The Art of Album Cover Design

Ένας ταξιδιώτης της μουσικής μπορεί εύκολα να διακρίνει, πατώντας το κουμπί της χρονομηχανής, ότι στα πρώτα χρόνια της ιστορίας του rock 'n' roll τα πράγματα συνέβαιναν, αν μη τι άλλο, με άλλους ρυθμούς και με άλλο τρόπο από ότι σήμερα. Σχεδόν ανά δεκαετία υπήρχαν κομβικά σημεία (terminal curves) που κορυφωνόταν η καλλιτεχνική ορμή των δημιουργών της εποχής, αποτυπώνονταν οι πρωτοπόρες ιδέες και σχηματοποιούνταν τα νέα εκφραστικά μονοπάτια. Σε ένα τέτοιο σημείο, το 1967, η μουσική έμοιαζε να απελευθερώνεται και χρόνο με το χρόνο να χαρτογραφείται σε αμέτρητες μουσικές διαδρομές.

Ταυτόχρονα μαζί της, η ψυχεδελική εικαστική τέχνη επαναστατούσε, πετώντας στο σκουπιδοτενεκέ βασικές αρχές του σχεδιασμού και της μεταφοράς του μηνύματος (διαφημιστικά να διαβάζεται εύκολα). Η δημιουργική χρήση νέων τεχνικών της εποχής (εξελίξεις στη λιθογραφία, στην αναπαραγωγή των φιλμ, στο ρετουσάρισμα, στην μεταξοτυπία, ανακάλυψη του αερογράφου κ.α.) συμβάλλουν στη δημιουργία πολυχρωματικών εκρήξεων σε αφίσες και εξώφυλλα δίσκων και φυσικά νέα δημιουργικά στούντιο ανοίγουν το ένα μετά το άλλο σε πόλεις της Αμερικής και Αγγλίας.

Στο Λονδίνο μία πρώτη καλλιτεχνική σχεδιαστική ομάδα που πρωτοστάτησε το 1966-67 ήταν η Hapshash (υπεύθυνη για την ψυχεδελική τέχνη της Αγγλίας). Μία δεύτερη το 1967-68 ήταν η Hipgnosis (υπεύθυνη για την μετέπειτα rock/hard rock μορφή της). Ο Storm Thorgerson και ο Aubrey "Po" Powell μετακομίζουν από το Κέμπριτζ στο Λονδίνο για να πραγματοποιήσουν καλλιτεχνικές και κινηματογραφικές σπουδές. Στο διαμέρισμα που ενοικιάζουν, συγκάτοικος τους είναι ο Syd Barrett, κάνουν παρέα με τους Pink Floyd και τον πρώτο καιρό βγάζουν τα προς του ζειν σχεδιάζοντας εξώφυλλα βιβλίων. Η μπάντα τους ζητάει, αν μπορούν να σχεδιάσουν κάτι "spacey and psychedelic" για τον 2ο τους δίσκο, το "A Saucerful of Secrets". Αρπάζουν την ευκαιρία και πραγματοποιείται η κυκλοφορία του πρώτου τους εξώφυλλου (χρονικά πρώτα ολοκλήρωσαν το σχεδιασμό του άλμπουμ του Alexis Korner - "A New Generation of Blues"). Ήταν η 2η φορά μετά του Beatles που η ΕΜΙ άφηνε να κυκλοφορήσει δίσκος, σχεδιασμένος από καλλιτέχνη εκτός της εταιρείας.

Το όνομα Hipgnosis που διαλέγουν το βλέπουν τυχαία, σε ένα γκραφίτι στην εξώπορτα της πολυκατοικίας τους (quiz: Ποιός άραγε είχε γράψει αυτή τη φράση εκεί;). Hip είναι το νέο και μοδάτο, Gnosis είναι από το Gnostic (αρχαία γνώση, μυστήριο) και όλο μαζί ακουγόταν σαν Hypnosis (γιατί άλλωστε να εκφράζει η ύπνωση σε τέτοιες εποχές;). Στη συνέχεια το ένα φέρνει το άλλο. Φωτογραφήσεις και σχεδιασμός εξωφύλλων για την ΕΜΙ και σιγά σιγά άλλες εταιρείες της εποχής (Liberty, Philips, Epic, Island, Harvest, Charisma, Reprise, Polydor, Vertigo κ.α.) και μεταξύ των πρώτων μουσικών που συνεργάστηκαν είναι οι The Gods (Uriah Heep), The Pretty Things, The Nice, The Aynsley Dunbar Retaliation, Gun, Argent, Toe Fat, Gravy Train, Tree, Audience, Birth Control, T-Rex, Electric Light Orchestra, Edgar Broughton Band, Wishbone Ash κ.α. Καθώς το στούντιο είχε φτάσει να κάνει δεκάδες πετυχημένες δουλειές, ήταν πάμπολλοι αυτοί που χτύπησαν την πόρτα για κάποιο εξώφυλλο. Από τα μεγαλύτερα ονόματα που διάλεξαν τελικά ένα, ήταν οι: Renaissance, Al Stewart, Humble Pie, ELP, Roy Harper, Bad Company, UFO, 10cc, Wings, The Alan Parson Project, Black Sabbath, Led Zeppelin, Genesis, Peter Gabriel, Steve Harley, Hawkwind, Status Quo, Styx, Todd Rundgren, XTC, Scorpions, Steve Hillage, Rainbow, Def Leppard κ.α.

Εν το μεταξύ, καθώς αποφοιτούν στις αρχές του 70, οι δύο σχεδιαστές σταματάνε πλέον να χρησιμοποιούν το σπίτι τους για δουλειά και τον σκοτεινό θάλαμο της σχολής τους για την εμφάνιση των φωτογραφιών τους και φτιάχνουν το περίφημο στούντιο τους. Περισσότερο σπουδάζοντας την τέχνη της φωτογραφίας, όντας αυτοδίδαχτοι στις γραφικές τέχνες και χωρίς να μπορούν να σχεδιάσουν ή να ζωγραφίσουν καλά, η βαρύτητα της υλοποίησης πέφτει στην φωτογραφική τέχνη. Τα εξώφυλλα τους είναι αποτέλεσμα κυρίως φωτογραφικής έκφρασης ή δουλειές που επεξεργάζονται την ιδέα φωτογραφικά. Σχεδόν πάντα εργάζονταν πάνω σε προσχέδια σκίτσα μίας ιδέας την οποία υλοποιούσαν σταδιακά. Οι συνολικές ή οι επί μέρους φωτογραφήσεις γίνονταν φυσικά. Πειραματισμοί πάνω στις τεχνικές της επαναλαμβανόμενης έκθεσης, τεχνικές κολάζ, ρετουσάρισμα, επιχρωματισμοί και άλλες επεξεργασίες κατά την διάρκεια της αναπαραγωγής, διάφορα τρικ μέσα στον σκοτεινό θάλαμο, κ.α. γινόντουσαν κατά περίπτωση και έφερναν το τελικό αποτέλεσμα. ΣΗΜΕΙΩΝΩ, ότι βέβαια, δεν υπήρχαν οι Η/Υ και το Photoshop, έτσι; Όλα γίνονταν με υπομονή και αγάπη.

Το ύφος τους θα τολμήσω να πω ότι ήταν φωτο(σου)ρεαλιστικό αυστηρά δομημένο στις αρχές της σχέσης ιδέας/προσχέδιου (concept). Παίρνοντας κάποια πρώτα στοιχεία (από την μπάντα, από την μουσική, από τους στίχους των τραγουδιών, από οπουδήποτε αλλού) καταγράφουν κάποιες πρώτες ιδέες, τις σκιαγραφούν, σχεδιάζουν την ανάπτυξη τους και οργανώνουν την παραγωγή τους. Νατουραλιστική διάθεση, χιουμοριστική ματιά, σοβαρός ρομαντισμός, είναι κάποια από τα στοιχεία τους. Η θεατρική επίσης διάσταση που έπαιρνε το όλο εγχείρημα είναι κάτι που χαρακτηρίζει τις δουλειές τους. Σαν σκηνοθέτες, καθοδηγούσαν τα μοντέλα τους και παγώνοντας στιγμές χρονικά είναι σαν να παρουσιάζουν μία ολόκληρη ταινία με μία ή λίγες εικόνες.

Τα εγχειρήματα που δοκίμασαν είναι αμέτρητα. Κρέμασαν γυμνά μοντέλα δίπλα σε σειρά κρεμασμένων σφαγμένων βοδιών για τον δίσκο των Edgar Broughton Band. Στο "Ummagumma" φωτογράφησαν την μπάντα δίπλα σε ένα καθρέπτη και έβαλαν μέσα στον καθρέπτη ξανά την προηγούμενη φωτογραφία ή οποία επαναλαμβανόταν συνεχώς. Στο "Toe Fat" φωτογράφησαν τρεις γυμνούς άντρες και μία γυναίκα σε παραλία αφαιρώντας τα κεφάλια τους και βάζοντας στην θέση τους αντίχειρες, ενώ για τους Hydra έβαλαν φίδια. Στο "Cochise" πρωτοπειραματίζονται με τα γυναικεία στήθη να φαίνονται βουνά μπροστά από ηλιοβασίλεμα (παρόμοια ιδέα με τα γυμνά κορμιά στο "Flash - Out of our Hands"). Στο "Argus" πιθανώς να επηρέασαν τον σχεδιασμό των κουστουμιών του Dark Vader στο Star Wars και τo "Argent - In Deep" νομίζω ότι θυμίζει το "Nevermind". Στο "Wish You Were Here" βάζουν πραγματική φωτιά στο ένα από τα δύο μοντέλα της φωτογραφίας και τους φωτογραφίζουν καθώς κάνουν μία χειραψία, ενώ στο "Animals" πετούν ένα τεράστιο μπαλόνι - γουρούνι πάνω από κτήριο ηλεκτρικού σταθμού στο Λονδίνο. Στο "Lovedrive" τραβάνε μία τεράστια κολλημένη τσίχλα από το γυμνό στήθος γυναίκας ενώ, σταματώντας, στο "Ashra - Correlation" φωτογραφίζουν το μοντέλο να ετοιμάζεται να θηλάσει ένα υγρό φίδι πέος.

Περιττό τώρα να πω το πόσοι πολλοί άνθρωποι εμπλέκονταν τελικά στην όλη παραγωγή. Το ντουέτο έχοντας αρχίσει να δουλεύει με τους μουσικούς και τον συναισθηματισμό, αυθορμητισμό ίσως και ναρκισσισμό ή παράνοια τους καθώς και τον περίγυρο τους (παραγωγούς, μάνατζερ, ανθρώπους των εταιρειών κ.α.) κατέληγε να οργανώνει μια σειρά από τεχνικούς (makeup artists, μοντέλα, φωτιστές, γραφικοτεχνίτες κ.α.). Όπως ήταν φυσικό το στούντιο μεγάλωνε και πλέον απαρτιζόταν από πολλούς εσωτερικούς ή εξωτερικούς συνεργάτες. Ένα από τα ονόματα που πέρασε από την Hipgnosis και συνεργάστηκε μαζί της ήταν ο George Hardie, γραφίστας και illustrator, που πριν το στούντιο είχε σχεδιάσει το πρώτο άλμπουμ των Led Zeppelin και θεωρείται ότι ήταν καθοριστική η δουλειά του στο "The Dark Side Of The Moon" και το "Wish You Were Here" - επίσης σημαντική ήταν η συμβολή του στις διάφορες λογοτυπήσεις στα άλμπουμ και γενικά στον σχεδιασμό σκίτσων. Άλλοι συνεργάτες οι Colin Elgie (illustrator στα Yes - "Tormato", "Tales of Mystery and Imagination", "Year of the Cat" κ.α.), Richard Manning και Richard Evans.

Ένα άλλο βασικό στέλεχος της ομάδας από το 1974 ήταν ο μεγάλος Peter Christopherson, φωτογράφος, γραφίστας και μουσικός τα πρώτα χρόνια, ιδρυτικό μέλος των Throbbing Gristle, των Psychic TV και των Coil. Παράλληλα λοιπόν με την ιχνογραφία σκοτεινών τοπίων της Βρετανικής υπόγειας κουλτούρας και παράδοσης ο Peter έχει δουλέψει κατά πολύ στην εμπορική τηλεόραση και διαφήμιση καθώς και σε τόνους σχέδια και προσχέδια της 70s rock εικονοπλασίας. Δικό του το "To Each" των A Certain Ratio. Ισχυρίζεται, και δεν έχω κανένα λόγο να μην τον πιστεύω, ότι δικά του (ή τελοσπάντων φαντάζομαι δικές του ιδέες) ήταν τα "Animals" (θυμηθείτε τις σκοτεινές φωτογραφίες στο ένθετο), "A Nice Pair", "Wish You Were Here" και τα (καταπληκτικά) τρία πρώτα εξώφυλλα του Gabriel.

Κλικ εδώ για το δεύτερο μέρος