Harmonica riffs

Είκοσι από τις καλύτερες ηχογραφημένες στιγμές της ταπεινής και καταφρονημένης φυσαρμόνικας. Πολλά κλασικά των Bob, Neil, Van κ.α. δε θα ήταν ίδια χωρίς αυτήν. Της Χίλντας Παπαδημητρίου

Η ιδέα για το αφιέρωμα αυτό ξεκίνησε όταν έψαχνα τα αγαπημένα μου κιθαριστικά riff για παλιότερο αφιέρωμα. Ακούγοντας πάλι τον John Mayall, θυμήθηκα το φοβερό riff της φυσαρμόνικας στο αγαπημένο μου Room to Move. Αποφάσισα τότε να βρω κι άλλα riff φυσαρμόνικας για ένα ανάλογο αφιέρωμα, παρά τις κοροϊδίες όσων μου είπαν: ε δεν θα κουραστείς και πολύ` πέντε είναι όλα κι όλα. Να που είναι πολύ περισσότερα.

Sonny Terry & Blind Boy FullerΗ φυσαρμόνικα, παρότι ευρωπαϊκό δημιούργημα των αρχών του 19ου αιώνα, γρήγορα το έσκασε από την Κεντρική Ευρώπη και τις αυλές των πριγκίπων, και βρήκε καταφύγιο στις ΗΠΑ. Και μάλιστα, φώλιασε στην καρδιά και τα χέρια των μαύρων, αφού πέρασε προηγουμένως από τα χέρια του Abraham Lincoln, του Wyatt Earp και του Billy the Kid. Έτσι μικρή και φτηνή όπως ήταν, συνόδευε τους φτωχούς περιπλανώμενους μπλουζίστες, όπως ο Sonny Boy Williamson II, οι οποίοι της έδωσαν το παρατσούκλι "σαξόφωνο του φτωχού" ή "σαξόφωνο του Μισισιπή". Και οι λευκοί hobos την αγάπησαν, όμως, κι ας μην τους έχουμε σε υπόληψη όσο τους μαύρους ομολόγους τους. Ο Woody Guthrie, για παράδειγμα, λάτρευε αυτό το μικρό "σαξόφωνο τσέπης". Η αλήθεια είναι ότι τη δεκαετία του '40 και του '50, οι μαύροι την ανήγαγαν σε υψηλή τέχνη: ο Slim Harpo, o Howlin' Wolf, o Sonny Terry, o Little Walter, o Junior Wells...

Τα υπόλοιπα είναι λίγο ως πολύ γνωστά. Τη δεκαετία του '60, στην από δω μεριά του Ατλαντικού, οι νεαροί βρετανοί αναβιωτές των blues, Van Morrison, Brian Jones, John Mayall, και στην από κει μεριά ο Dylan και ο Paul Butterfield, την έκαναν απαραίτητο στοιχείο κάθε μπάντας που σεβόταν τον εαυτό της. Ο Dylan μάλιστα τη στερέωνε σε λυγισμένες συρμάτινες κρεμάστρες ρούχων, για να μπορεί να παίζει κιθάρα και φυσαρμόνικα συγχρόνως. Τη δεκαετία του '70, τη βλέπουμε να παραμερίζεται, καθώς οι πομπώδεις ενορχηστρώσεις του art rock τη θεωρούσαν πολύ "ταπεινή" για τους δικούς τους μεγαλεπήβολους στόχους. Οι χεβυμεταλάδες εκείνης της περιόδου, πάντως, οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό είχαν ακούσει blues, καμάρωναν ότι παίζουν καλή φυσαρμόνικα: για παράδειγμα, ο Ozzy, ο Alice Cooper, ο Lemmy και ο Joe Satriani. Το ίδιο και διάφοροι άλλοι, παλιότεροι και νεότεροι, τους οποίους δεν φαντάζεται κανείς, όπως ο David Bowie, ο Johnny Marr και η Shakira. (Παραλείπω ως αυτονόητους τον Bruce, τον Neil, τον Bono και τον Eddie Vedder).

Ξεδιάλεξα μια εικοσάδα από τα αγαπημένα μου riff φυσαρμόνικας, αφήνοντας απέξω άλλα τόσα το λιγότερο. Περιμένω και τα δικά σας, ελληνικά και ξένα.

(Στα επόμενα επεισόδια: αγαπημένα riff με τούμπα, γιουκαλίλι, χαβάγια και μπαλαλάικα).

1 Train whistle blues - Blind Boy Fuller & Sonny Terry
Ο Sonny Terry τα δίνει όλα, μιμούμενος το τρένο που περνάει και σφυρίζει, ενώ ο BB Fuller τον συνοδεύει με την κιθάρα του. Στη λαϊκή και τη φολκ κουλτούρα, το σφύριγμα του τρένου έχει συνδεθεί με τη μοναξιά και την περιπλάνηση, αφού ήταν το μέσο με το οποίο ταξίδευαν (παρανόμως) οι φτωχοί περιπλανώμενοι αλήτες - μαύροι και λευκοί, από την εποχή του Μεγάλου Κραχ και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα. (Το θέμα αναλύει εξαιρετικά το βιβλίο του Dee Brown, Hear That Lonesome Whistle Blow).

woody guthrie2 Vigilante Man - Woody Guthrie. Ο Woody μπορεί να έπαιζε τη μουσική των λευκών hillbillies, αλλά ήξερε ότι δεν είχε τίποτα να μοιράσει με τους μαύρους συνταξιδιώτες του. Άλλωστε, λέγεται ότι ένας μαύρος λουστράκος του έμαθε φυσαρμόνικα στην πατρίδα του, την Οκλαχόμα, και μ' αυτή συνόδευε συχνά το θρυλικό κολλητό του φίλο, Huddie "Leadbelly" Ledbetter. Το τραγούδι παραμένει επίκαιρο όσο ποτέ, αφού μονίμως υπάρχει δίπλα μας ένας vigilante man. (Ωραία και η εκτέλεση των Nazareth στο Razamanaz, αλλά χωρίς φυσαρμόνικα!)

3 Baby please don't go - Muddy Waters
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε πρώτη φορά από τον Big Joe Williams το 1935. Εδώ με τον Muddy Waters, από την εμφάνισή του στο φεστιβάλ του Newport το 1960, που είναι και η πρώτη ζωντανή ηχογράφησή του. Στη φυσαρμόνικα, ο James Cotton (και στο πιάνο ο Otis Span). (Μια λίστα με τις καλύτερες εκτελέσεις του κομματιού υπάρχει στο http://en.wikipedia.org/wiki/Baby,_Please_Don%27t_Go).

4 Fingertips - Stevie Wonder. Ο little Stevie έμαθε φυσαρμόνικα μόνος του, όταν ήταν 5 χρονών (στα 7 του έμαθε πιάνο, μετά ντραμς και μετά μπάσο... και όλα αυτά πριν κλείσει τα 12!) Το κομμάτι, που έγινε η 2η μεγάλη εμπορική επιτυχία της Motown, ηχογραφήθηκε ζωντανά, και στη ντραμς ακούμε τον Marvin Gaye. Έχει ελάχιστους στίχους, και γράφτηκε ειδικά για να αναδείξει το ταλέντο του Little Stevie στη φυσαρμόνικα και τα μπόνγκος.

5 Hey baby - Bruce Channel. Η μεγάλη επιτυχία του τεξανού one-hit-wonder οφείλεται στη φυσαρμόνικα που παίζει στο κομμάτι ένας άλλος θρυλικός τεξανός μουσικός, ο Delbert McClinton (ο οποίος παίζει με την ίδια άνεση country, soul, blues και rock'n'roll). Ο θρύλος λέει ότι στη διάρκεια της περιοδείας των Channel/McClinton στη Μεγάλη Βρετανία (την οποία είχε διοργανώσει ο Brian Epstein), ο νεαρός Lennon πλησίασε τον McClinton και του ζήτησε να του μάθει μερικά κόλπα στη φυσαρμόνικα. Πράγμα που μας οδηγεί κατευθείαν στο επόμενο κομμάτι.

Beatles6 Love me do - Beatles. Η αλήθεια είναι ότι ο Lennon από μικρός έπαιζε τη φυσαρμόνικα που του είχε χαρίσει ο θείος Τζωρτζ, σύζυγος της περίφημης θείας Μίμι. Μια άλλη ιστορία που κυκλοφορεί είναι ότι ο Lennon είχε επηρεαστεί από τον βέλγο τζαζίστα και μαέστρο της φυσαρμόνικας, Toots Thielemans, ο οποίος εμφανιζόταν με τους George Shiering Quintet, το 1959 στο Αμβούργο (μόνο που οι Beatles πήγαν εκεί για πρώτη φορά τον Αύγουστο του 1960). Η εισαγωγή με τη φυσαρμόνικα τράβηξε τον Brian Epstein, και στη συνέχεια εκατομμύρια ακροατές...

7 Midnight Rambler - Rolling Stones
.... Όπως ο μακαρίτης Brian Jones, ο οποίος είχε ρωτήσει τον Lennon ποιον τύπο φυσαρμόνικας είχε χρησιμοποιήσει στο Love Me Do (κι ο Lennon του απάντησε: εεε, εκείνη με το κουμπί! εννοώντας μια χρωματική φυσαρμόνικα). Το σίγουρο είναι ότι ο Brian Jones έπαιζε ήδη εξαιρετική φυσαρμόνικα, και έμαθε στον Jagger να παίζει. Στο Midnight Rambler (το οποίο αφηγείται την ιστορία του Στραγγαλιστή της Βοστόνης), από το Let It Bleed του 1969, φυσαρμόνικα παίζει ο Jagger, αφού ο Jones ήταν πια καμένο χαρτί και πέθανε μερικούς μήνες μετά την κυκλοφορία του άλμπουμ.

8 Mystic eyes - Van Morrison & Them
Ο Van Morrison ήταν και παραμένει δηλωμένος φαν των blues, και παίζει φυσαρμόνικα παιδιόθεν. Η πρώτη του εμφάνιση επί σκηνής με φυσαρμόνικα έγινε το 1963, σε συναυλία του Sonny Boy Williamson II, λίγο πριν φτιάξει τους Them. Το Mystic Eyes είναι το κομμάτι με το οποίο ξεκινάει το πρώτο άλμπουμ των Them, The Angry Young Them, και ήταν ένας επτάλεπτος αυτοσχεδιασμός, ο οποίο κόπηκε στα 2:41, για τις ανάγκες του δίσκου.

9 Midnight special - Harry Belafonte. Εντωμεταξύ, από τη άλλη μεριά του Ατλαντικού, ο Harry Belafonte αφήνει τον περσόνα του όμορφου κρούνερ που τραγουδάει calypso, και στο ομώνυμο άλμπουμ του 1962, ασχολείται μ' ένα "blues της φυλακής", το οποίο είχε ηχογραφήσει παλιότερα ο Leadbelly (το είχε μάθει στις φυλακές του SugarLand, στο Τέξας, όταν εξέτιε ποινή για ανθρωποκτονία). Το κομμάτι υπάρχει σε άπειρες εκτελέσεις: Van Morrison & Them, Creedence, Spencer Davis group, Odetta, Pete Seeger, Brownie McGee & Sonny Terry, Paul McCartney - μέχρι οι ABBA και οι Mungo Jerry το έχουν πει. Διαλέγω την εκτέλεση με τον Harry Belafonte, παρότι δεν είναι η καλύτερη, διότι είναι η πρώτη ηχογράφηση του Bob Dylan, που εδώ παίζει φυσαρμόνικα.

Paul Butterfield10 Mary Mary - Paul Butterfield Blues Band
Το Mary, Mary είναι σύνθεση του Mike Nesmith (των Monkees), αλλά εδώ ο Paul Butterfield το μετατρέπει σε blues standard. Στην κιθάρα ο Mike Bloomfield - και στην άλλη ο Elvin Bishop. Ο Paul Butterfield είναι απ' αυτούς πολύ αγάπησαν τη φυσαρμόνικα. Παρότι είχε σπουδάσει κλασικό φλάουτο, μεγάλωσε τριγυρίζοντας κοντά σε μαύρους μπλουζίστες όπως ο Muddy, o Howlin' Wolf και ο Junior Wells. Μαζί με τους Cream, η Blues Band του Paul Butterfield είναι τα δυο συγκροτήματα που γνώρισαν τα blues του Σικάγο στους νεαρούς λευκούς. Το κομμάτι διασκεύασαν αργότερα και οι Run-D.M.C.

11 I Want You - Bob Dylan
Ποιο τραγούδι με φυσαρμόνικα να διαλέξω από τον Dylan; Το All Along the Watchtower, τον ερωτικό του ύμνο για τη Sara από το Desire, το Stuck Inside of Mobile.... Διαλέγω ένα στην τύχη: από το αγαπημένο μου άλμπουμ Blonde on Blonde, το I Want You. Είναι ένα από τα κομμάτια του άλμπουμ που ηχογραφήθηκαν στο Νάσβιλ, και στις ηχογραφήσεις συμμετείχε και ο μεγάλος λευκός κιθαρίστας και φυσαρμονικίστας, ο Charlie McCoy, από τους καλύτερους session μουσικούς του Νάσβιλ.

12 On the Road Again - Canned Heat
Οι Canned Heat από το L.A. ήταν μια ακραιφνής blues-rock/boogie μπάντα. Ακόμα και ο τίτλος του συγκροτήματος προέρχεται από το Canned Heat Blues του μπλουζίστα Tommy Johnson. Ο οποίος Johnson ήταν ο πρώτος που ηχογράφησε το On the Road Again με τίτλο Big Road Blues, το 1928. Το On the Road Again προέρχεται από το άλμπουμ Boogie with the Canned Heat, ο Alan Wilson τραγουδάει και παίζει φυσαρμόνικα με περίεργο τρόπο, ενώ στο κομμάτι δίνει μια κάπως 'ανατολίτικη/χίπικη" χροιά η προσθήκη ενός ταμπουρά (που παίζεται ξεκούρδιστος για να βγάζει αυτό το βόμβο).

John Mayall13 Room to move - John Mayall. Το riff είναι η απόλυτη αντιγραφή του Slow Walk του Sonny Boy Williamson. Η πρώτη του εκτέλεση είναι από το άλμπουμ The Turning Point, από ένα live των αποδεκατισμένων Bluesbreakers στο Fillmore East, το 1968. Εκτός από τον Mayall, δεν έχει μείνει καμία άλλη φίρμα στο γκρουπ, και στη συγκεκριμένη ηχογράφηση μάλιστα δεν υπάρχει ντράμερ. Η φυσαρμόνικα όμως κελαηδάει.

14 When the levee breaks - Led Zeppelin
Το τραγούδι είναι ένα blues στάνταρντ της Memphis Minnie και του άνδρα της Joe McCoy, το οποίο μιλάει για τις καταστροφές που προκάλεσαν οι πλημμύρες του Μισισιπή, το 1927. Ο Robert Plant άλλαξε κάπως τους στίχους και την ενορχήστρωση, και παίζει ο ίδιος φυσαρμόνικα. Από το Led Zeppelin IV. (Στα πρώτα τέσσερα άλμπουμ τους, οι Zeppelin έβαζαν ένα, το λιγότερο, διασκευασμένο blues).

15 Love is a Rose - Neil Young
Αντιστέκομαι στον πειρασμό να βάλω το Heart of Gold, που έχει το πιο αναγνωρίσιμο riff φυσαρμόνικας όλων των εποχών. Προτιμώ το Love is a Rose, το οποίο υπήρχε στο Homegrown του Young, ένα άλμπουμ που δεν κυκλοφόρησε ποτέ και θεωρείται ο κρίκος ανάμεσα στο Harvest, το Comes a Time και Old Ways. Το κομμάτι ακούσαμε για πρώτη φορά στο Decade, και όπως πολλά από τα τραγούδια του ακυκλοφόρητου αυτού άλμπουμ, έχει ηχογραφηθεί σ' έναν αχυρώνα έξω από το Νάσβιλ.

16 The river - Bruce Springsteen
Το αριστούργημα του Bruce παραμένει για πολλούς αυτό το διπλό άλμπουμ, από το οποίο το ομώνυμο τραγούδι. Από εδώ είναι ο συγκλονιστικός στίχος:
Is a dream a lie, if it don't come true
Or is it something worse,
That sends me down to the river
Though I know the river is dry.
Η φυσαρμόνικα του Bruce δίνει άψογα την ανατριχιαστική αίσθηση των ονείρων που πήγαν στράφι. Κάποιοι είπαν ότι το άλμπουμ The River είναι η σύγχρονη, μουσική εκδοχή του συγκλονιστικού βιβλίου του Στάινμπεκ, Τα Σταφύλια της Οργής. Συμφωνώ και επαυξάνω: είναι ό,τι πιο πολιτικό έγραψε ποτέ ο Bruce.

Charlie Musselwhite17 Suicide blonde - INXS
Η αυτοκτονική ξανθιά είναι η Kylie Minogue, τότε φιλενάδα του μακαρίτη Michael Hutchence. Χωρίς να είμαι φαν των INXS, αυτή η φυσαρμόνικα που παίζει ο λευκός μπλουζίστας Charlie Musselwhite, είναι από τα πράγματα που κολλάνε στο μυαλό και τα σφυρίζεις για μέρες. Ο Musselwhite λέγεται ότι ενέπνευσε στον Dan Acroyd το ρόλο του στους Blues Brothers, και ήταν από τα μεγάλα ονόματα του λευκού blues τη δεκαετία του '60, μαζί με τον Paul Butterfield και τον Mike Bloomfield.

18 Midnight cowboy - John Barry
Το βασικό θέμα της αριστουργηματικής ταινίας του Τζων Σλέσινγκερ, Ο Καουμπόη του Μεσονυχτίου, παίζει ο βέλγος τζαζίστας Toots Thielemans, ο οποίος έχει παίξει σε δίσκους της παλιάς φουρνιάς (Ella Fitzgerald, Bill Evans, Quincy Jones), αλλά και της πιο καινούργιας (Paul Simon, Billy Joel, Astrud Gilberto). Σ' αυτόν χρωστάμε και το υπέροχο Moon River από την ταινία Breakfast at Tiffany's, όσο και το βασικό θέμα του Bagdad Cafe.

19 Man with a harmonica - Ennio Morricone
Από το επικό γουέστερν του Σέρτζιο Λεόνε Once Upon a Time in the West, του 1968, στην οποία έγραψε το σάουντρακ ο μόνιμος συνεργάτης του Λεόνε, Ennio Morricone. Το ομώνυμο κομμάτι είναι το λαϊφμοτίβ του Charles Bronson.

20 Low Rider - War
Οι War ήταν ένα από τα πρώτα συγκροτήματα που έσπασαν τους φυλετικούς και μουσικούς διαχωρισμούς, τολμώντας ανακατέψουν το rock, με το funk, την jazz, το latin, το R&B και τη reggae. Στο Low Rider, από το άλμπουμ με τον ειρωνικό τίτλο Why Can't We Be Friends? του 1975, εκθειάζουν τα πουσαρισμένα αυτοκίνητα που λατρεύουν οι Chicanos, και κατ' επέκταση τον τρόπο ζωής τους. Εκτός από την επιτυχία που γνώρισε τότε, ξανάγινε επιτυχία από το project Latin Alliance (των chicano rapper, Kid Frost, Mellow Man Ace, A.L.T.).