Ο απόηχος της Επανάστασης του '21, σε 21 μουσικές επιλογές

Μετά 200 έτη, λοιπόν. Οι έξι Επαναστατικοί τόμοι του Διονύσιου Κόκκινου με κοιτάνε από το ράφι και μου θυμίζουν εκείνη τη φράση από τον πρόλογο: «Η μνήμη υπήρξε το μέγα πρώτον κεφάλαιον του νοούντος ανθρώπου δια την κατάκτησιν των νέων του δρόμων».

Αλλά η δική μου μνήμη, παίζει παιχνίδια.

Τραγουδάω μεν στο μπάνιο για «χρόνια δοξασμένα», όπως μου τα έμαθε η Σώτια Τσώτου και η Μαμά Πατρίδα. Όμως μου έρχεται εικόνα ο αγαπημένος ηθοποιός Άγγελος Παπαδημητρίου, πανάθεμά τον, να ποζάρει κάτω από τον Κολοκοτρώνη στη Σταδίου με λεζάντα «200 χρόνια εμφύλιος». Διχασμός το 1821, σκέφτομαι· διχασμός το 1916, διχασμός επί Κατοχής, εμφύλιοι και χούντες, διχασμός στα Μνημόνια, διχασμός και κόντρα διχασμός τώρα, που διάφοροι ανάλγητοι εχθρεύτηκαν την εύθραυστη κοινωνική ειρήνη και βάλθηκαν να την ξηλώσουν. Σε έναν τόπο όπου συχνά χάνονται πικραμένοι οι Υψηλάντηδες και οι Μπουμπουλίνες, μα ζουν οι Μαυροκορδάτοι και οι Κωλέττηδες.

Μετά 200 έτη, άλλωστε, ακόμα κοιταζόμαστε εκεί στο Αυλάκι, ποιος είναι πάνω, ποιος είναι κάτω. Και όσο για τη μνήμη, θα απογοητευόταν μάλλον κι ο αξιότιμος Κόκκινος ακόμα, αφού η Πολιτεία έσπευσε να θυμηθεί τις Βρετανίες, τις Ρωσίες και τις Γαλλίες ετοιμάζοντας τις φιέστες της, μα όχι την ανιδιοτέλεια της Αϊτής, η οποία πρώτη μας αναγνώρισε, όταν ακόμα δεν ήμασταν παρά επαναστάτες με μέλλον αβέβαιο. Μόνο ο Παντελής Μπουκάλας θυμήθηκε (δημοσίως) την Αϊτή και κάλεσε για όσα θα έπρεπε να ήταν αυτονόητα, από τη στήλη του στην Καθημερινή.

Παρά ταύτα, η Επανάσταση –ναι, με τα μύρια προβλήματα και με τις εγγενείς της αντιφάσεις– υπήρξε πράγματι ένα ορόσημο: εξέφρασε έναν γνήσιο πόθο για ελευθερία, συνόψισε ποιοι ήμασταν (χωρίς μάλιστα τις δικές μας ωραιοποιήσεις), ενώ είπε και δυο/τρία πράγματα για το ποιοι θέλαμε να γίνουμε. Γι' αυτό δεν υπάρχει περίπτωση να μην τη γιορτάσουμε εδώ με τον τρόπο μας, φτιάχνοντάς της ένα soundtrack. Ελπίζουμε πολυσυλλεκτικό και όχι και τόσο «δεδομένο»...

1. Γιώργος Νταλάρας: Να 'Τανε Το '21

Ε, φάνηκε από τα παραπάνω ότι αυτή θα ήταν η πρώτη επιλογή. Είναι άλλωστε το πιο γνωστό τραγούδι για τα του 1821 κι έχει και μια αρκετά συζητημένη ιστορία, την οποία έχει συνοψίσει εξαιρετικά ο Φώντας Τρούσας εδώ.

Γραμμένο από τον Σταύρο Κουγιουμτζή σε στίχους Σώτιας Τσώτου, κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα τέλη του 1969 σε δύο χωριστές εκτελέσεις, πρώτα με τον Γιώργο Νταλάρα (στη MINOS) κι έπειτα με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση (στη His Master's Voice). Και ενώ το διπλωματικό επεισόδιο με την Τουρκία το γλιτώσαμε –με τους συντελεστές να κάνουν την «Τουρκοπούλα» των στίχων «ομορφούλα», αποσύροντας συνάμα την πρώτη έκδοση του single από τα δισκοπωλεία– η κόντρα των οπαδών των δύο ερμηνευτών κράτησε για κάποιο διάστημα. Τα δικά μου πάντως αυτιά, έχουν αποφανθεί: μέγας ο Μπιθικώτσης εκείνα τα χρόνια, πρωτόβγαλτος και κομματάκι νιαουριστός ο Νταλάρας, όμως ήταν αυτός που έβαλε το πρέπον συναίσθημα, σε κάθε σχεδόν λέξη.

2. Semiramis Pekkan: Aşkolsun Sevgilim Sana

Τι γίνεται εδώ; Και κλέβουμε και βάζουμε την ...Τουρκοπούλα ξανά στο παιχνίδι; Να όμως που η χάρη του "Να 'Τανε Το '21" πέρασε και στον «εχθρό», με το τραγούδι να διασκευάζεται από τη γνωστή κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 ηθοποιό και τραγουδίστρια Semiramis Pekkan, για τις ανάγκες του δεύτερού της δίσκου Semiramis (1972). Φυσικά, οι στίχοι δεν λένε τίποτα για την Ελληνική Επανάσταση... Ο Bülent Pozam, ο οποίος ανέλαβε τη μεταποίηση, το μετέτρεψε σε ερωτικό άσμα. Θα ήταν ωραία αν μπορούσε να τον βρει κάποιος, ρωτώντας αν ήξερε τι έλεγε το ορίτζιναλ κομμάτι και τι είχε γίνει.

3. Berliner Philharmoniker (σε διευθ. Bernhard Klee), Klaus Hirte & Arleen Auger: A Greek, A Greek Woman - Andante Con Moto, Poco Più Mosso

Η θεά Αθηνά ξυπνάει μετά από λήθαργο αιώνων και βρίσκει την αγαπημένη της πόλη ερειπωμένη. Συναντά ένα αγόρι κι ένα κορίτσι, μαθαίνει για την κυριαρχία των Οθωμανών και καλεί σε επανάσταση, μεταβαίνοντας μάλιστα προσωπικά στην Αυστροουγγαρία –παρέα με τον Ερμή– για να αναζητήσει ενισχύσεις. Αυτή είναι, με δυο πινελιές, η υπόθεση του θεατρικού έργου Die Ruinen von Athen (Τα Ερείπια των Αθηνών), το οποίο γράφτηκε το 1808 από τον August von Kotzebue και επενδύθηκε μουσικά από τον Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν (1811).

Το έργο απηχεί φυσικά τα φιλελληνικά αισθήματα που είχαν φουντώσει στην Ευρώπη ήδη κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, κοντά στο διάστημα κατά το οποίο εντοπίζεται και η δράση του Ρήγα Φερραίου στη Βιέννη. Και είναι χαρακτηριστικό δείγμα για το πώς μπλεκόταν στο μυαλό των Ευρωπαίων η λάμψη της κλασικής αρχαιότητας με τα βάσανα μιας νεότερης και εν πολλοίς άγνωστης Ελλάδας, η οποία τυλιγόταν στα διάχυτα ρομαντικά ιδεώδη.

Στην εδώ ηχογράφηση, η οποία βγήκε το 1970 από τη Deutsche Grammophon, ο βαρύτονος Hirte και η σοπράνο Auger είναι τα δύο Ελληνόπουλα που τραγουδούν τα βάσανα της σκλαβιάς.

4. Εργαστήρι Παλιάς Μουσικής (σε διευθ. Γιώργου Κωστάντζου), Βύρων Φιδετζής & Άρης Γαρουφαλής: Σε Γνωρίζω Από Την Κόψη

Οι δύο πρώτες στροφές από τον Ὕμνο εἰς τὴν Ελευθερίαν του Διονύσιου Σολωμού είναι ασφαλώς και οι πλέον περίφημοι από το μακρύ αυτό ποίημα του (1823), τμήμα του οποίου κατέστη εθνικός μας ύμνος μετά τη μελοποίησή του από τον Νικόλαο Μάντζαρο. Στην εγχώρια δισκογραφία άργησε σημαντικά η ηχογράφηση κάποιας πλήρους μορφής του Ύμνου, ωστόσο η πρώτη ήταν μάλλον και η καλύτερη. Το βινύλιο που βγήκε το 1988 από το Ελληνικό Πολιτιστικό Γραφείο εντοπίζεται εύκολα, ενώ ο δίσκος διατέθηκε και σε CD μορφή το 2011, μέσω της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος.

5. Ειρήνη Παππά & Χορωδία Πρέβεζας: Το Χάραμα

Ο Διονύσιος Σολωμός, πάντως, δεν εξαντλείται στα του Εθνικού Ύμνου. Το κορυφαίο ίσως ποιητικό του έργο είναι οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1851), το οποίο έχει ως θέμα του τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826), αυτή δηλαδή που τελείωσε με την περίφημη Έξοδο.

Το έργο μελοποιήθηκε το 1977 από τον Γιάννη Μαρκόπουλο κι έδωσε τον δίσκο Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι Του Διονυσίου Σολωμού, ο οποίος σχεδιάστηκε σαν «λαϊκή λειτουργία» για τρεις τραγουδιστές, αφηγήτρια, μικτή χορωδία και ορχήστρα. Και ένα από τα καλύτερα στιγμιότυπά του ήταν η συνάντηση της Ειρήνης Παππά με τη Χορωδία Πρέβεζας στο συγκεκριμένο κομμάτι. Αξίζει πάντως να αναζητήσετε και την εκτέλεση της Νένας Βενετσάνου (σε μελοποίηση Χρήστου Λεοντή), από τον δίσκο του 1999 Καντάτα Ελευθερίας.

6. Αποστόλης Αρμάγος: Ο Πρώτος Κυβερνήτης

Αναλογιζόμενος τα 200 χρόνια της Επανάστασης, ο συνθέτης και τραγουδοποιός Αποστόλης Αρμάγος επέστρεψε μέσα στο 2020 με μια σύνθεση αφιερωμένη στον Ιωάννη Καποδίστρια –τον Κερκυραίο υπουργό εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας που χρημάτισε πρώτος Κυβερνήτης σε αυτόν τον τόπο και 190 χρόνια μετά τη δολοφονία του έχει τη σπάνια τιμή να είναι ο μόνος Έλληνας πολιτικός τον οποίον εκτιμούν οι πάντες. Το κομμάτι ερμηνεύουν ο Νεοκλής Νεοφυτίδης στο πιάνο και ο Νίκος Παραουλάκης στο νέι και, για την ώρα, δεν έχει συμπεριληφθεί σε κάποια δισκογραφική έκδοση.

7. Protomartyr: Ypsilanti

Αν και γιορτάζουμε την Επανάσταση στις 25 Μαρτίου, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ξεκίνησε στις 22 Φεβρουαρίου, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης –γιος του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας και αξιωματικός του ρωσικού στρατού– πέρασε τον Προύθο. Ο Ιερός Λόχος μπορεί κατόπιν να καταστράφηκε ολοσχερώς στο Δραγατσάνι και ο Υψηλάντης να κατέληξε στις αυστριακές φυλακές, μα τη γενναιότητα και την ανιδιοτέλειά του (πέθανε το 1828, σε συνθήκες ακραίας φτώχειας) κακώς τις λησμονούμε.

Ο αδερφός του Δημήτριος Υψηλάντης κατάφερε ωστόσο να φτάσει στην Ελλάδα και να πολεμήσει καθ' όλη τη διάρκεια της Επανάστασης. Αυτό που μάλλον δεν έμαθε ποτέ, ήταν ότι το 1825 κάποιοι έδωσαν το όνομά του σε έναν οικισμό στο Μίσιγκαν των Η.Π.Α. Σήμερα, λοιπόν, το Ypsilanti λογίζεται ανάμεσα στις πόλεις αυτής της πολιτείας και έχει γίνει και τραγούδι των Protomartyr, στον δίσκο του 2012 No Passion All Technique. Μην περιμένετε βέβαια στίχους σχετικούς με τον Υψηλάντη ή την Επανάσταση, το κομμάτι το πάει αλλού.

8. Μαρίκα Παπαγκίκα: Έχε Γεια Καημένε Κόσμε

Από τη σύγχρονη Αμερική είναι οι Protomartyr, σε μια παλιότερη Αμερική έκανε καριέρα και η Μαρίκα Παπαγκίκα, μια σπουδαία φωνή των προπολεμικών χρόνων. Εδώ τη βρίσκουμε στα 1924, να ηχογραφεί σε πλάκα γραμμοφώνου 78 στροφών για την Columbia, με τον Νίκο Ρέλλια στο κλαρίνο.

Αντικείμενο ένα περίφημο δημοτικό («Έχετε γεια βρυσούλες, λόγοι, βουνά, ραχούλες»), το οποίο στο συλλογικό μας ασυνείδητο έμεινε ως το άσμα που τραγούδησαν οι Σουλιώτισσες στον περίφημο Χορό του Ζαλόγγου –κατά την προεπαναστατική περίοδο, όταν το Σούλι ηττήθηκε από τον Αλή Πασά (Δεκέμβριος 1803) και οι γυναίκες του προτίμησαν τον γκρεμό και την ελευθερία, από την ατίμωση και τη σκλαβιά.

Σύμφωνα με τον Πρώσο περιηγητή Γιάκομπ Μπαρτόλντυ και τον Βρετανό στρατιωτικό/διπλωμάτη Γουίλιαμ Ληκ υπάρχει πράγματι πυρήνας αλήθειας σε αυτή την ιστορία, η οποία έφτασε ως εμάς παραφουσκωμένη με τραγούδια και χορούς. Ο απόηχός της είναι μάλιστα αρκετά ευρύς. Άγγιξε ιδιαίτερα τον Τζίμη Πανούση, ας πούμε, ο οποίος ξαναγύρισε εκεί τρεις φορές στην καριέρα του: στο ντεμπούτο των Μουσικών Ταξιαρχιών (1982) ήταν το "Disko Tsoutsouni" με τον στίχο «στη στεριά δεν ζει το ψάρι/ούτε ο Κνίτης με φρικιά». Κατόπιν, στο "Η Ελλάδα Στα Κάρβουνα" (Δουλειές Του Κεφαλιού, 1990) τα βράχια του Ζαλόγγου ταυτίστηκαν με τον Ευρογκρεμό, ενώ ξαναγύρισε «στο χείλος του Ζαλόγγου» και για τον "Λάκκο Με Τ' Αστεία" (από το Vivere Pericolosamente, 1993). Υπήρχαν δε και οι Σουηδοί Vargavinter, τους οποίους ξετρύπωσε ο αρχισυντάκτης μας Αντώνης Ξαγάς: όχι οι μπλακμεταλλάδες, αλλά η τετράδα που πίσω στο 1980 έβγαλε τον δίσκο Röster Från Alla Land..., όπου εντοπίζεται το κομμάτι "Dans Från Zalongou".

Παρά ταύτα, είμαστε πλέον σίγουροι ότι το "Έχε Γεια Καημένε Κόσμε" δεν υπήρχε το 1803. Για την ακρίβεια δεν είναι καν δημοτικό, αφού γράφτηκε έναν αιώνα μετά «σαν δημοτικό», για να ακούγεται στις παραστάσεις της «εθνικής τραγωδίας» του Σπυρίδωνα Περεσιάδη Ο Χορός του Ζαλόγγου (1906), η οποία γνώρισε πανελλαδική επιτυχία και διάδοση.

9. Νίκος Ξυλούρης: Ο Ήλιος Εβασίλεψε

Σε αντίθεση με το "Έχε Γεια Καημένε Κόσμε", το "Ο Ήλιος Εβασίλεψε" όχι μόνο είναι αυθεντικό δημοτικό, μα είναι και από τα τραγούδια που έχουν συνδεθεί άμεσα με την Επανάσταση του 1821, αφού το τραγούδησε ο στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης, παίζοντας τον ταμπουρά του, κατά τη διάρκεια της Πολιορκίας της Ακρόπολης (Σεπτέμβριος 1826) –σύμφωνα μάλιστα με τα απομνημονεύματά του, ήταν δικής του επινόησης.

Μελωδία βέβαια δεν μας σώζεται, αλλά το 1975 ανέλαβε να το μελοποιήσει ο Χρήστος Λεοντής για τον δίσκο Παραστάσεις, όπου το ερμήνευσε ο Νίκος Ξυλούρης, σε μια εκτέλεση που παραμένει εμβληματική με τη φωνή του.

10. Γιώργος Μαρίνος: Το Μάθημα (Μάθημα Ελληνικής Ιστορίας)

Σχεδόν 20 χρόνια εμφανιζόταν ο Γιώργος Μαρίνος στη Μέδουσα (1973-1992), παρουσιάζοντας ένα σόου δίχως προηγούμενο στα μέρη μας, το οποίο συνδύαζε πρόζες, τραγούδι, χορό και (ανελέητη) σάτιρα.

Κάπου μέσα στα πλαίσια της τελευταίας, λοιπόν, χώρεσε και το 1821: μια με τη Δέσπω την Τζαβέλαινα που «εσύναξε τις γκόμενες και σήκωσε παντιέρα» στο Ζάλογγο, μια με τον Αθανάσιο Διάκο, ο οποίος έψηνε τα σουβλάκια του στη Λιβαδειά όταν πέρασε ο Ομέρ Βρυώνης και ...παρεξηγήθηκαν γιατί δεν του σέρβιρε ουζάκια.

Στιχουργός η Λίνα Νικολακοπούλου, συνθέτης ο Σταμάτης Κραουνάκης, το άσμα μπήκε στον δίσκο του Μαρίνου Στον Αστερισμό Της Μέδουσας (1984).

11. Διονύσης Σαββόπουλος: Ωδή Στον Γεώργιο Καραϊσκάκη

«Πού πας παλληκάρι ωραίο σαν μύθος κι ολόισια στον θάνατο κολυμπάς;»

Ο Διονύσης Σαββόπουλος περπατά και στοχάζεται στο Περιβόλι Του Τρελλού (1969), και ο στρατηγός της Ρούμελης –142 μετά τον θάνατό του στο Φάληρο– υψώνεται ενώπιόν του ντυμένος το πνεύμα του Μάη του '68, να πρεσβεύει το ιδεώδες της διαρκούς επανάστασης, μα και να αντιπροσωπεύει τον Τσε Γκεβάρα, προκειμένου να τον κρύψει από τη λογοκρισία της Χούντας. Οι θερμόαιμοι των διχασμών καταλήγουν πάντα στα υπογλώσσια όταν συνειδητοποιούν αυτό το παίγνιο, αλλά ας όψονται.

12. Λάκης Παππάς: Καραϊσκάκης

Ολόκληρο δίσκο για τις προσωπικότητες της Ελληνικής Επανάστασης έβγαλε πίσω στο 1971 ο Νίκος Μαμαγκάκης (1821 - Αγωνιστές Της Λευτεριάς, στη Zodiac), όμως, παρότι στο εξώφυλλο του Μποστ βρισκόταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, την τιμητική του είχε και πάλι ο Καραϊσκάκης. Ένα κομψοτέχνημα μιας πλουραλιστικής έντεχνης παράδοσης που δεν φοβόταν να αντλεί και από τη Δύση και από τα καθ' ημάς, σε στίχους Δημήτρη Ιατρόπουλου, το οποίο ερμήνευσε ο Λάκης Παππάς.

Η Χούντα, εντωμεταξύ, μάλλον έχασε την πολλαπλότητα των νοημάτων που εμπεριέχονταν στη λέξη «λευτεριά» και άφησε τον δίσκο ήσυχο. Είναι ένα καλό παράδειγμα αυτό για όσους δημοσιογραφούντες εδώ κι εκεί βιάζονται να υποθέσουν διάφορα περί λογοκρισίας στην Επταετία, είτε θεωρώντας ότι μόνο τότε υπήρχε, είτε φαντασιωνόμενοι ότι ήταν αποπνικτική. Το άλμπουμ δεν γνώρισε επιτυχία στα χρόνια του· το 2007 ο Μαμαγκάκης το ηχογράφησε εκ νέου, με διαφορετικές φωνές.

13. Βασίλης Παπακωνσταντίνου: Καραϊσκάκης

Και ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου στάθηκε στον Καραϊσκάκη, σε ένα τραγούδι που προέρχεται από το soundtrack της ταινίας Οι Ιππείς της Πύλου (2011) και έχει γίνει διάσημο στο κοινό του ως «Όταν Γυρίσω Θα Τους Γαμήσω», από τη φράση που ποίησε ο σκηνοθέτης και ηθοποιός Νίκος Καλογερόπουλος, βασισμένος σε μια επιστολή του στρατηγού.

Είναι άλλωστε γνωστό στους μελετητές της Επανάστασης ότι ο Καραϊσκάκης ήταν ιδιαίτερα αθυρόστομος, με αποτέλεσμα να πρωταγωνιστεί σε διάφορα σπαρταριστά σκηνικά. Το δικό μου αγαπημένο είναι με τον οπλαρχηγό Νικόλα Στορνάρη το 1824, στον οποίον έστειλε το εξής ...μουσικό μήνυμα: «Έχει και τουμπλέκια ο πούτζος μου, έχει και τρουμπέτες». Οι στίχοι του Καλογερόπουλου το αποτυπώνουν μάλιστα κι αυτό σε διαφορετικό σημείο, αν και πρέπει να τονιστεί ότι ο τόνος του τραγουδιού του δεν αποσκοπεί στο διασκεδαστικό. 

14. Φιλιώ Πυργάκη: Γύραν Τα Ελατόκλαρα

Για να πάρει όμως και ο Κολοκοτρώνης το μερτικό του, ξαναγυρνάμε στο παραδοσιακό ρεπερτόριο, για ένα δημοτικό σε καλαματιανό ρυθμό από τον δίσκο Τα Ελατόκλαρα (1983), το οποίο αμολάει στα ξαφνικά έναν Θοδωρή Κολοκοτρώνη, ενώ συζητάει για το πόση δροσιά κρατά το Μαίναλο.

Η Επανάσταση λειτουργεί εδώ ως ζώσα, διαχρονική μνήμη σε μια ραχοκοκαλιά κυριολεκτικής και μεταφορικής εντοπιότητας. Η οποία κατά τα αναγραφόμενα αποδίδεται στον αγνώστων λοιπών στοιχείων Ε. Ασημίτη, που σε κάθε περίπτωση δεν έχει επιμεληθεί εδώ παρά μια διασκευή, αφού το άσμα ανάγεται στην αρκαδική παράδοση (περιοχή Μαντίνειας). Απίθανο κλαρίνο από τον Γιάννη Μπρουκλογιάννη.

15. Γιάννης Κοκκίνης: Ο Γερο-Δήμος

Ακόμα μία περίπτωση δημοτικοφανούς λόγιου άσματος που τόσο πέρασε στις λαϊκές μάζες, ώστε έφτασε να θεωρείται παραδοσιακό.

Φτιαγμένο από τον Παύλο Καρρέρ πάνω στο ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη Ὁ Δῆμος καὶ τὸ Καρυοφύλλι Του (1857), κόσμησε την όπερα Μάρκος Μπότσαρης (1858), γνωρίζοντας σεισμική δημοφιλία. Και δεν ήταν παράλογο ότι συνέβη κάτι τέτοιο σε μια κοινωνία για την οποία η Επανάσταση ήταν ακόμα κοντά, μα την ίδια στιγμή και αρκετά μακριά, καθώς οι μετασχηματισμοί του πρώτου ελληνικού κράτους ήταν διαρκείς μετά την απόκτηση Συντάγματος. Αναλόγως κινούμενος είναι άλλωστε και ο ήρωας του τραγουδιού, ο οποίος –ως κλέφτης– ανήκει μεν στους πρωταγωνιστές εκείνης της ηρωικής περιόδου, μα πλέον φτάνει στο τέλος του βίου του («θέλω να πάω να κοιμηθώ, εστέρεψε η καρδιά μου»).

Η εδώ επιλογή προέρχεται από πλάκα γραμμοφώνου 78 στροφών για τη βρετανική Gramophone (1909) και αποτυπώνει έναν περίφημο τραγουδιστή της δεκαετίας του 1900, τον Γιάννη Κοκκίνη. Ξεχασμένος σήμερα, γνώρισε τεράστιες δόξες στην εποχή του –μαζί με τη γυναίκα του, Στέλλα– με περιοδείες στο εξωτερικό και με απίθανες εκδηλώσεις λατρείας από το κοινό.

16. Λουκιανός Κηλαηδόνης: Κλέφτικη Ζωή

Σε αντίθεση με τον "Γερο-Δήμο", ο άγνωστος δημιουργός του άσματος που ξέρουμε ως "Κλέφτικη Ζωή" φαίνεται να γνώριζε από πρώτο χέρι τι πάει να πει «όλη μερούλα πόλεμο το βράδυ καραούλι».

Το τραγούδι καταγράφεται στη δισκογραφία ήδη από το 1925 (καμιά φορά με τον τίτλο "Εμείς Οι Μαύροι Κλέφτες"), αλλά έγινε πιο γνωστό στους νεότερους σκαπανείς της όταν το τραγούδησε ο Λουκιανός Κηλαηδόνης στο άλμπουμ Αχ! Πατρίδα Μου Γλυκειά... το 1992. Αξίζει πάντως να ανακαλύψετε και μια εκτέλεση του 1986, με τον ιδιοκτήτη της θρυλικής μπουάτ Απανεμιά σε φωνή + κιθάρα, τον Βαγγέλη Ντίκο.

17. Olympians: Περήφανοι Όλοι

«Όλοι τους καπεταναίοι κι αρχηγοί
ήταν κλέφτες και αρματολοί
ποτέ τους δε σκεφτόταν φόβος τι θα πει
και το βόλι ας έπεφτε βροχή»

Ούτε από τα παιδιά που αγκάλιασαν τα ροκ εν ρολ κελεύσματα των 1950s και 1960s έλειψαν πάντως οι αναφορές στο 1821, όπως δείχνει αυτό το τραγούδι από τις τελευταίες μέρες των Olympians (βγήκε σε 45αράκι single το 1971, από την Philips), σε μουσική και στίχους Πασχάλη Αρβανιτίδη.

18. Marauder: The Greek Revolution Begins

Η Ελληνική Επανάσταση χώρεσε βέβαια και στον κόσμο του ηρωικού, επικού heavy metal, αφού οι «δικοί μας» Marauder της αφιέρωσαν έναν ολόκληρο δίσκο (1821, βγήκε το 2000 στη βραζιλιάνικη Megahard Records). Το ύφος τους είναι τυπικό για το είδος και το "The Greek Revolution Begins" ανήκει στις πιο χαρακτηριστικές στιγμές του όλου concept.

19. Φιλική Εταιρεία: Όρκος Τιμής

Το 2015 είδα τον Sifu Versus να προξενεί χαμό στο κατάμεστο Gagarin, όταν, ανοίγοντας μια συναυλία του Ευθύμη, τραγούδησε τον "Όρκο Τιμής", ραπάροντας τους χαρακτηριστικούς στίχους «Το επόμενο όνομά μου στις χρυσές σελίδες μέσα/πέθανα στο Μανιάκι όταν με λέγαν Παπαφλέσσα». Ως τότε, βέβαια, το συγκρότημα Φιλική Εταιρεία (με Αλχημιστή, Disastah και ISO XL δίπλα στον Sifu Versus) είχε πάψει να υφίσταται, όμως το συγκεκριμένο κομμάτι από τον δίσκο του 2007 Μανιφέστο έμεινε ως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά για το χιπ χοπ των '00s.

20. Ημισκούμπρια: Το Βουκολικό

Σε αντίθεση με τους Φιλική Εταιρεία, που είχαν πάρει τα πράγματα στα πιο σοβαρά τους, τα Ημισκούμπρια έστησαν εδώ ανελέητη χιπ χοπ σάτιρα με φουστανέλες, βάζοντας τον Γέρο του Μοριά να ακούει Δόμνα Σαμίου στο γουόκμαν και να ραπάρει «Και μες στης μάχης τον καπνό, πάνω στου Παλαμήδ'/Θα κάνου κι ένα διάλειμμα να φάω ένα κρομμύδ'». Απολαυστικό στιγμιότυπο από το ντεμπούτο τους Τριάντα Χρόνια Επιτυχίες (1996).

21. Jean Robert - Έρχομαι Απ' Την Αϊτή

Ε, και το νούμερο 21 θα το δώσουμε τιμητικώς στην Αϊτή, προκειμένου να κάνουμε κύκλο με την εισαγωγή και τα όσα γράψαμε εκεί. Ο Jean Robert (Corvington) πέθανε ξεχασμένος στις αρχές του 2020, αλλά στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 έζησε ένα διάστημα στη χώρα μας, αποκρυσταλλώνοντας στη δισκογραφία κάτι από εκείνη την ελληνο-αϊτινή διασύνδεση που σφυρηλατήθηκε στο μακρινό 1822, όταν ο πρόεδρός της Ζαν Πιερ Μπουαγέ πρόσφερε με επιστολή του ό,τι πιο κοντινό μπορούσε να υπάρξει στη διπλωματία της εποχής σε «αναγνώριση», συνδέοντας τον αγώνα του '21 με αρχαίους ήρωες σαν τον Λεωνίδα και τον Μιλτιάδη.

"Έρχομαι Απ' Την Αϊτή" τραγούδησε λοιπόν πίσω στο 1974 ο Jean Robert, βγάζοντας έναν ομότιτλο δίσκο στη Lyra –τον μοναδικό του, από όσα γνωρίζω. Σήμερα είναι πανσπάνιος, οι τιμές στο Discogs κυμαίνονται συνήθως από 120 ως 200 ευρώ, αναλόγως και της κατάστασης της κόπιας. Να πούμε τέλος ότι και η Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής Σκηνής σκοπεύει να τιμήσει την Αϊτή τον Απρίλιο, με τη μουσική παράσταση του Κωνσταντίνου Χατζή Μια Τόσον Ωραία και Τόσον Νόμιμος Υπόθεσις: Αϊτή/Ελλάδα/1821. Ο τίτλος της βασίστηκε σε φράση από την προαναφερόμενη επιστολή του Μπουαγέ.

00:00 Σταύρος Κουγιουμτζής/Γιώργος Νταλάρας - Να' τανε το 21 (απαγορευμένη έκδοση)
03:04 Semiramis Pekkan/Bülent Pozam - Aşkolsun sevgilim sana
05:46 Berliner Philharmoniker (σε διευθ. Bernhard Klee), Klaus Hirte & Arleen Auger - A Greek, A Greek Woman-Andante Con Moto, Poco Più Mosso
09:12 Εργαστήρι Παλιάς Μουσικής (σε διευθ. Γιώργου Κωστάντζου), Βύρων Φιδετζής & Άρης Γαρουφαλής - Σε Γνωρίζω Από Την Κόψη
13:10 Γιάννης Μαρκόπουλος/Ειρήνη Παππά & Χορωδία Πρέβεζας - Το Χάραμα
18:16 Αποστόλης Αρμάγος - Ο Πρώτος Κυβερνήτης
22:35 Protomartyr - Ypsilanti
25:44 Μαρίκα Παπαγκίκα - Έχε Γεια Καημένε Κόσμε
29:30 Vargavinter - Dans från Zalongou
34:01 Χρήστος Λεοντής/Νίκος Ξυλούρης - Ο Ήλιος Εβασίλεψε
36:28 Σταμάτης Κραουνάκης/Γιώργος Μαρίνος - Το Μάθημα (Μάθημα Ελληνικής Ιστορίας)
41:39 Διονύσης Σαββόπουλος - Ωδή Στον Γεώργιο Καραϊσκάκη
45:18 Νίκος Μαμαγκάκης/Λάκης Παππάς - Καραϊσκάκης
48:50 Βασίλης Παπακωνσταντίνου - Καραϊσκάκης
55:07 Φιλιώ Πυργάκη - Γύραν τα ελατόκλαρα
57:42 Παύλος Καρρέρ/Γιάννης Κοκκίνης - Ο Γερο-Δήμος
1:01:18 Λουκιανός Κηλαηδόνης - Κλέφτικη Ζωή
1:03:39 Olympians - Περήφανοι Όλοι
1:06:36 Marauder - The Greek Revolution Begins
1:10:29 Φιλική Εταιρεία - Όρκος Τιμής
1:14:01 Ημισκούμπρια - Το Βουκολικό
1:17:45 Jean Robert - Έρχομαι Απ' Την Αϊτή