Μέχρι να Γίνεις ο Βασιλιάς των Ηλιθίων

Αν χρειαζόταν ένα ντοκιμαντέρ για το πανκ στην Ελλάδα και όχι για το underground ροκ γενικότερα είναι ένα βασικό ερώτημα. Πέρα από κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις, αξιόλογη ελληνική πανκ σκηνή δεν υπήρξε ποτέ. Όμως ας πούμε ότι με αφετηρία τα ντοκιμαντέρ για το αμερικάνικο και αγγλικό πανκ, κάτι ανάλογο μπορούσε να γίνει και στη χώρα μας. Το εντυπωσιακό είναι πως οι περισσότεροι μουσικοί που εμφανίζονται στο Βασιλιά των Ηλιθίων δε λένε τίποτα σχετικά με το θέμα - δε μιλάνε καν για μουσική. Αοριστολογούν ("Το πανκ είναι το καλύτερο μέσο έκφρασης για αμφισβήτηση στα πάντα"), παπαγαλίζουν διάφορα κλισέ ("Πανκ είναι να χρησιμοποιείς το φωτοτυπικό μηχάνημα στη δουλειά σου για να φτιάξεις το πρώτο σου 'zine"), επιμένουν σε πράγματα αυτονόητα και τετριμμένα ("Δεν αγοράσαμε λιμουζίνες, κανένας μας δεν έβγαλε λεφτά απ' αυτή την ιστορία"). Μα ακόμα κι αυτό δεν έχει τόση σημασία μπροστά στην προσπάθεια ορισμένων να μυθοποιήσουν το παρελθόν που ζήσανε.

"Δύσκολα, δύσκολα" λέει κάποιος στο ξεκίνημα, θυμούμενος ότι το '81 έφαγε ξύλο όταν βγήκε στο δρόμο με λωρίδα - προφανώς περίμενε συγχαρητήρια για τη μοντέρνα κόμμωση. "Σκληρές εποχές, σκληρές μουσικές" υποστηρίζει κάποιος άλλος για τα μέσα του '80. Δε διευκρινίζει όμως πού ακριβώς εντοπιζόταν η σκληρότητα όταν το ΠΑΣΟΚ, στη δεύτερη πλέον τετραετία, κυριολεκτικά μοίραζε χρήμα. Ναι, ο αντιεξουσιαστικός χώρος είχε νεκρούς (Κουμής-Κανελλοπούλου, Καλτεζάς, Τσουτσουβής, Πρέκας), η αστυνομοκρατία ήτανε δεδομένη. Αλλά η παρατήρηση πως το '80 "οι αστυνομικοί είχαν ακόμα μυαλά χουντικά" μπορεί να προέλθει μόνο από κάποιον που έχει μαύρα μεσάνυχτα. Άλλαξαν έκτοτε τα μυαλά των αστυνομικών; Μήπως σήμερα φέρονται με το σεις και με το σας και δεν το έχουμε πάρει χαμπάρι; Για να είσαι πανκ στην Ελλάδα εκείνη την εποχή οπωσδήποτε χρειαζότανε μια δόση ηρωισμού. Όμως οι Clash ή ο Biafra, για να μην πάμε πολύ μακριά, δεν καθιερώθηκαν διηγούμενοι περασμένα μεγαλεία.

Ευτυχώς στο Βασιλιά των Ηλιθίων εμφανίζονται και αρκετοί μουσικοί που έχουν κάτι ουσιαστικό να πουν: είναι εκείνοι που είχαν κάτι ουσιαστικό να πουν με τα τραγούδια τους. Εκείνοι που εκτός από ταλέντο, είχαν και συνείδηση γιατί ανακατεύτηκαν στην απίθανη περιπέτεια που λέγεται ελληνικό underground. Έτσι ακούμε ωραίες σκέψεις από τους Γκούλαγκ: "Οι ροκάδες κάναν επανάσταση αλλά την κάναν λίγο θολά, εδώ πέρα υπήρχε μια συγκεκριμένη άποψη για το άτομο, για την αξιοπρέπεια του ατόμου". Τους Εκτός Ελέγχου: "Θέλαμε ένα καινούριο κόσμο και αυτό θα φαινόταν και στην έκφρασή μας αλλά και στη ζωή μας". Τους Αντί: "Το πανκ μπορεί να είχε ένα στυλιζάρισμα, ένα συγκεκριμένο φέρσιμο αλλά όποιος φέρεται αντισυμβατικά, όποιος προσπαθεί να γελάσει μ' όλη αυτή την κατάσταση, είναι πανκ". Τους Last Drive: "Όταν είσαι against all odds διαμορφώνεις μια αμυντική θέση που όμως γίνεται επιθετική με πιο έντονο τρόπο μετά, οπότε είναι δύσκολο να αυτοκαταναλωθείς". Τα Αρνάκια: "[Πανκ είναι] να υποκλίνεσαι στον κατώτερο και να μην κατεβάζεις το κεφάλι στον ανώτερο, ποτέ". Τους Αδιέξοδο: "Το πανκ ήρθε, ήταν η μάνα, πέθανε στη γέννα και γέννησε ένα σωρό πράγματα". Και τους Stress: "Το πανκ ροκ λέρωσε το χαλί της τέχνης".

Απεναντίας οι Αντίδραση αποδεικνύουν για πολλοστή φορά πως είναι το πιο ανίδεο γκρουπ που έχει υπάρξει στην Ελλάδα: "Παρακολουθώντας συγκροτήματα όπως οι Pistols τότε, ήτανε για μας κάτι πρωτόγνωρο, για ένα πιτσιρικά δεκαπέντε χρονών, ήτανε κάτι το φανταστικό. Δηλαδή ακούγαμε Motorhead, Maiden, τα γνωστά που πλασάρουν μέχρι και τώρα [αλλά] θέλαμε κάτι διαφορετικό. Βαρεθήκαμε αυτές τις σούπερ μπάντες. Τους Rolling Stones, τους Beatles τους βρίσκαμε κάτι τελείως αναχρονιστικό και ηλίθιο". Μάλιστα. Πότε όλα αυτά; Στα μέσα της δεκαετίας του '80; Βέβαια μοναδικές ερμηνείες μας χαρίζουν και κάποια μέλη των Panx Romana που φαίνεται ότι ακόμα δεν έχουν καταλάβει τι εστί πανκ ροκ, τριάντα χρόνια μετά απ' την πρώτη τους εμφάνιση. Αλλά ΟΚ, για την ηλικία τους... Στο κάτω-κάτω δεν είναι λιγότερο γραφικοί από τους διάφορους χίπστερ που παρουσιάζονται ως 'σύγχρονοι πανκ' ή κάτι παρόμοιο (Lunatix, My Turn, Despite Everything, 63 High κλπ).

Πέρα απ' την πλάκα, η έλλειψη χρονικής αλληλουχίας κατακερματίζει το ντοκιμαντέρ. Για την απαρχή του ελληνικού πανκ και "εκείνη την εποχή" μιλάνε φερ' ειπείν οι Ex Humans και οι Κοινωνική Αποσύνθεση, δυο μπάντες που τις χωρίζει μια δεκαετία. Ο Βασιλιάς των Ηλιθίων παρουσιάζει τη σκηνή σε θεματικές ενότητες, όμως αυτή η προσέγγιση είναι μάλλον αδόκιμη όταν πρόκειται να αφηγηθείς μια ιστορία, ακόμα κι αν έχεις ορίσει με ακρίβεια την περίοδο που σ' ενδιαφέρει (πράγμα που έτσι κι αλλιώς δεν έγινε). Δημιουργείται η εντύπωση πως ο σκηνοθέτης δεν είχε και τόσο σαφή εικόνα για το θέμα. Φυσικά όταν γνωρίζεις πολλά εκ των προτέρων, υπάρχει ο κίνδυνος να πεις την ιστορία που έχεις στο μυαλό σου. Μα αυτός ο κίνδυνος εν προκειμένω δεν είναι ούτε αμυδρά ορατός. Αντίθετα ο σκηνοθέτης αφέθηκε στις ορέξεις των συνεντευξιαζόμενων οι οποίοι, καταπώς φαίνεται, ό,τι θυμούνταν χαίρονταν. Αναρωτιέμαι τι συμπεράσματα μπορεί να βγάλει κάποιος ανυποψίαστος θεατής. Ότι το DIY είναι μονόδρομος γιατί οι δισκογραφικές δε γουστάρουν τους πανκ; Ότι το πανκ είναι μονόδρομος γιατί οι πανκ δεν ξέρουνε να παίζουν; Ότι η Wipe Out Records ήτανε DIY; Ή μήπως ότι οι Nightstalker παίζανε πανκ; Δίχως υπερβολή, ακόμα και μια απλή περιήγηση στο διαδίκτυο θα έφερνε στην επιφάνεια πολύ περισσότερο αρχειακό υλικό απ' αυτό που προσφέρει το ντοκιμαντέρ.

Έτσι δεν υπάρχει για παράδειγμα καμία αναφορά στο Στέκι στη Φιλοσοφική και μόνο μία εν παρόδω στη Βίλλα Αμαλίας: τις δύο συλλογικότητες που στα τέλη της δεκαετίας του '80 δώσανε βήμα σε αναρίθμητα γκρουπ και αποτέλεσαν πόλο έλξης για εκατοντάδες κόσμου. Που έθεσαν ζητήματα όπως η αυτοδιαχείριση των αναγκών, ξεκινώντας - γιατί όχι; - από την ψυχαγωγία. Που δίχως πολλά λόγια ή κάποιο μεγαλεπήβολο σχέδιο καταφέρανε ν' αλλάξουν την καθημερινότητα, προτείνοντας μια κουλτούρα διαφορετικότητας, ισότητας και αλληλεγγύης. Που παρείχαν δηλαδή το περιβάλλον και τις συνθήκες όπου θα γίνονταν οι απαραίτητες για μια μουσική σκηνή ζυμώσεις, και κατ' επέκταση επέδρασαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του πανκ, και όχι μόνο, στην Ελλάδα.

Σκέφτομαι μήπως θα έπρεπε να μιλήσει για την πορεία αυτής της σκηνής κάποιος που την έζησε από κοντά. Η αλήθεια είναι ότι το αποτέλεσμα δεν ήταν καλύτερο ούτε στην περίπτωση ενός παλιότερου ντοκιμαντέρ που το 2007 έριξε Mια Ματιά στην Πανκ και DIY Σκηνή στην Ελλάδα. Αν και το γύρισαν άνθρωποι που ανήκουν σ' αυτόν το χώρο και γνωρίζουν την υπόθεση από πρώτο χέρι, δεν μπόρεσαν να φτιάξουν κάτι παραπάνω από μία ταινία εσωτερικής κατανάλωσης. Στο τέλος οι περισσότεροι συνέχαιραν εαυτούς και αλλήλους, το δε ντοκιμαντέρ ούτε λίγο ούτε πολύ κατέληξε στο συμπέρασμα (όπως κι ο Βασιλιάς των Ηλιθίων άλλωστε) ότι οι έλληνες πανκ είναι πιο αγνοί από τους ξένους. Δηλαδή ο επιμένων ελληΝΙΚΑ και στο πανκ ροκ! Κάτι ξέρανε οι Ναυτία που ονομάσανε το label τους Greek Athanati Levendia Productions.

Για να επανέλθουμε στο Βασιλιά των Ηλιθίων: εδώ κάτι τέτοια είναι λεπτομέρειες. Όταν στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται λόγος περί αυτοοργάνωσης η συζήτηση εστιάζεται αποκλειστικά στο ερώτημα αν βγήκαν, και αν θα έπρεπε να βγουν, χρήματα από το πανκ στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι φαίνεται πως έχουν κάνει στο μυαλό τους την εξίσωση DIY = συναυλία χωρίς εισιτήριο. Και κανέναν δεν προβληματίζει το γεγονός πως η όποια σκηνή υπάρχει - αυτοοργανωμένη, ανεξάρτητη, πανκ, underground ή όπως διάολο θέλει να την προσδιορίζει ο καθένας - έπαψε προ πολλού να έχει άποψη για οτιδήποτε. Ή που η αισθητική της έχει μείνει τριάντα χρόνια πίσω. Όχι, κύρια μέριμνα είναι αν στο λάιβ θα βγει κράνος για να καλυφθούν τα έξοδα και αν η σκηνή, το σανίδι τέλος πάντων, πρέπει να έχει ύψος σαράντα πόντους ή μισό μέτρο.

Αλλά γι' αυτό δε φταίνε οι φουκαράδες οι πάνκηδες. Σ' αυτό το σημείο φανήκαν όντως αγνοί. Γι' αυτό ας όψονται οι διάφορες 'πρωτοπορίες' που στα τέλη του '90 τα βάλανε με το ελληνικό underground, εγκαινιάζοντας μια κριτική περί εμπορευματοποίησης, ψευτοεπαναστατικότητας, εναλλακτικού σταρ σύστεμ κτλ που επιβιώνει μέχρι σήμερα (άραγε θυμάται κανείς τους "εμπόρους της ροκαΐνης";). Δε χωρά αμφιβολία ότι παρόμοιες θέσεις προβαλλόμενες στη μικρή ροκ κοινότητα που υπήρχε τότε γίνονταν αστείες. Το ζήτημα όμως είναι πως οι μουσικοί τσιμπήσανε. Σύντομα γίναν ξεκαθαρίσματα, υψώθηκαν τείχη, οι "πουλημένοι" που εμφανίζονταν στο ΑΝ ή στο Degre Zero δε θα ξαναπαίζανε στην Αμαλίας και στα στέκια στο ΑΠΘ. Κι έτσι, εν ονόματι μιας καθαρότητας που δεν είχε κατακτηθεί σε καμία άλλη περιοχή της καθημερινής εμπειρίας, η underground σκηνή χωρίστηκε στα δύο. Ή και στα πενήντα δύο, δεν είμαι σίγουρος. Το αποτέλεσμα βέβαια γνωστό: η μουσική πέρασε σε δεύτερη μοίρα και, εφόσον δεν υπήρχε συνεύρεση διαφορετικών ανθρώπων κι ανταλλαγή απόψεων, ούτε οι μεν ούτε οι δε καταφέρανε να προχωρήσουν παραπέρα. Κι όμως η αυτοοργανωμένη σκηνή στο εξωτερικό έβγαλε Fugazi και Soulside, Ex και Dog Faced Hermans, Crass και Rudimentary Peni, χώρια την Alternative Tentacles που όσο κι αν απλώθηκε δεν έπαψε να εμφορείται απ' αυτό το πνεύμα.

Τέλος πάντων, μεγάλη συζήτηση αυτή και μάλλον παρέλκει επί του παρόντος. Ο Βασιλιάς των Ηλιθίων κλείνει με το ερώτημα αν το πανκ είναι ζωντανό στις μέρες μας. Σχεδόν ομόφωνα οι συμμετέχοντες (σωστά μαντέψατε) απαντούν θετικά. Έλεος! Καταντήσαμε να μιλάμε για πανκ σκηνή το 2013. Θυμάμαι μια φορά κι έναν καιρό, στο δεύτερο μισό του '90, που κυκλοφορούσε στη Θεσσαλονίκη ένας τύπος με λωρίδα και μας φαινόταν περίπου σαν εξωγήινος. Θυμάμαι επίσης πόσες κουβέντες και τι προσπάθειες κάναμε στα διάφορα στέκια για να ξεφύγει αυτό το έρμο το underground απ' την καφρίλα, το ξεγκαύλωμα, τη βία, τη σκυλάδικη νοοτροπία με περιθωριακό προφίλ. Εννοείται ότι το πανκ εξακολουθούσε να μας επηρεάζει ως άποψη, ως τρόπος έκφρασης και ως στυλ παιξίματος. Αλλά δεν απασχολούσε κανέναν ως ταμπέλα. Για λόγους που απαξίωσα να διερευνήσω, το πανκ με λωρίδα, πλήρη εξάρτυση κι όλα τα στραβά που προανέφερα γνώρισε δόξες στις αρχές του 2000. Με τη Θεσσαλονίκη να σέρνει το πόγκο του Ζαλόγγου. Είχα σκεφτεί τότε πως θα ήταν ένα περαστικό φαινόμενο, μια από τις πολλές παγκόσμιες αποκλειστικότητές μας. Φήμες πως οι Stress και οι Γενιά του Χάους θα ξαναπαίζανε ακούγονταν σαν κακόγουστα αστεία. Κι όμως έγιναν πραγματικότητα.

Αυτή την πραγματικότητα, επιδεινωμένη δυστυχώς μετά από μια δεκαετία, καταγράφει το Μέχρι να Γίνεις ο Βασιλιάς των Ηλιθίων. Οδηγείται κανείς στη διαπίστωση πως αν το ντοκιμαντέρ είναι λίγο χμ, χύμα, φταίει που η πλειοψηφία των ελλήνων πανκ ήταν όχι λίγο αλλά τελείως χύμα. Μπορεί δηλαδή να είναι καλύτερα που δεν εξωραΐζει τίποτα. Μπορεί επιτέλους κάποιοι να καταλάβουν ότι δε γίνεται να στριμώχνουν σ' ένα τσουβάλι με ετικέτα "εγχώριο πανκ" τους Ναυτία και τους Αντίδραση, τους Εκτός Ελέγχου και τους Βανδαλούπ, τους Αντί και τους Panx Romana. Κι ότι εν πάση περιπτώσει το πανκ, ελληνικό ή ξένο, ανήκει στο παρελθόν. Να κάτι χρήσιμο που θα μπορούσε να κάνει ο Βασιλιάς των Ηλιθίων: να σημάνει το τέλος μιας θλιβερά, αν όχι επικίνδυνα, παρατεταμένης εποχής.