Η κριτική της Τέχνης και η δαιμονοποίησή της

Υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι η κριτική της τέχνης δεν έχει νόημα, ούτε ωφελεί. Μάλιστα συνήθως όποτε ακούνε για αυτήν σμίγουν τα φρύδια τους με δυσαρέσκεια και αποδοκιμασία. Γιατί θεωρούν ότι η τέχνη δεν πρέπει να κρίνεται νομίζοντας ότι με την κριτική υπονομεύεται η ελευθερία της. Είναι λάθος αυτό. Μια επιφανειακή και αδιέξοδη θεώρηση. Ίσως όσο ποτέ άλλοτε, σήμερα η τέχνη έχει ανάγκη την κριτική. Αλλά όμως τι είναι η κριτική; Η κριτική επιχειρεί να βάλει τάξη στο χάος της προσφοράς. Ότι προσφέρεται ως καλλιτεχνικό προϊόν δεν είναι απαραίτητα τέτοιο. Υπάρχει στις μέρες μας (και είναι ολοφάνερο αυτό σε κάποιους που είναι πιο πολύ μέσα στον κόσμο της τέχνης-και δεν εννοώ τον υποκριτικό ψευτομπουρζουά περίγυρο που την λυμαίνεται) μια δυστυχώς σχεδόν απόλυτη απουσία γνώσης σχετικά με αυτήν (την τέχνη). Σχεδόν κανένας δεν αναγνωρίζει ακόμα και τα πιο basic, με αποτέλεσμα να βλέπουμε μονίμως τραγελαφικά πράγματα να παρουσιάζονται και να εκτίθενται με θράσος και να μην λέει κανείς τίποτα. Ή αν λέει, λέει βλακείες, που άλλοτε παίρνουν τη μορφή μιας ακατάσχετης ακατανόητης περισπούδαστης μπουρδολογίας κι άλλες είναι υπερβολικές επευφημίες. Προσοχή όμως. Δεν εννοώ να μην παρουσιάζεται οτιδήποτε θέλει κάποιος να παρουσιάσει. Είναι άλλο πράγμα η απαγόρευση και άλλο η ειλικρινής κριτική. Φαίνεται πως και αυτά κάπως μπερδεύονται σήμερα. Επικρατεί μια δαιμονοποίηση της κριτικής.

 Να την λοιπόν η απαγόρευση. Και η παρεξήγηση. Μέσα σε ένα πνεύμα άκρατης ελευθεριότητας όπου όλα είναι καλά και όλα είναι προσωπική έκφραση και ανάγκη, απαγορεύεται εμμέσως να μπουν κάτω από το φακό της κριτικής. Η λογοκρισία έχει φορέσει και αυτό το απεχθές πρόσωπο σήμερα. Αν κάποιος πει «αυτό είναι μια μπούρδα» αμέσως μπαίνει στο στόχαστρο. Είναι μνησίκακος και ζηλόφθονος. Λοιπόν δεν είναι πάντα έτσι. Έχει σημασία ο τρόπος που θα ειπωθεί κάτι βέβαια, η ακρίβεια, η καθαρότητα του λόγου, η ευγένεια. Μια κριτική δεν μπορεί να είναι προσβλητική, ο κριτικός δεν επιτίθεται προσωπικά σε κανέναν.

Εδώ μπαίνει και μια άλλη λέξη στο παιχνίδι που είναι και κάπως της μόδας στο χώρο της τέχνης. Ελιτισμός. Όταν κάποιος μιλήσει αρνητικά για κάποια ολοφάνερη ανοησία θα γίνει κατάχρηση αυτού του όρου. Θα τον πουν εύκολα ‘ελιτιστή’ προσπαθώντας να εκμηδενίσουν την ισχύ της άποψής του. Θα τον πουν έτσι γιατί υποτίθεται ότι απορρίπτει κάτι που θεωρεί ότι ανήκει σε μια άλλη προς αυτόν, ξένη, συνομοταξία πραγμάτων που την θεωρεί κατώτερη και που απευθύνεται και σε κατώτερους κατ’ αυτόν ανθρώπους. Μπορεί να συμβαίνει δυστυχώς και αυτό. Όμως η ειλικρινής κριτική δεν κάνει αυτό. Δεν απορρίπτει τίποτα. Μόνο διορθώνει (στο μέτρο του δυνατού) ή ξεμπροστιάζει τον δόλο. Δεν είναι ελιτιστής ο κριτικός. Ο κριτικός δέχεται τα πάντα και τα αξιολογεί. Οφείλει να βγαίνει από το καβούκι του. Από τις εμμονές του και από τις προτιμήσεις του και να είναι αδέκαστος και αντικειμενικός. Δεν πρέπει να ξεχωρίζει την τέχνη με παρόμοιο τρόπο όπως αυτόν που χωρίζονται οι άνθρωποι σε κοινωνικές τάξεις. Πρέπει να αντιμετωπίζει τα πάντα ισότιμα. Από τον πιο «σοβαρό» και καταξιωμένο μέχρι τον λαϊκό ή και τον ναΐφ.

Και κάποιοι θα πουν τώρα. Και ποιος θα κρίνει; Πως μπορεί να εμπιστευτεί κανείς τελικά και την κριτική μέσα σε αυτή τη χαοτική κατάσταση; Δίκαιο το ερώτημα και η απάντηση είναι δύσκολη. Αλλά ίσως όχι και τόσο δύσκολη. Καμιά κριτική ούτως ή άλλως δεν μπορεί να είναι τέλεια, ούτε απόλυτη, ούτε 100% αντικειμενική γιατί άνθρωπος θα την κάνει. Είναι όμως σίγουρο ότι και η κριτική μπορεί να αξιολογηθεί. Ένας άνθρωπος που έχει να επιδείξει έργο και λόγο σίγουρα έχει πιο ουσιαστικά και έγκυρα πράγματα να πει από πολλούς άλλους. Κάποιος που έχει ήδη αποδείξει με τη δουλειά του ότι η άποψη του έχει μια βαρύτητα. Όλες οι απόψεις δεν είναι ίδιες, ούτε ίσες. Όλοι μπορούν να έχουν απόψεις. Για μια εγχείρηση ποιου την άποψη θα προτιμήσετε; Τη δική μου ή του χειρούργου; Παιδιά δεν είμαστε αμοιβάδες… ας αφήσουμε λίγο πίσω μας τον φόβο μη μας κακολογήσουν κι ας παραδεχτούμε ότι αυτός που έχει δουλέψει ειλικρινά και σοβαρά, φαίνεται. Όπως και αυτός που κοροϊδεύει. Είτε τους άλλους είτε τον εαυτό του. Είτε είναι καλλιτέχνης, είτε είναι κριτικός. Και ας ξεκαβαλήσουμε λίγο και από το καλάμι γιατί μέσα στην θολούρα μας πολλές φορές μπορεί να νομίζουμε ότι είμαστε τίποτα σπουδαίοι καλλιτέχνες. Ας μάθουμε αυτό να μην το λέμε από μόνοι μας. Είναι αυτομάτως μια υποβάθμιση. Ένα αυτογκόλ. Δεν χρειάζεται ούτε είναι καλό να μην πιστεύει κάποιος στον εαυτό του αλλά αυτή η πίστη πρέπει να είναι όπλο για το μέλλον, για το δρόμο που έχει να διανύσει. Όχι αυτοθαυμασμός για τα όποια επιτεύγματά του.

 Βλέπει κανείς εύκολα πολλούς να μπερδεύονται παρακολουθώντας διάφορες ανοησίες που παρουσιάζονται ως υψηλή τέχνη και να αναρωτιούνται «βρε τ’ είναι τούτο… μήπως εγώ δεν καταλαβαίνω;» και αυτολογοκρίνονται, ενώ κατά βάθος ξέρουν ότι πρόκειται για μια βλακεία. Και γύρω τους, ανθρώπους να δίνουν συγχαρητήρια στον εαυτό τους. Βέβαια δεν είναι όλη η τέχνη άμεσα κατανοητή για όλους, αλλά γι’ αυτό τελικά χρειάζεται ο κριτικός. Και γι’ αυτό. Για να βοηθήσει τον θεατή ή τον ακροατή να «διαβάσει» ένα πιο πολύπλοκο έργο και να του ξεκαθαρίσει πολλές φορές αυτό που ήδη ξέρει αλλά δεν έχει βγει στην επιφάνεια.

Όχι. Δεν είναι τα πάντα τέχνη. Τα πάντα μπορεί να είναι τέχνη αλλά μπορεί και να μην είναι. Και αυτό πρέπει να αξιολογηθεί. Η ισοπέδωση αυτή βολεύει όσους δεν έχουν ουσιαστικά «μάθει» τίποτα σχετικά με την τέχνη και την αισθητική, είτε έχουν σπουδάσει είτε όχι. Τι; Έχουν σπουδάσει και δεν έχουν μάθει τίποτα; Κι όμως συμβαίνει και αυτό σήμερα. Μπορεί κάποιος να έχει τελειώσει μία σχολή Καλών Τεχνών και να μην έχει πάρει μυρωδιά. Εν μέρει δεν φταίει αυτός. Έχουμε εγκαταλείψει τα πάντα στην τύχη τους. Όπως σχεδόν όλα έτσι και οι καλλιτεχνικές σχολές υπολειτουργούν και με συγχωρείτε που θα το πω αλλά επί το πλείστον, είναι στελεχωμένες από αδαείς που οδηγούν τους φοιτητές στον μηδενισμό. Δεν προσφέρουν παρά ελάχιστα πράγματα. Κάποιες λίγες εξαιρέσεις ανθρώπων και συνόλων δεν αναιρούν δυστυχώς τα παραπάνω.

Ίσως σε κάποιους να φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά δυστυχώς όμως ισχύουν. Αφού βλέπουμε ότι παντού πωλείται αριστεία και υψηλή ποιότητα με το κιλό. Κανένα χαρτί όμως δεν σε κάνει άξιο. Πρέπει αυτό να αποδειχτεί με το έργο. Και κάποιοι πρέπει να το αναγνωρίσουν και να το αξιολογήσουν. Βρίσκω καλό το γεγονός ότι υπάρχει μια υπερπροσφορά στο χώρο της τέχνης. Αυτό δείχνει ότι είναι πλέον πιο εύκολο κάποιος να παρουσιάσει τη δουλειά του με κάποιο τρόπο, ωστόσο κάπως πρέπει να ξεμπερδεύουμε και από τα σκουπίδια. Χρειάζεται ξεσκαρτάρισμα. Χρειάζεται να καταλάβουμε ότι η τέχνη, το έργο, η ποιητική πράξη, δεν προκύπτει από το πουθενά. Να ξεβολευτούμε. Και οι καλλιτέχνες και οι θεατές/ακροατές. Οι μεν να δουλέψουμε πολύ και να βγούμε από τις προσωπικές και επιφανειακές φιλοδοξίες μας και οι δε να ξεκολλήσουμε από τα τετριμμένα και να πάψουμε να πιστεύουμε ότι τα ξέρουμε όλα. Να αποκτήσουμε περιέργεια, μια ιδιότητα ζωτικής σημασίας για τον άνθρωπο.