όλα αυτά που συμβολίζουν οι αργές τούτες μέρες για τους πιστούς -πάθος, ρίγος, κατάνυξη, τρυφερότητα, παράκληση, πένθος, χαρμολύπη, υπέρβαση και τέλος ελπίδα- ακόμη και σε όλους όσους δεν είναι τυφλά θρησκευόμενοι, όπως οι περισσότεροι, ευτυχώς. Στο μυαλό μου είχα εξαρχής μια "ουδετεροποιημένη", τρόπο τινά, λειτουργία των παραπάνω. Σα να τα ξεκόβουν από τα γεγονότα καθαυτά, κρατώντας ψηλά μονάχα τα συναισθήματα, ορφανά από τη συγκεκριμένη πηγή, αλλά συγχρόνως ορθάνοιχτα σ' αυτήν, όπως και σε κάθε άλλη. Και νομίζω ότι σχεδόν το κατάφερα.

Φανταστείτε όλα αυτά τα σύμβολα να υπάρχουν στο περίπου, κάπως σαν απραγματοποίητες μορφές. Και φανταστείτε, επίσης, ότι αυτές όντως μπορούν υπό το εφήμερο της περίστασης να πραγματοποιηθούν, να πάρουν έστω προσωρινά πρόσωπα. Στον τόνο του ιδιαίτερου και του ξεχωριστού, του υπερ- και του μετα-φυσικού, η ανωνυμία και η αδυναμία φαίνονται να είναι οι κανόνες. Όχι, όμως πάντοτε.

Και σας παρουσιάζω τελικά ό,τι ήταν δυνατόν να βγει. Βασικά σας εξομολογούμαι περίπου 61 μουσικά λεπτά, τόσα είναι. Έντονα και με βούλα ανατριχιαστικά, όντως, μολοντούτο κάποια ειδικότερη αξία με πιο πολλά λόγια ίσως και να μην θέλω να τους δώσω επί του παρόντος. Είμαι βέβαιος πως όποιος ανοίξει κι ακούσει αυτά τα επίτηδες επτά "κουτιά" θα βρει μέσα απ' αυτό και κομμάτια άγνωστα του ίδιου του εαυτού του, όπως κι εγώ. Μη σας παραπλανήσουν οι αταίριαστοι και πιθανώς εκτός πνεύματος τίτλοι μερικών θεμάτων, πρόκειται συνολικά για έναν ιδιότυπο κύκλο που παρήχθη απ' τη χειροτεχνία του κολάζ, δένοντας μαζί "υλικά" που εξαρχής ήταν ξέχωρα και μακριά το ένα απ' το άλλο. Είναι που ξέρουμε πως δεν είναι απαραίτητο κάθε κύκλος να είναι ο γνωστός φαύλος της προσωπικής μας ζωής. Υπάρχουν και αυτοί που ζηλεύουμε, που είναι πλήρεις, μια κι έξω, όπως συμβαίνει με τους μουσικούς. Λέτε να λένε τυχαία ότι η συντριβή είναι καρφί για την ψυχή;

Ένα άλλο κείμενο, το οποίο είναι κι από τα πιο αγαπημένα μου που βγήκαν ever στο MiC, είναι αυτό του Λάμπρου Σκουζ, που υπάρχει εδώ, και το οποίο σας συστήνω να είναι το αμέσως επόμενο κλικ σας μόλις τελειώσετε με τη σελίδα που είστε. Θα σας αποζημιώσει πλήρως, εξάλλου.

ΘΕΜΑ ΤΗΣ Μ. ΔΕΥΤΕΡΑΣ: KIRJUHEL - "Moira 2" (5':16'')

Στη μουσική του, ο Γάλλος Jean-Frederic Kirjuhel εισάγει μιας τέτοιας μορφής ασυνέχεια στο υπάρχον καθεστώς νομοτέλειας, ώστε τελικά το εξαλείφει. Εύλογα και επόμενα λοιπόν, είναι και το ότι αυτή δε μπορεί εύκολα να καταταχθεί κάπου. Ο ίδιος παίζει άρπα, κιθάρα και φωνή. Ναι, δεν ήταν ένας λανθάνον χαρακτηρισμός: χρησιμοποιεί τη φωνή όπως και κάθε άλλο όργανο, χωρίς να τραγουδάει, χωρίς να την βάζει να πει στίχους. Αυτό το απίστευτο κομμάτι από το δίσκο του "Echo Of Mont-Saint-Michel" (1999), ωστόσο, δεν θα ήταν ίδιο αν δεν υπήρχε το καταλυτικό βιολί του Hugo Crotti-Lovera. Κατά το απώτερο παρελθόν, μονάχα ο Stephan Micus πέτυχε να εγκλωβίσει τόσο έντονα και με παρόμοιες μεθόδους τη βαθύτητα και ιερότητα της ανθρώπινης συναισθησίας μέσα σε ένα ολιγόλεπτο μουσικό θέμα που μένει κι αφού έχει τελειώσει.

ΘΕΜΑ ΤΗΣ Μ. ΤΡΙΤΗΣ: ALEXANDER SCRIABIN - "Piano Sonata No.7, Op.64" (10':46'')

Η συντριπτική πλειονότητα των γραφών του Alexander Scriabin δεν είναι παρά ο αφρός της έξαψής του, όπου αποτυπώνονται όλοι εκείνοι οι θρησκευτικοί, μη σας πω θεοσοφικοί, προβληματισμοί που τον διακατείχαν σε ολόκληρη τη ζωή του. Όταν συνέθετε, αυτό γινόταν με ένα μη δεδομένο τρόπο. Πόσο μάλλον όταν το 1911 "γέννησε" αυτήν εδώ την πιανιστική σονάτα που ο υπότιτλός της, "White Mass", περιγράφει με μηχανική ακρίβεια χιλιοστού τους προσανατολισμούς του προς το φως. Ό,τι έψαχνα, δηλαδή. Και αυτό το κάτι παραπάνω στο ζητούμενο αποτέλεσμα, που να με κάνει να προτιμήσω αυτήν ακριβώς την εκτέλεση, είναι πιθανόν μόνο η δεινότητα του πιανίστα Vladimir Ashkenazy, αμίμητη παρά την όποια φαινομενική της απλότητα, σε μια ηχογράφηση που έγινε στο Kingsway Hall του Λονδίνου και εξέδωσε η Decca.

ΘΕΜΑ ΤΗΣ Μ. ΤΕΤΑΡΤΗΣ: DONNISULANA - "E Sette Galere" (5':54'')

Υπάρχουν φορές που την ακριβή εγγύτητά μας ή την απόστασή μας από τα πράγματα δε δύναται να δώσει τίποτα άλλο παρά η γυμνή ανθρώπινη φωνή. Οι Donnisulana υπήρξαν ένα γυναικείο, πολυφωνικό κουϊντέτο από την Κορσική. Σήμερα δεν υπάρχουν πια και έχω σοβαρές ενδείξεις, διασταυρώνοντας ελλιπή στοιχεία, πως το άλμπουμ "Per Agata" του 1992 ήταν και το μοναδικό τους. Ακούγοντάς τες να τραγουδούν a cappella μια μπαλάντα για τις γαλέρες του Andrea Doria και την τραγική τους κατάληξη στον παγωμένο βυθό, σε κατακλύζει μια ανατριχίλα, όπως όταν βρίσκεις επιτέλους ένα κατιτί που να μετατρέπει τόσο απτά τις κρυφές σου νοσταλγίες για το μοιραίο κάποιων συμβάντων σε προσδοκίες πως τίποτα δεν τελειώνει σε αυτό που φαίνεται. Από το "E Sette Galere" δεν μπορείς να ξεφύγεις έτσι γινόμενος λιώμα από τα κύματα που σηκώνει μέσα σου.

ΘΕΜΑ ΤΗΣ Μ. ΠΕΜΠΤΗΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ - "Πρώτη Συμφωνία, Μέρος Γ'" (7':14'')

Του αναγνωρίζω του Χρήστου μια άνευ προηγουμένου πλαστική, ανοδική εσωτερικότητα, η οποία άλλοτε φλερτάρει με την απλοϊκότητα και άλλοτε με μια πιο συμπαγή κατάσταση που στρέφεται απρόοπτα σ' ένα μυστικιστικό κλίμα -τραγικό και δραματικό, με την πιο αρχέτυπη έννοια αυτών των επιθέτων-, σε μια γονυπετής έκκληση για έλεος και βοήθεια που φτάνει ακόμη και στην υστερία. Ό,τι φαίνεται και στο τρίτο και τελευταίο από τα μέρη αυτής του της συμφωνίας για ορχήστρα και mezzo soprano (το δεύτερο ήταν πάνω σε στίχους του T. S. Eliot). Εν προκειμένω, μια ηχογράφηση της πρώτης ελληνικής εκτέλεσης στο Ηρώδειο το 1953, με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και σολίστ την Κίτσα Δαμασιώτου, που κυκλοφόρησε πριν έξι χρόνια στη σειρά των τεσσάρων άλμπουμ του "Σείριου". Καθώς το θέμα αναπτύσσεται και τα λεπτά κυλούν, εισέρχεσαι σε μια άκρως ιδιόμορφη διαδικασία καθρεφτίσματος, διασχίζεις το σπίτι της αντίληψης όχι μπαίνοντας από το κατώφλι, αλλά σκαρφαλώνοντας από το μπαλκόνι και πηδώντας μέσα από το ανοιχτό παράθυρο. Ποιος φρόντισε να είναι αυτό ξεκλείδωτο, είναι μια άλλη απορία που σάμπως να μην είναι η ώρα για να τη ρωτάμε.

ΘΕΜΑ ΤΗΣ Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ: SAMUEL BARBER - "Adagio For Strings Op.11" (8':41'')

Ούτε εννιά λεπτά δεν χρειάστηκε αυτός ο σπουδαίος συνθέτης για να κατασκευάσει με μουσικούς φθόγγους το πώς (γιατί υπήρχε, δεν ήταν μια φανταστική εμμονή) δύναται να αντιστέκεται κανείς στην αμνησία. Να εκφράσει πράγματα ήδη ειπωμένα με μεγαλύτερη πληρότητα, αγγίζοντας σχεδόν το απόλυτο. Η παρούσα εκτέλεση με τη London Symphony Orchestra ηχογραφημένη στα στούντιο της Abbey Road το 1994 ψαχουλεύει την πιο δραματική ανατομία, χωρίς να διαχωρίζει το πραγματικό από το φανταστικό, το φυσικό απ' το εν δυνάμει αφύσικο, τις τρεις διαστάσεις από τις δεκατρείς. Η αρχική σύνθεση του Barber ήταν για κουαρτέτο εγχόρδων, μέχρι που ο Ιταλός conductor Arturo Toscanini του ζήτησε να την προσαρμόσει για ορχήστρα εγχόρδων και να γίνει μετέπειτα το πρώτο έργο Αμερικανού συνθέτη που μεταδόθηκε από το NBC, τον Νοέμβριο του 1938. Με σύμμαχο τον χρόνο, έγινε από μόνο του το όριο που ούτε ο ίδιος ο Samuel Barber φαίνεται να ξεπέρασε ποτέ του.

ΘΕΜΑ ΤΗΣ Μ. ΣΑΒΒΑΤΟΥ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΖΕΡΒΟΣ - "Έρως και Ψυχή, Μέρος IV" (10':58'')

Το φινάλε της κατά τη γνώμη μου ουσιωδέστερης σύγχρονης σύνθεσης που δισκογραφήθηκε στη χώρα μας τα τελευταία δέκα χρόνια. Πρόκειται για μουσική από ένα χορόδραμα, μπαλέτο δηλαδή, που παρουσιάστηκε σε πρώτη εκτέλεση στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τέλη του 1997 από την ομάδα χορού Sine Qua Non. Σε αυτή τη μουσική του Ζερβού υπάρχει κάποιο αναπαλλοτρίωτο και απροσδιόριστο πράγμα, ένα αυτοφυές κάτι, που του αρέσει να παίζει κρυφτό και που δεν αντιλαμβάνεται τον θάνατο ως κάτι οριστικό. Θα έλεγα ότι είναι τόσο βιωματική αυτή η εξαιρετική μουσική σύλληψη που την ακούς με τη σάρκα σου όσο και με τα αφτιά σου. Νοιώθεις τους μύες, το δέρμα, τα σπλάχνα σου να ανταποκρίνονται στις εντυπωσιακές της εκρήξεις και να ηρεμούν όταν αυτή γαληνεύει. Ελπίζω να σκεφτεί κανείς μια επανέκδοση, την πρώτη του 1999 έχουν χρόνια να τη δουν τα ματάκια μου.

ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ: ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ - "Ακρογιάλια και Βουνά της Αττικής" (12':32'')

Ο νους του ανθρώπου έχει την έμφυτη τάση να αναζητεί παντού αναλογίες. Αυτός ο Επτανήσιος συνθέτης, τον οποίο αρκετοί της νεώτερης γενιάς θεωρούν αδίκως πασέ, τις εύρισκε τη μια σε ένα δημοτικό τραγούδι (η μελοποίησή του στο "Η Λυγερή κι Ο Χάρος" μπορεί να είναι και η πληρέστερη που έχει γίνει) και την άλλη στις γραμμές και την αχλύ του ορίζοντα που παίζουν με το ανάγλυφο της στεριάς και το σμίξιμο του ουρανού και της θάλασσας. Η ένταση της ανόθευτης χαράς, όπως αποτυπώθηκε στο παρόν έργο για ορχήστρα, καθιστά περιττή κάθε προσφυγή σε δεκανίκια, καθώς και αναίτιο το ψάξιμο της αδρεναλίνης κάπου αλλού. Όπως και ο τίτλος, έτσι και το αποτέλεσμα, μοιάζουν να είναι ο καρπός μιας μακράς μάχης. Μιας μάχης, όμως, που διεξήχθη αποκλειστικά μέσα μας. Η ηχογράφηση είναι από την τσέχικη Συμφωνική Ορχήστρα του Karlovy Vary υπό τον Βύρωνα Φιδετζή. Δώδεκα λεπτά της ώρας περιγραφική ενατένιση, περισυλλογή, αναδίπλωση. Ένα παιχνίδι με τη σιωπή. Ένα νέο ξεκίνημα από το μηδέν.

Πρωταπριλιά 2007