Τρία κείμενα

"Psychotic reactions and carburetor dung"
Του Λεωνίδα Βελδεμίρη

Έβλεπα στην τηλεόραση πριν λίγο καιρό μια συνέντευξη μεταξύ ενός δημοσιογράφου και ενός δημοφιλούς προπονητή ποδοσφαίρου. Εκείνο που μου έκανε μεγαλύτερη εντύπωση μετά από αρκετή ώρα συζήτησης δεν ήταν το ίδιο το θέμα όπως ίσως θα 'πρεπε, αλλά η στάση του ρεπόρτερ - ζαρωμένος σε μια γωνιά αντιμετώπιζε το συνομιλητή του σαν θεϊκό πλάσμα, απευθύνοντας του ένα σωρό ανούσιες και γλοιώδεις ερωτήσεις - σαν το σκυλί που πασχίζει με λαχτάρα ένα κόκαλο. Έτσι αυτό στο φινάλε κατέληξε ένα είδος βαρετού και διαρκούς υμνολογίου του πρώτου προς τον δεύτερο. Άραγε αυτό περίμεναν οι τηλεθεατές;

Ταυτόχρονα δεν ξέρω πως διάολο μου ήρθε στο μυαλό το "Psychotic reactions and carburetor dung" του Greil Marcus - μια ανθολογία (greatest hits) γραπτών του Lester Bangs - βιβλίο που διάβαζα την ίδια εποχή.

Αναμφίβολα είναι πολύ δύσκολο να μεταφερθείς στο παρελθόν δίχως να παρασυρθείς σε λάθη, σε μια προσπάθεια να καταγράψεις κάτι που στην ουσία δεν έζησες από κοντά και γνώρισες εκ των υστέρων. Έτσι αυτό που ακολουθεί μοιραία γίνεται δίκοπο μαχαίρι - ίσως κάποτε μάταιο και καταστροφικό. Μάταιο γιατί δεν μπορείς να αποδώσεις με ακρίβεια τα ίδια του τα λόγια - τη δύναμη τους - αλλά και καταστροφικό διότι συνέχεια παραμονεύει ο κίνδυνος της θεοποίησης του, άσχετα αν αυτός υπήρξε ένας άνθρωπος όπως δισεκατομμύρια γύρω μας.

Ήταν-δεν ήταν 21 όταν το πρώτο του - ουσιαστικά - σχόλιο για μουσική δημοσιεύτηκε στο Rolling Stone (γεννήθηκε στις 13-12-48, στο Escondido της Καλιφόρνιας και μεγάλωσε στο El Cajon της ίδιας πολιτείας). Στις 5 Απρίλη Ι969 το "Kick out the jams" των MC5 θα γίνει η αφετηρία των αμέτρητων άρθρων του σε δεκάδες έντυπα, ενώ άλμπουμ και γκρουπ έγιναν αργότερα από τα αγαπημένα του. Νωρίτερα και στη διάρκεια της εφηβείας του - της πραγματικής, μιας και όλη του η ζωή ήταν μια παρατεταμένη εφηβεία, επιθετική, γεμάτη οράματα και αμφισβήτηση - σαν μαθητής γυμνασίου είχε δημοσιεύσει κάποια ποιήματα σε ανάλογα περιοδικά. Δεν τα διάβασα ποτέ, αλλά πιστεύω πως οι ήρωες του - Jack Kerouac, William Burroughs και όλο το κίνημα των beatniks - έβαλαν το χεράκι τους.

Όσο για το τι πράγμα ήταν ο πρώτος δίσκος που αγόρασε στα 1958 - το "TV action jazz" των Mundell Lowe and his all stars - υποπτεύομαι. Ήταν μόλις δέκα ετών και δεν υπήρχαν ούτε οι Velvets, ούτε ο Captain, πόσο μάλλον ο Pop και οι Ramones...

Προτού φτάσει στα γραφεία του Rollin Under (... εντάξει, Rolling Stone), ο Lester μεταξύ άλλων ασχολιών, μάθαμε ότι έπλενε και πιάτα (ίσως να πίστευε ότι καθάριζε βινύλια...). Την ίδια εποχή δούλευε και ο Marcus σ' αυτό - στο R.S. βέβαια - διάστημα λίαν σημαντικό για το ίδιο το περιοδικό` αυτό κράτησε ως το Ι973, οπότε διώχθηκε -άρον-άρον... για να επιστρέψει το '79 επί ο εποχής Paul Nelson. Όμως για τον Bangs αυτό το μέρος δεν υπήρξε ποτέ ο χώρος της πραγματικής, ελευθερίας` και δεν είχε άδικο, αν δει κανείς τη σημερινή του κατάντια.

Εν τω μεταξύ, το 1971 μετακινείται στο Detroit για το Creem, έντυπο που γεννήθηκε και γιγαντώθηκε από τη σύνδεσή του με το White Panther Party και τον John Sinclair (μάνατζερ - και όχι μόνο - των MC5, που καταδικάστηκε σε δέκα χρόνια φυλάκιση για μερικά "τσιγαριλίκια", προκαλώντας έντονες διαμαρτυρίες - ο Lennon είχε γράψει κι ένα τραγούδι γι' αυτόν). Τώρα ο Lester βρίσκεται στο ζενίθ της δημιουργίας του, εδώ έγραψε τα καλύτερα άρθρα του - σημεία αναφοράς για τους τότε αλλά και πιο σύγχρονους κονδυλοφόρους της ροκ μουσικής (ο φίλος μου ο Πέτρος μου είπε κάποτε, πως ο Byron Coley του Forced Exposure θεωρείται πνευματικό παιδί του).

Ήδη έχει γίνει μια διάσημη φυσιογνωμία του κυκλώματος που αναπτύχθηκε απ' αυτόν και γύρω απ' αυτόν, σεβαστός και από εχθρούς του` ήταν "ένας άνθρωπος που μπορούσες να εμπιστευτείς για οτιδήποτε.." σημειώνει ο Greil Marcus.

Φαίνεται πως κάτι δεν πήγαινε καλά πια στο Detroit, με αποτέλεσμα να καταλήξει στη Νέα Υόρκη και στο Village Voice (εδώ έγραψε για τελευταία φορά - στις 27.4.82 - το άρθρο "If Oi were a carpenter"). Εκτός κι αν μυρίστηκε κάτι καινούργιο` και όταν... οσμίζεται ο Bangs, κάτι θα συμβαίνει. Το CBGB ήταν εκεί, εμείς "άλλη μια φορά απόντες" (ψυχραιμία Μπάμπη). Το punk είχε γεννηθεί για δεύτερη φορά και στις δυο μεριές του Ατλαντικού, άσχετα που κατέληξε - ή μήπως όχι; Μαζί με τον Dave Marsh υποστήριξαν με σθένος όλη αυτή την κίνηση και δεν βρίσκω τι άλλο μπορούσε να γίνει.

Ακόμη άρθρα του δημοσιεύτηκαν στα New York Rocker, Gig, Herald Examiner, New Musical Express αλλά και σε διάφορα φανζίνς. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε με θέματα εκτός μουσικής, όχι πάντα με την ίδια επιτυχία. "Ήταν ένας ροκ κριτικός` τι ήθελε και καταπιάστηκε με πράγματα όπως σεξ, αγάπη, άνθρωποι του δρόμου, φιλοσοφία, θάνατος, ρομάντζο" αναρωτιέται ο Greil.

Παράλληλα έγραφε και έπαιζε μουσική με κάποιες περιστασιακές μπάντες που η δράση τους οριοθετείται σε clubs της σκηνής του Μανχάταν, βγάζοντας δίσκους όπως το "Let it blurt / live" που κυκλοφόρησε αρχές '79. Ένα lp εμφανίστηκε το 1981 στη Live Wire records με τίτλο "Juke Savages on the Brazos" (αν και ήθελε να το ονομάσει "Jehovah's Witness" από τη θρησκεία που ασπάστηκε η μητέρα του μετά το θάνατο του πατέρα του) με τους Lester Bangs and the Delinquents. Συμπτωματικά αυτές τις μέρες έπεσε στα χέρια μου ένας άλλος δίσκος του - ηχογραφημένος την πρωταπριλιά του '79 - με τίτλο "Birdland with L.B.". Δίσκος όπου παίζει φυσαρμόνικα, τραγουδάει τους στίχους που έγραψε ο ίδιος και είναι το λιγότερο ενδιαφέρων, αλλά για Lester είναι "λίγος". Αν δεν μ' αρέσει κάτι, αυτό συμβαίνει όταν δημοσιογράφοι (με εξαίρεση φυσικά την Patti Smith) φτιάχνουν μουσική - παραφράζοντας τη ρήση του προς τον Lou Reed ("μισώ τους μουσικούς όταν αρχίζουν και μιλάνε για... μουσική").

Πέθανε αναπάντεχα - στις 30 Απρίλη 1982 - από ασθένεια που τον βασάνιζε από την σχολική του ηλικία` δεν μπορώ να ξέρω αν αυτή ήταν η αιτία που κατάντησε αλκοολικός, junkie, αλλά και ο μεγαλύτερος - πιο έγκυρος - δισκοκριτικός, έτσι χαρακτηρίστηκε από πολλούς` ούτε αν αυτό μοιάζει με φανφάρα.

Αυτό που μπορώ να πω απερίφραστα είναι ότι υπήρξε ο μεγαλύτερος ανοιχτόμυαλος της γενιάς του - ίσως εσείς να ανακαλύψετε και κάτι άλλο - ξεκαθαρίζοντας μια για πάντα ότι το rock'n'roll είναι κάτι παραπάνω από μουσική με ενέργεια που παίζεται από νέους και απευθύνεται σε τέτοιους, προχωρώντας πιο μακριά εκεί που ενέργεια συναντά τη γνώση και την αντιμάχεται, εκεί που η ωμότητα παλεύει με την ευλάβεια, και όπου η ειλικρίνεια γίνεται ευαισθησία. Και ο Lester ήταν πάνω απ' όλα ευαίσθητος, γιατί ο πόνος του προερχόταν από την πραγματική αγάπη γι' αυτό που έκανε, και όχι το πάθος που τυφλώνει κάθε ανόητο - ανεγκέφαλο φαν, και κυρίως ποτέ μα ποτέ, ακόμη και στις πιο δύσβατες ώρες της ζωής του, δεν περιφρόνησε τους αναγνώστες του, παραμυθιάζοντας τους με βαρύγδουπες φιλοσοφίες του κώλου, που αναγάγουν το rock'n'roll σε μουσική κάποιων "διανοούμενων" γραφιάδων, που έχουν μοναδικό στόχο να φισκάρουν τα ράφια τους με δίσκους, διαφθείροντας όχι μόνο εαυτούς αλλά και όσους τους εμπιστεύονται sans voir, όλους αυτούς που επενδύουν επάνω τους τα όνειρα τους (ο φίλος μου ο Μάρκος - όχι ο Greil κάτι τέτοιους τους καταγγέλλει απλώς ως... απατεώνες). Κάτι τέτοια πρέπει να μας απασχολούν, και είμαι βέβαιος πως από εκεί ψηλά ο Lester - γελώντας σαρκαστικά - θα συμφωνεί.

Ένα βιβλίο που κοχλάζει, μια γροθιά στη μάπα της στείρας εποχής μας, όπου βασιλεύει η αδιαφορία και η παρανομία, εκεί που το σκέπτεσθαι απουσιάζει "υπερήφανα" δίνοντας τη θέση του σε μια λαίμαργη κατανάλωση` επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε, παρότι αυτό φαντάζει πεζό και χιλιοειπωμένο, δεν αποτελεί σε καμιά περίπτωση το "άλλοθι" για τη σιωπή μας. Και αλλοίμονο αν δεν το κατασπαράξετε όπου και όποτε το βρείτε μπροστά σας.

Απόσπασμα από το "The Clash", εκτεταμένο κείμενο που δημοσιεύτηκε στο ΝΜΕ, το Δεκέμβριο του 1977.

Στο παρασκήνιο συνάντησα και μερικούς φανς. Ανάμεσα τους ο Μάρτιν, που ήταν στα δεκατέσσερα κι είχε ήδη δικιά του μπάντα, τους Crissus. Νόμιζα ότι ο Μάρτιν ήταν κορίτσι μέχρι που είπε τ' όνομα του (no offence, Μάρτιν) αλλά δείτε το αλλιώς: ορίστε, σε κάποιο απομονωμένο κουτσοχώρι της γηραιάς Αλβιόνας, αυτό το παλικάρι που μόλις μπαίνει στην εφηβεία του, αυτό το παιδάκι, έχει τόσο πολύ επηρεαστεί απ' το new wave που ήδη άρχισε να κάνει τις επιλογές του. Τον ρώτησα αν οι Crissus είχαν ηχογραφήσει τίποτα κι έβαλε τα γέλια. "Αστειεύεσαι;" "Γιατί όχι; Όλοι οι άλλοι το 'χουν κάνει" (πάλι χωρίς να ειρωνεύομαι).

Ρώτησα τον Μάρτιν τι του άρεσε περισσότερο στους Clash απ' τα υπόλοιπα new wave συγκροτήματα. Η απάντηση του: "Η πλήρης σωματική και ψυχική τους αντίσταση στους φασίστες ιμπεριαλιστές εχθρούς των ανθρώπων σε όλα τα επίπεδα, και η αντίληψη τους περί της διαφοράς της τέχνης και της προπαγάνδας. Γνωρίζουν ότι η προπαγάνδα επιβάλλεται να είναι προσιτή στο Πλήθος ώστε να μπορέσουν να α) την ακούσουν β) την καταλάβουν και γ) αντιδράσουν έναντι της, ξεσπώντας σε Λαϊκή Κινητοποίηση. Αναγνωρίζουν ότι η φόρμα πρέπει να είναι όσο επαναστατικό είναι και το περιεχόμενο - στην Κούβα το κατάφεραν με ραδιόφωνο και παγωτό και μπέιζμπολ και μποξ, με τη γνώση ότι τα σπορ και η μουσική είναι τα πιο καταστρεπτικά μικρόβια για την κομμουνιστική ιδεολογία. Το rock'n'roll ως φόρμα είναι αναρχικό, αλλά αν μπορούσαμε να βρούμε τον τρόπο να κάνουμε το περιεχόμενο τόσο ανατρεπτικό όσο τη φόρμα, τότε θα φτάναμε σε ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Προς το παρόν, θα πρέπει ν' αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν τόσες μόνο επαναστατικές πληροφορίες που μπορούν να εκπεμφθούν, όσες επιτρέπει ο δοθείς χωρόχρονος, οπότε και θα πρέπει να 'μαστε ενήμεροι του ότι η σφοδρότητα της φόρμας εξασφαλίζει την διεισδυτικότητα του περιεχομένου, τουτέστιν, ότι το οδηγό αρχέγονο αφρικάνικο beat και οι φρενήρεις κιθάρες θα συνεχίσουν να φέρνουν το κοινό ξανά πίσω για επαναλαμβανόμενες υπνωτιστικές ακροάσεις μέχρι το επαναστατικό μήνυμα που κείται ωμό στους στίχους δεν έχει άλλη πιθανότητα παρά να διαποτίσει μέσα του!"

Ο Μάρτιν ήταν έξυπνος για την ηλικία του. Όχι τόσο έξυπνος όσο όλα αυτά, όμως. Ή ίσως εξυπνότερος. Γιατί φυσικά δεν είπε τέτοια. Αυτά εγώ τα σοφίστηκα. Αυτό που είπε ο Μάρτιν ήταν "Μ' αρέσουν οι Clash για τα ρούχα που φοράνε!"

Απόσπασμα απ' το "Όλοι μου οι φίλοι είναι ερημίτες", ανέκδοτο κείμενο που επρόκειτο να εκδοθεί σε βιβλίο, 1980.

Της τηλεφώνησα. Κάπου στη μέση της συνομιλίας, ρώτησε: "τι σου 'ρχεται να κάνεις αυτή τη στιγμή;" Απάντησα, αυτόματα με τον ίδιο τόνο φωνής που κάποιος θα 'λεγε "θα χτύπαγα ένα σάντουιτς με τόνο και κάρυ", είπα "να γαμήσω". Ένα δευτερόλεπτο σιωπής. Μετά: "Όκεϊ", είπε, το ίδιο φυσικά. "Έλα από δω". Πήγα από κει γρήγορα. Με περίμενε στην πόρτα μ' ένα συφοριασμένο μαύρο σλιπάκι, μαλλί άνω κάτω. χωρίς μέικαπ, ξυπόλητη, μισοκοιμισμένη, συναισθηματικά απαθής στον κόσμο. Νόμισα ότι ήταν το πιο σεξουαλικό πράγμα που 'χα δει ποτέ στη ζωή μου. Ειδικά μέσα σε κείνο το αραχνιασμένο μαύρο σλιπ. Δε μπορούσα να πιστέψω πως πρόκειται ν' αγκαλιάσω κάτι τόσο υπέροχο όσο αυτό με τα χέρια μου, τέτοιο κομμάτι γγγυναίκας, τέτοια πρωτόγονη Θεά της Γης, τέτοια αστραφτερή ζουμερή δημιουργία του Παντοδύναμου στον Παράδεισο ή στην Κόλαση δε μ' ενδιέφερε, που κι είχε και μυαλό μάλιστα! Μου 'τυχε λαχείο. Η ζωή δε θα μπορούσε να 'ναι καλύτερη απ' αυτό! Όπως είπε κάποτε ο Swamo Dogg "Αν αύριο πεθάνω / θα 'χω ζήσει απόψε!" Στην ψύχρα! Ποιος νοιάζεται αν ο Δυτικός πολιτισμός βουλιάζει στην εντροπία ή αν σπεύδει προς τον Αρμαγεδώνα, ποτέ δε μπορούσα ν' αποφασίσω ποιο; Όλη μου η φιλοσοφία ήταν κομπογιαννίτικη κι ο Δυτικός πολιτισμός ήταν ένας κουβάς σκατά απ' την αρχή. Οπότε ποιος νοιάζεται; Ήθελα να γαμήσω τούτη τη γυναίκα στη λάσπη ενός χαντακιού ενώ μια μπαταριά από καυτές λευκές παλαιστίνιες κι ισραηλίτικες σφαίρες θα σφύριζαν πάνω απ' τα κεφάλια μας! Ήθελα να την πάω κάτω στους Βάλτους των Νεκρών και να τη ρίξω πάνω στο βαλτόνερα και να της κάνω βρώμικα κόλπα μέχρι να ουρλιάξει σαν μια αγριόγατα πιασμένη σε ηλεκτροφόρο φράχτη για "Κι άλλο! Κι άλλο! Κι άλλο! Φτάνει! Φτάνει! Φτάνει! Όχι, μη! Φάε με! Σκότωσε με! Ξέσκισέ με! Γάμησέ με!" Και μετά θα την έσπρωχνα μέσα τόσο βαθιά μες στη λάσπη και την πράσινη γλίτσα και το σάπιο τροπικό χορτάρι θα μας έθαβε από ψηλά και των δύο τα πρόσωπα και τα μαλλιά και θ' αγαπιόμασταν σαν ερπετά γλιστρώντας χαμηλότερα απ' το στομάχι τις ουρλιάζουσες κοιλιές μας να χτυπούν μαζί στο βόρβορο απ' όπου φύτρωσε η ζωή πριν εμείς ή τα ΜΜΕ ή οι καριέρες σε μουσικοφυλλάδες της Νέας Υόρκης ή οτιδήποτε άλλο συσσωρευόταν σαν σκατά! Αλιγάτορες θα πλησίαζαν πλατσουρίζοντας, παίρνοντας μάτι τα δικά μας και θα γυρνούσαν πίσω τσαλαβουτώντας με όρθια την ουρά προς την άλλη μεριά! Νερόφιδα φύγαν αλαφιασμένα στο βυθό του ποταμού, φοβισμένα πως θα τα δαγκώσουμε και θα πεθάνουν! Γιατί είμαστε θάνατος όπως επίσης και ζωή! Είμαστε πυρετός της ζούγκλας, μπέρι μπέρι, Μάου Μάου αιμοβόροι μεταξύ μας και μετά θα πάμε να σφάξουμε και να κάνουμε μπάρμπεκιου κάμποσους ιεραπόστολους! Έχουμε γίνει ένα με την πρωτογενή ύλη! Ξεσκίζει όλο το Άνω East Side στα ίσια! Μετά την αρπάω ψηλά απ' τη γλίτσα και πετάμε νον-στοπ στην Καμπότζη. θέλω να τη γαμήσω στην κορφή μιας στοίβας από ματωμένα κόκαλα, βουνό από κρανία, εκατοντάδες σαπισμένα κουφάρια! Θέλω να αισθανθώ το θάνατο τριγύρω μου, τόσο ζωντανός αισθάνομαι και μόνο που την κοιτάζω και ΝΑ ΕΙΜΑΙ ΜΕΣΑ... ναι θέλω θάνατο απ' τη θάλασσα και τον ορίζοντα, βουνά απ' αυτόν ν' αραδιάζονται ακόμα πιο πέρα, θέλω να ουρλιάξω με χαρά τρελαμένου σκυλιού στη μέση ενός φλεγόμενου οστεοφυλάκιου! Στη φυλακή Makindye, στην Καμπάλα, στην Ουγκάντα! Στην κορφή πεταμένων σπλάχνων με το νεκρό θαμμένο μισό μέτρο χαμηλότερα! Θέλω τον Ίντι Αμίν να μας βλέπει! Είναι περπατημένος, το ξέρω, αλλά αυτό δεν τόχει ξαναδεί! Μπορεί και να μάθει τίποτα! Θέλω να γαμήσω το θάνατο, θέλω ο θάνατος να καταλάβει ότι δεν είναι πλάκα, μπορώ να το γευτώ, γιατί αυτό που αγκαλιάζω με τα χέρια μου τούτη τη στιγμή κι είμαι έτοιμος να οδηγήσω στην κρεβατοκάμαρα και στο οποίο θα παραδώσω το κορμί και την ψυχή μου βαθιά στο κέντρο της κοιλιάς της, στο κέντρο της, δίδω τιμές αυτή τη στιγμή πως είναι το τελειωτικό και επαξάπαντος αναντίρρητο επιχείρημα που σωριάζει το θάνατο κάτω για πάντα!

Πρωτοδημοσιεύτηκαν στο Rollin Under #21, Μάιος 1990.