Ένα, δύο, τρία πολλά τραγούδια για την Ουκρανία

Μπορεί όπως έλεγε το παλιό ποίημα-τραγούδι η επανάσταση να μην μεταδοθεί τηλεοπτικά, στους μοντέρνους μας καιρούς αυτό δεν ισχύει για τους πολέμους – έχουμε πλέον συνηθίσει μιθριδατικά να τους βιώνουμε μέσα από οθόνες ‘τόσα επί τόσα πίξελ’ και εικόνες υψηλής ανάλυσης, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει και αμφίδρομα αλληλεπιδρώσες, με την(ις) πραγματικότητα(ες) να μπλέκονται και να πολλαπλασιάζονται, υπάρχουν άλλωστε εκεί έξω αρκετές για να επιβεβαιώσουν τις ψαγμένες απόψεις μας (με την ανύπαρκτη βαρύτητα του κατά Taleb «Skin in the game»), ναρκισσιστικές και κατά βάση ανέξοδες επιδείξεις ηθικής και συναισθητικής ανωτερότητας, διαβασμένα υποψιασμένες αναλύσεις ποδοσφαιρικού τύπου που προβλέπουν με εξαιρετική προκρούστεια επιτυχία το παρελθόν, επιβεβαιώνουν την εκάστοτε προσωπική ιδεολογία (ιδεοληψία την λέμε αν είναι τ’ αλλουνού) και εν τέλει σε κάνουν να ξεχνάς ακόμη-ακόμη και ποιος είναι ο εισβολέας και ποιος ο αμυνόμενος.

Και ίσως κάπως έτσι, σε αυτό το πλαίσιο, η πολεμική επικαιρότητα μπορεί να γίνει και αφορμή για ένα εστέτ αποστασιοποιημένο –αλλά και εν θερμώ- μικροαφιέρωμα, με τραγούδια και μουσικές, για κάθε τι σχεδόν υπάρχει κι ένα τραγούδι, είναι άλλωστε κι αυτός ένας τρόπος πρόσληψης της ‘πραγματικότητας’ (με αναγκαία εδώ τα εισαγωγικά), μέσα από την τέχνη να ‘γνωρίζεις’ μακρινούς και ξένους κόσμους, να σχηματίζεις εικόνες, τόσο πραγματικές όσο συγχρόνως και φαντασιακές. Στο μεταξύ κάπου μακριά απ’ όλα αυτά, σε έναν παράλληλο κόσμο, σε συνθήκες που αδυνατούμε καν να φανταστούμε, να συναισθανθούμε ακόμη και να βοηθήσουμε, ο θάνατος αδιάφορος και αμείλικτος συνεχίζει τις… διακοπές του, όπως σε εκείνο το παλιό κομμάτι των Magic de Spell.

 

Army of Lovers - Carry my urn to Ukraine

Raise a flag on the Russian soil

Kiss the ground on a mortal coil

Slowly progress through Belarus (…)

Τους λες και προφητικούς –ασχέτως πρόθεσης- τους στίχους αυτούς από ένα θαυμάσιο sing a long τραγούδι και ένα σχήμα, μια «στρατιά εραστών», που με γκλίτερ, φτερά, πούπουλα και έξοχες γνήσια ποπ μελωδίες, εκεί στις αρχές των 90s, προκάλεσε και σκανδάλισε πολλαπλώς κόσμο και κοσμάκη, από σκληροπυρηνικά θρησκευάμενους μέχρι ομοφοβικούς φαλλοκράτες (σαν και τον Βλαδίμηρο π.χ., κατά δήλωση τους μάλιστα η στάση του Ρώσου μονάρχη απέναντι στην γκέι κοινότητα ήταν ένα βασικό κίνητρο για την επανασύνδεσή τους το 2011).

(…) While the train is in motion

Enbalm me in lotion

And toast magic potions

I drink and I'm dead

 Golem – Train across Ukraine

Συνεχίζουμε από σταθμό σε σταθμό, από τραίνο σε τραίνο, με ρυθμό καταιγιστικά υπαγορευμένο από ένα ξέσαλο ακορντεόν, ίσως αυτός να είναι ο καλύτερος να διασχίσεις αυτή την απέραντη χώρα του κίτρινου και του γαλάζιου με τα ατελείωτα χωράφια με χρυσίζοντα στάχυα και τους μακρινούς φορτωμένους σύννεφα ορίζοντες και τα ξεχασμένα από τον χρόνο χωριά της εγκατάλειψης και της παρακμής με περισσότερες χήνες παρά ανθρώπους, κάποια απομεινάρια από τα εβραϊκά shtetl, που στον ιστορικό τους δρόμο όμορφα κάηκαν και ξανακάηκαν, άλλαξαν και ξανάλλαξαν ονόματα και ιδιοκτησία, σύνορα ουλές χαράχτηκαν και ξαναχαράχτηκαν (στο βιβλίο του Ντάνιελ Μέντελσον «Χαμένοι» καταγράφεται το ιστορικό ανέκδοτο που μιλάει για έναν άνθρωπο που γεννήθηκε στην Αυστρία, πήγε σχολείο στην Πολωνία, παντρεύτηκε στην Γερμανία, απέκτησε παιδιά στην Σοβιετική Ένωση και πέθανε στην Ουκρανία, και όλα αυτά, χωρίς να το κουνήσει ρούπι από το χωριό του!). Οδηγοί σε αυτή την διαδρομή, ‘through fields of grain/in snow and rain eleven months of the year» ένα νεοϋρκέζικο klezmer σχήμα στα μουσικά πατήματα των αλήστου μνήμης Gogol Bordellο.

 Can - The Empress and the Ukraine King

Στο περίφημο βιβλίο του Charles Neal για τα ‘υπόγεια’ 80s με τίτλο «Tape Delay» υπάρχει μια συνομιλία με τον Mark E. Smith ο οποίος αναφερόμενος στους Can λέει «ο τραγουδιστής απήγγειλε απλά λέξεις χωρίς να ξέρει τι λέει (..) και υπάρχει και αυτό το κομμάτι, το ‘The Empress and the Ukraine King’ το οποίο είναι απλά μια τρελή ιστορία για… ξέρεις τώρα, βασικά δεν ξέρω περί τίνος πρόκειται». Οπότε μην ψάχνετε κάποιο κρυφό νόημα σε αυτό το σπουδαίο ποστ-πριν καν υπάρξει πανκ άσμα (το βρίσκουμε στην «Unlimited Edition» συλλογή που είχε κυκλοφορήσει το 1976), Ουκρανός γαρ βασιλιάς δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία, και η ίδια η έννοια ‘Ουκρανία’ γέννημα και θρέμμα είναι της νεωτερικής εποχής, αναδείχθηκε μέσα από τα φιλελεύθερα εθνικιστικό πνεύμα του 19ου αιώνα και την εθνογεννητική του σπουδή που εφηύρε παρελθόν και επινόησε παραδόσεις και στέριωσε εξουσιαστικούς μηχανισμούς (πριν όμως σπεύσουμε να αρνηθούμε το δικαίωμα της εθνικής υπόστασης στους Άλλους, ας κοιταχτούμε λίγο στον καθρέφτη, κάθε σύγχρονο έθνος αντλεί την αυτο-επιβεβαίωση του μέσα από μια τέτοια λίγο-πολύ φαντασιακή ερμηνεία της Ιστορίας).

 Emerson Lake & Palmer - The Great Gate of Kiev

Ή θα γράφουμε πια το ουκρανικώς ορθό Kyiv; Πολλά επίθετα ιδιοκτησίας άλλαξε ανά την ιστορία αυτή η πόλη, πολλοί κατακτητές διάβηκαν τις πύλες της (υπήρξε ακόμη και... λιθουανική κάποτε), οι οποίες σήμερα στέκουν χωρίς καμία αμυντική πλέον χρησιμότητα στα εχθρικά φουσάτα, τουριστικό και συμβολικό ιστορικό αξιοθέατο και απομεινάρι. Και απαθανατισμένες και ηχητικά στο διάσημο έργο του Μουσόργκσκι «Εικόνες από μια έκθεση», με λίαν απαιτητικά πιανιστικά έργα εμπνευσμένα από τα ζωγραφικά έργα ενός φίλου του, τα οποία με την σειρά τους αποτέλεσαν έμπνευση για διάφορες μεταγραφές, όπως αυτή όπου οι Emerson Lake & Palmer φέρνουν την σουίτα στα δικά τους πληθωρικά (για κάποιους πομπώδη) μεγέθη στον λάιβ ηχογραφημένο δίσκο «Pictures at an Exhibition» που γνώρισε ακόμη και εμπορική επιτυχία όταν βγήκε το 1971.

 Port-Royal - Nights in Kiev

Το «Dying In Time» δεν ήταν και ο καλύτερος (ούτε και ο πιο εύκολος) δίσκος της πορείας του ιταλικού αυτού σχήματος που συνδύαζε πολύ ωραία με τον δικό του τρόπο την ambient, το τέκνο και το shoegaze, ένας ήχος που ακούστηκε πολύ κάποια στιγμή εκεί στα τέλη των 00s. Το κομμάτι αυτό όμως ξεχωρίζει με το beat που κρύβει στην καρδιά του και την θολή συνθετικότητα του που μπορεί να αποδώσει ηχητικά μια πυρετιασμένη νύχτα σε μια οποιαδήποτε σύγχρονη μεγαλούπολη, όχι μόνο στο Κίεβο.

Ίσως μια τέτοια νύχτα, κάπου μακριά να γνώρισε και να ερωτεύτηκε ο Kirk Brandon εκείνο το κορίτσι από την Ουκρανία που άφησε πίσω την πατρίδα του και έγινε τραγούδι στο «Ukraine girl» των Theatre Of Hate, σε ένα από τα καλύτερα κομμάτια του πιο πρόσφατου δίσκου τους «Kinshi» που είχαμε ακούσει και στα μέρη μας σε μια αξέχαστη βραδιά στον «Αν». Αξέχαστα προφανώς έμειναν τα κορίτσια της χώρας και στους Beatles, και ειδικά στον Paul McCartney ο οποίος και έγραψε το «Back in the USSR» σημειώνοντας εμφατικά «well the Ukraine girls really knock me out/They leave the West behind». Πιθανώς μια ερωτική ιστορία να κρύβεται και πίσω από τους μεταφορικούς στίχους του «Ukraine ways» των Renaissance, μπορεί να μην προέρχεται από την καλύτερη τους περίοδο (το ημερολόγιο γράφει 1981), αλλά είχαν ακόμη την ικανότητα να γράφουν όμορφα κομμάτια, τα οποία έκανε να μοιάζουν ακόμη ομορφότερα η φωνή της Annie Haslam.

 Tangerine Dream - Kiew Mission

Άλλη μία διαφορετική γραφή του ονόματος της πόλης, σε ένα κομμάτι από τον πολλοστό δίσκο του μακρόβιου αυτού σχήματος (που σταματημό δεν έχει κι ας μην υπάρχει κανείς πια από την ιστορική σύνθεση), που προεικάζει (εδώ είμαστε στο 1981) από συνθετικής πλευράς την λαμπρή (έως και βαρετή ενίοτε) πορεία των TG στον χώρο της επένδυσης ταινιών και σειρών, θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το θέμα σε ένα κατασκοπευτικό ψυχροπολεμικό θρίλερ (κάπου ακούγεται και μια αιθέρια φωνή στα ρώσικα σε μια ικεσία κατά του πάντα επαπειλούμενου πυρηνικού ολέθρου).

 Dmitri Shostakovich – Babi Yar: Adagio

Κάπου προς τον Βορρά της πόλης, υπάρχει ένα πάρκο, συνηθισμένο κι ευχάριστο, όπως σε κάθε πόλη, από αυτά που υπό ειρηνικές συνθήκες μπορείς να παρακολουθήσεις την ήσυχη καθημερινή δραστηριότητα της κάθε ηλικίας. Κατά μήκος απλώνεται ένα φαράγγι με το καθησυχαστικό όνομα «Χαράδρα της Γιαγιάς», Μπάμπι Γιαρ δηλαδή, σε δραματική αντίθεση με τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εδώ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με την σφαγή εδώ ενός αδιανόητου αριθμού ανθρώπων (οι πηγές τους ανεβάζουν και στους εκατό χιλιάδες) από τα γερμανικά ναζιστικά στρατεύματα (και αρκετούς ντόπιους ενθουσιώδεις συνεργάτες). Η συντριπτική πλειοψηφία ήταν Εβραίοι, γεγονός το οποίο στην φανατικά αντισημιτική σταλινική ΕΣΣΔ κουκούλωσε το έγκλημα με ένα πέπλο σιωπής, μόλις το 1976 ανεγέρθηκε εδώ μνημείο και μόλις το 1991 αναγράφηκε για πρώτη φορά η ταυτότητα των θυμάτων. Λίγοι ήταν οι θαρραλέοι όλα αυτά τα χρόνια που αποτόλμησαν την απότιση τιμής, ανάμεσα τους ο ποιητής Yevgeny Yevtushenko ο οποίος έγραψε ένα ομότιτλο ποίημα και φυσικά ο Dmitri Shostakovich ο οποίος το μετουσίωσε σε μια συγκλονιστική Συμφωνία (την υπ’ αριθμόν 13η). Ο πρώτος στίχος λέει: «δεν υπάρχει κανένα μνημείο πάνω από το Babi Yar».

………………………………

«Με το τελευταίο φως εγκαταλείπω το Κίεβο, παίρνοντας το νυχτερινό τρένο για την Οδησσό, ξεπροβοδισμένος από την Ιρίνα και τους πάντα μελαγχολικούς ήχους που συνοδεύουν το σύστημα ανακοινώσεων του σταθμού. Στα προάστια αγόρια και κορίτσια σουλατσάρουν δίπλα στις ράγες. Ένα χωριό: το μισό σπίτια, το μισό κοντέινερ. Οι αλλοτινές αχυρένιες στέγες έχουν αντικατασταθεί από αυλακωτό σίδερο. Κάτω από τα δέντρα μια οικογένεια τρώει καθισμένη γύρω από ένα μεγάλο τραπέζι. Υπάρχουν ατελείωτοι λαχανόκηποι κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής, μικρά σταροχώραφα για ιδιωτική χρήση. Μια γυναίκα σέρνει με κόπο ένα έλκηθρο με πατάτες πάνω από το χωματόδρομο δίπλα στις ράγες. Ακολουθεί η απέραντη πεδιάδα»

 Κάπως έτσι ξεκινάει το ταξίδι του προς τον ουκρανικό Νότο ο Χέιρτ Μακ στο σπουδαίο οδοιπορικό του «Στην Ευρώπη». Προς την Οδησσό, την πόλη με την ρίζα που απλώνεται και στην ελληνική ιστορία, ανοιχτή στην θάλασσα, σε πολυεθνικές επιρροές, τόσο που λέγεται ότι οι παλιοί της κάτοικοι προτιμούσαν να λένε «Είμαι από την Οδησσό» παρά να δηλώνουν Ρώσοι ή Ουκρανοί ή οτιδήποτε άλλο (όλα αυτά πριν το εθνικιστικό μίσος στάξει κι εδώ δηλητήριο, αν θυμηθούμε και το έγκλημα στο Κτίριο των Συνδικάτων, πριν από λίγα διόλου ανύποπτα χρόνια). Ίσως την πιο εικονογραφημένη, την πιο τραγουδισμένη πόλη της χώρας, με το όνομά της να φτάνει ακόμη και στα πολύ μακρινά μέρη. Έστω και μέσα από μια τουριστική μπροσούρα, από εκεί π.χ. πετάχτηκε η σπίθα της έμπνευσης ώστε να γράψουν οι Bee Gees έναν ολόκληρο δίσκο, από τους καλύτερους της προ-ντίσκο ζωής τους, με τίτλο «Odessa», που ανοίγει με το «Odessa (City on the Black Sea)» και την φανταστική, κάπως μπερδεμένη γεωγραφικά, ιστορία ενός βρετανικού πλοίου που βυθίζεται στην Βαλτική μετά από σύγκρουση με παγόβουνο και του μοναδικού επιζήσαντα ναυαγού.

Ενώ ο σπουδαίος Ρώσος τροβαδούρος Vladimir Vysotsky στο σκωπτικό του τραγούδι «Moskwa-Odessa» προσπαθεί να φτάσει στην Οδησσό με αεροπλάνο αλλά δεν τα καταφέρνει, με γερμανικό κουρσεμένο πλοίο καταφτάνει στην πόλη ένας… ντανταϊστής καλλιτέχνης με το ψευδώνυμο ‘Μήλο’, όπου οι κάτοικοι της πόλης τον υποδέχονται και στις εορταστικές εκδηλώσεις ανατινάζουν και το καράβι. Μια απίθανη ιστορία η οποία διαδραματίζεται στο κρυπτικά αλληγορικό «La mela di Odessa» (‘Τo Μήλο της Οδησσού’) των Ιταλών Area, ερμηνευμένη με μοναδικό θεατρικό τρόπο από τον Demetrio Stratos.

Μια άλλη, πραγματική αυτή τη φορά ανταρσία, εκείνη στο «Θωρηκτό Ποτέμκιν» θα γίνει ταινία  από την Sergey Eisenstein, με την δραματική σκηνή στα περίφημα 192 σκαλοπάτια που οδηγούν στην προκυμαία της πόλης να είναι μια από τις πιο περιβόητες στην ιστορία του κινηματογράφου. Από την άλλη, καθημερινές εικόνες και αστικά στιγμιότυπα από εκείνη την παλιά αθώα (;) Οδησσό (αλλά και από το Κίεβο και την Μόσχα) του 1929 έχουν αποτυπωθεί για το μάτι των μελλοντικών γενεών στην θρυλική και καθοριστική για την εξέλιξη του σινεμά ταινία-ντοκιμαντέρ του «Ο άνθρωπος με την κινηματογραφική μηχανή» ο Dziga Vertov, την οποία πολλές δεκαετίες αργότερα, το 2003, θα επενδύσουν με ήχους οι Cinematic Orchestra στο «Man with a movie Camera», στο οποίο φυσικά και υπάρχει κομμάτι «Odessa».

Θα μπορούσε η απαρίθμηση των τραγουδιών που αναφέρονται στην πόλη να επεκταθεί πολύ, ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε ότι κομμάτι με τέτοιο τίτλο έχουν γράψει ονόματα τόσο ποικιλόμορφα από δημιουργικής σκοπιάς όπως ο Caribou (το μεγαλύτερο σουξέ της καριέρας του μάλιστα), οι Aksak Maboul (το βρίσκουμε στον πρώτο ‘τόμο’ της περίφημης σειράς «Made to Measure»), η Nika Rosa Danilova (η Zola Jesus δηλαδή) και οι Cluster (οι οποίοι προσθέτουν στον τίτλο και ένα «Oh»). Αξίζει όμως να σταθούμε στο «Πρωί στην Οδησσό», ένα από τα ωραιότερα τραγούδια που έχουν γράψει οι λάμδα, με στίχους που αγγίζουν μια ανατριχιαστική επικαιρότητα αλλά και γυμνά νεύρα της ιστορίας, «ό,τι θέλησες να ζήσεις μ' ένα βήμα να χαρίσεις/στους εκτελεστές που μένουν, ψύχραιμοι και περιμένουν/Και όταν σωριαστείς στο χώμα, λίγο μίσος κι άλλο ακόμα/Να χιλιάσουνε οι θρήνοι, στου Γολοντομόρ τη μνήμη» (όπου ‘Γολοντομόρ’ είναι αναφορά στον Μεγάλο Λιμό της Ουκρανίας, τον θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων από πείνα την εποχή της σταλινικής κολεκτιβοποίησης, μια ανθρωπιστική καταστροφή που μέχρι σήμερα συνεχίζει να διχάζει και να εξάπτει πάθη σε πολλαπλά επίπεδα. Οι πόλεμοι της μνήμης μαίνονταν σε αυτά τα χώματα πολύ καιρό πριν τον ‘πραγματικό’.

Είναι ωστόσο μια ειρωνεία της ιστορίας ότι μια μικρή και άσημη πόλη της Ουκρανίας κατάφερε να γίνει με τρόπο ραδιενεργό ξακουστή (διαβόητη καλύτερα) σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο λόγος ασφαλώς για το Τσερνόμπιλ, που Τσερνομπίλ το πρωτομάθαμε οι παλαιότεροι, ένα όνομα που φέρνει στον νου έναν καταρράκτη αναμνήσεων που συμπεριλαμβάνουν απαγόρευση κατανάλωσης φράουλας, φρέσκου γάλακτος και παιχνιδιού στην αλάνα (ειδικά με υποψία έστω βροχής), πολιτικές κόντρες για σοβιετικά και αντι-σοβιετικά νέφη, τότε που «από το Κίεβο στην Σαλονίκη σύννεφο πυρηνικό/ήταν που ήταν η ζωή μανίκι τώρα και με πανικό» όπως τραγούδησε ο Γιώργου Αντωνίου στην «Ραδιενεργή βροχή» του (αλλά και οι Gong στο «Chernobyl Rain» και αποτύπωσαν με τον δικό τους βουβό τρόπο οι επίσης συγκαιρινοί Morel στο «Chernobyl». Έκτοτε τα χρόνια πέρασαν, η περιοχή έφτασε να γίνει και πόλος έλξης τουριστών, απαραίτητος σταθμός σε εκδρομές… θανατοτουρισμού (ναι, υπάρχει και αυτός ο όρος, γιατί ένα μαγνητάκι για το ψυγείο που να γράφει επάνω Τσερνόμπιλ είναι απαραίτητο στην τροπαιοθήκη του τουρίστα του σωστού), έγινε μέρος της παμφάγας ποπ κουλτούρας, σκηνικό για βίντεο-κλιπ των Suede, αναπόφευκτα και σειρά, η ιστορία συνέβαλε και να πάρει το Νόμπελ η καταπληκτική συγγραφέας που λέγεται Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, τα (όποια) διδάγματα της ιστορίας φαίνεται ότι αρχίζουν να ξεθωριάζουν, ήδη η πυρηνική ενέργεια επανέρχεται δειλά-δειλά από το παράθυρο, με πράσινη ξεπλυμένη προβιά σαν ‘ασφαλής’ λύση απέναντι στην κλιματική αλλαγή αλλά και στην μονοκρατορία του πουτινικού φυσικού αερίου. Την ίδια στιγμή στην νεκρή ζώνη η ραδιενέργεια ακόμη κάνει τους μετρητές Γκάιγκερ να χτυπάνε σε ατέρμονο beat, τα σπίτια στην πόλη –όπως και στο γειτονικό Πρίπιατ- στέκουν σαν μπετονένια φαντάσματα έρημα και εγκαταλειμμένα, ένα δυστοπικό σκηνικό (να το φανταστούμε με soundtrack το «Chernobyl» των/ου Blanck Mass;). Και για όλες εμάς που δεν σκοπεύουμε να κάνουμε ένα τέτοιο θανατολάγνο ταξίδι, υπάρχει και το έργο του Peter Cusack με τίτλο «Sounds from Dangerous Places», ένα σκιαχτικό ηχητικό field recording οδοιπορικό στην no man’s land, μια καταγραφή ήχων της ανθρώπινης απουσίας (μια ρόδα του λούνα παρκ που κινείται ελαφρά από τον άνεμο και τρίζει, βήματα πάνω σε πεταμένα βιβλία σε ένα νηπιαγωγείο) αλλά και της ζωής και της φύσης που ανακατέλαβε ότι τις είχε κάποτε αποσπάσει ο άνθρωπος (όπως τα βατράχια που έκτοτε έχουν πολλαπλασιαστεί χαρούμενα).

Σε αυτό το μουσικό ταξίδι δεν πατήσαμε πόδι στην Κριμαϊκή Χερσόνησο, η οποία μετά το Anschluss του 2014 μόνο στα χαρτιά ανήκει ακόμη στην Ουκρανία. Θα φτάσουμε όμως μέχρι την Μπαλακλάβα, το προάστιο της Σεβαστούπολης, που γράφτηκε στην ιστορία μέσα από την ομώνυμη μάχη του Κριμαϊκού Πολέμου το 1854, και την ηρωικά μάταιη επέλαση της βρετανικής «Ελαφράς Ταξιαρχίας». Παλιά και λίαν μπλεγμένη η ιστορία αυτού του πολέμου που ξεκίνησε από τους… Αγίους Τόπους, και πολύ αιματηρή, όπως κάθε πόλεμος ένα πραγματικό πάρτυ του Χάρου, όπως τον ζωγράφισε με μελανά χρώματα ο Pieter Brueghel (ο Πρεσβύτερος) στον πίνακα του «Ο θρίαμβος του θανάτου» τον οποίο μπορούμε να δούμε όχι μόνο στο Πράδο της Μαδρίτης αλλά και στο εξώφυλλο του δίσκου «Balaklava» των Pearls Before Swine. Γραμμένος το 1968 μέσα στην κορύφωση του πολέμου του Βιετνάμ, από μια από τις πιο ευαίσθητες δημιουργικές ψυχές των καιρών, τον Tom Rapp, ο δίσκος είναι μια αντιπολεμική ωδή, ευαίσθητη και οργισμένη τρυφερή και σκληρή, άχρονη και υπέρχρονη, που μας θυμίζει με τον τρόπο της ότι πάντα θα χρειαζόμαστε ένα, δύο, τρία πολλά αντι-Βιετνάμ. Το έργο είναι αφιερωμένο στον Edward Slovik, τον μοναδικό Αμερικανό στρατιώτη που εκτελέστηκε για λιποταξία στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Γιατί η σκέψη και η στήριξή μας θα όφειλε να στέκει περισσότερο δίπλα στους λιποτάκτες, τους ‘προδότες’, τους αντιήρωες, τους πρόσφυγες του κόσμου τούτου.