Μουσικοί εναντίον πολιτικών: Τα τραγούδια και η άνευ άδειας χρήση τους

Πριν λίγες μέρες o Περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέξανδρος Καχριμάνης χρησιμοποίησε το τραγούδι “Σβάρα” των Villagers of Ioannina City σε προεκλογική του εκδήλωση, χωρίς να τους ζητήσει άδεια. Οι V.I.C. δικαιολογημένα εξοργίστηκαν και έβγαλαν μια ανακοίνωση που τελείωνε ως εξής, “Βλέποντας, εκ των υστέρων, αηδιασμένοι το βίντεο της γιορτής σας, η αλήθεια είναι ότι θα θέλαμε να σας πούμε πολλά, αλλά θα αρκεστούμε σε αυτό το σημείο να σας πούμε-πληροφορήσουμε μόνο, ότι την υπόθεση έχει ήδη αναλάβει δικηγόρος. Συγχαρητήρια για την φαεινή ιδέα. Καλή ψήφο! ”.

Όμως το φαινόμενο αυτό δεν συμβαίνει πρώτη φορά και προφανώς η Ελλάδα δεν πρωτοτύπησε. Στο παρελθόν πάρα πολλοί γνωστοί πολιτικοί και πρόεδροι οικειοποιήθηκαν στις προεκλογικές τους καμπάνιες τραγούδια χωρίς την άδεια των δημιουργών. Οι γεμάτοι νόημα στίχοι των ρεφρέν και οι μελωδίες γνωστών συνθέσεων βοηθούν τον πολιτικό να περάσει το μήνυμά του και να δημιουργήσει ένα κλίμα ψυχικής ανάτασης, αισιοδοξίας και συσπείρωσης στους ψηφοφόρους. Επίσης, πολλές φορές, υπονοείται ότι ο δημιουργός του τραγουδιού υποστηρίζει τον εκάστοτε πολιτικό ή το κόμμα. Όλοι οι πολιτικοί γνωρίζουν πως πρέπει να ζητήσουν άδεια, αλλά εφόσον μεταδοθεί το τραγούδι την κατάλληλη στιγμή, ο στόχος επιτεύχθηκε. Για μετά έχει ο θεός. Ας δούμε 10 + 1 χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

To “Born in the U.S.A.” κυκλοφόρησε το καλοκαίρι του 1984, λίγους μήνες δηλαδή πριν τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ και καταμεσής της προεκλογικής εκστρατείας. Ο νυν Πρόεδρος Ronald Reagan, ούτε που άκουσε τι ακριβώς λέει το τραγούδι, λάτρεψε το ρεφρέν και το επιτελείο του ζήτησε από τον Bruce Springsteen την άδεια να το εντάξει στις ομιλίες του. Ο Springsteen αρνήθηκε, ο Reagan το σεβάστηκε, αλλά σε μια ομιλία του στο New Jersey «έκανε ντρίπλα» και είπε, «Το μέλλον της Αμερικής βρίσκεται στα χιλιάδες όνειρα μέσα στις καρδιές σας. Βρίσκεται στο μήνυμα της ελπίδας των τραγουδιών ενός ανθρώπου που τόσοι πολλοί νέοι Αμερικάνοι θαυμάζουν. Του δικούς σας, από το New Jersey, Bruce Springsteen. Και η εκπλήρωση αυτών των ονείρων είναι η δουλειά μου». Εκείνη η μέρα αποτέλεσε κομβικό σημείο για την πολιτικοποίηση του Springsteen, μια που μετά από αυτή την ομιλία του Reagan, άρχισε να μιλάει δημόσια για πολιτικά θέματα. Ήταν από τους πρώτους που αρνήθηκε να παραχωρήσει δικαιώματα τραγουδιού του σε πολιτικό και στη συνέχεια ακολούθησαν πολλοί. Το 1996 ο Γερουσιαστής Bod Dole και το 2000 o Pat Buchanan παράνομα χρησιμοποίησαν το “Born in the U.S.A.” στις περιοδείες τους, μέχρι ο Springsteen να εκφράσει την αντίρρησή του.

Τέσσερα χρόνια αργότερα, το καλοκαίρι του 1988, το “Don’t worry, be happy” του Bobby McFerrin κάνει πάταγο στην Αμερική. Χρονικά, πέφτει πάλι με τις προεδρικές εκλογές και ο υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ George H. W. Bush, το χρησιμοποιεί χωρίς άδεια ως επίσημο προεκλογικό του τραγούδι. Ο McFerrin όμως υποστηρίζει τους Δημοκρατικούς και ζητά από τον Bush να μην το μεταδίδει. Μάλιστα, τσατίζεται τόσο πολύ που σταματά να το παίζει και στις συναυλίες του. Ο Bush προσπαθεί να τον καλοπιάσει και τον καλεί σε δείπνο, αλλά ο McFerrin αρνείται. Τελικά, ο Bush το αποδέχεται και δεν το μεταδίδει ξανά. Το φοβερό είναι ότι το επιτελείο του Bush αντικατέστησε το “Don’t worry, be happy” με το “This land is your land” του Woody Guthrie (θα έτριζαν τα κόκκαλά του)!

Το 2008, ο υποψήφιος John McCain, όταν ακόμα διεκδικούσε το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων για την προεδρία, σκέφτηκε πως είναι καλή ιδέα να χρησιμοποιήσει για την καμπάνια του το τραγούδι των Σουηδών ABBA “Take a chance on me”, μια που ο εναρκτήριος στίχος λέει, “If you change your mind / I’m the first in line”. Οι ίδιοι οι ABBA δεν το είδαν και τόσο θετικά και έστειλαν εξώδικο. Ίσως επειδή ήταν από άλλη χώρα και δεν μπορούσε να βρει νομικό παράθυρο, ο McCain αναγκάστηκε ν’ αλλάξει τραγούδι.

Την ίδια χρονιά, το 2008, η υποψήφια αντιπρόεδρος Sarah Palin (αλήθεια τη θυμάστε αυτήν;) χρησιμοποίησε χωρίς άδεια το “Barracuda” των Heart. Ο λόγος ήταν απλός. Στο γυμνάσιο το ψευδώνυμό της ήταν Sarah Barracuda! Οπότε, τι πιο ταιριαστό; Οι αδελφές Wilson των Heart εξοργίστηκαν και έστειλαν εξώδικο στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα και δήλωσαν ότι οι απόψεις και οι αξίες της Palin σε καμία περίπτωση δεν τις αντιπροσωπεύουν ως Αμερικανίδες. Η Palin θεωρώντας ότι δεν θα έβρισκε καταλληλότερο τραγούδι, συνέχισε να το χρησιμοποιεί λέγοντας ότι έχει άδεια από την ASCAP (American Society of Composers, Authors and Publishers).

Η συντριπτική πλειοψηφία των Αμερικάνων πολιτικών που χρησιμοποίησαν τραγούδια χωρίς άδεια ήταν ρεπουμπλικάνοι. Ωστόσο, και ο Barack Obama το 2008 στην προεκλογική του καμπάνια μετέδιδε το όλο νόημα “Hold on, I’ m comin’” των Sam and Dave. Ο Sam Moore όμως είχε διαφορετική γνώμη. Δήλωσε πως η ψήφος του είναι αυστηρά προσωπική και δεν θα ήθελε ο Obama να χρησιμοποιήσει τη σύνθεση στην οποία τραγουδά. Ο Obama το σεβάστηκε, αλλά κέρδισε επικοινωνιακά, όταν την επόμενη χρονιά ο Sam Moore τραγούδησε σε μια εκδήλωση για τη νίκη του πρώτου Αφροαμερικανού Προέδρου των ΗΠΑ.

Και για να μην νομίζετε ότι αυτά γίνονται μόνο από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού το 2009 στη Γαλλία η Ένωση για ένα Λαϊκό Κίνημα (UMP) του Nicola Sarkozy επέλεξε το τραγούδι “Kids” των MGMT για να κερδίσει και το νεανικό κοινό. Η αμερικάνικη μπάντα απείλησε με μήνυση και το κόμμα απάντησε πως χρησιμοποίησε το τραγούδι κατά λάθος! Τελικά, το UMP αναγκάστηκε να πληρώσει 40.000 δολάρια ως πρόστιμο, χρήματα τα οποία οι MGMT δώρισε στον Οργανισμό για τα Δικαιώματα των Καλλιτεχνών.

Ακόμα και στην ευθυτενή Γερμανία, όμως, γίνονται λάθη. Το 2013, στο μετεκλογικό πάρτι που έδωσε το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα (CDU) της Angela Merkel για να γιορτάσει την νίκη του, παίχτηκε το τραγούδι “Tage wie diese” των Die Toten Hosen. Πλάνα από το πάρτι μεταδόθηκαν από την τηλεόραση σε εθνικό επίπεδο και έτσι όλοι το άκουσαν. Ο τραγουδιστής του συγκροτήματος Campino στο παρελθόν είχε δηλώσει πως δεν θα ήθελε να τραγούδια τους να χρησιμοποιούνται από πολιτικά κόμματα, αλλά δεν έχει αντίρρηση να μεταδίδονται σε γιορτές. Όσο και να φαίνεται περίεργο, τηλεφώνησε η ίδια η Merkel (!) στον Campino για να του ζητήσει συγνώμη αναφέροντας, χιουμοριστικά, ότι το κόμμα… γιόρταζε!

Το 2014, ο «ιός» της παράνομης χρήσης τραγουδιών εξαπλώθηκε μέχρι τη Νέα Ζηλανδία. Τότε, το Εθνικό Κόμμα της χώρας χρησιμοποίησε χωρίς άδεια την εισαγωγή του τραγουδιού “Lose yourself” του Eminem σε μια τηλεοπτική διαφήμιση. O Eminem, που ούτε που του καιγόταν καρφί για το τι γίνεται σε εκείνη τη μακρινή χώρα, κατέθεσε μήνυση, παρότι το Εθνικό Κόμμα έλεγε πως το απόσπασμα που χρησιμοποίησε απλά μοιάζει, αλλά δεν είναι ίδιο με το “Lose yourself”. Η υπόθεση έφτασε στα δικαστήρια και μάλιστα υπάρχει και μία (σουρεαλιστική) σκηνή την ώρα που παίζεται το τραγούδι στην αίθουσα του δικαστηρίου. Η διαφήμιση είχε μεταδοθεί 186 φορές από την τηλεόραση, o Eminem δικαιώθηκε και κέρδισε 380.000 δολάρια!

Ο Donald Trump είναι μια κατηγορία μόνος του. Πήγε το ζήτημα σε άλλο επίπεδο, μια που θεωρεί ότι όποιο τραγούδι του ταιριάζει ανά περίσταση, μπορεί να το χρησιμοποιήσει. Θα μπορούσαμε να φτιάξουμε ένα άρθρο μόνο για τα τραγούδια που παράτυπα μετέδωσε ο τέως Πρόεδρος (Adele, Aerosmith, Rolling Stones. R.E.M. κ.ά.).

Όλα ξεκίνησαν τον Ιούνιο του 2015 όταν ο Donald Trump ανακοίνωσε από τον Trump Tower (από που αλλού) ότι θα διεκδικήσει το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων για την προεδρία των ΗΠΑ και ότι θα γίνει «ο καλύτερος Πρόεδρος για δουλειές που έφτιαξε ποτέ ο Θεός!». H επιβλητική ανάβασή του πόντιουμ έγινε με το “Rockin' in the free world” του Neil Young. Ο μάνατζερ του Young έβγαλε μια ανακοίνωση που έλεγε ότι ο Trump δεν έχει άδεια να χρησιμοποιήσει το τραγούδι και πως ο Young είναι Καναδός και υποστηρίζει τον Bernie Sanders για πρόεδρο. Ο Trump απάντησε πως είχε άδεια από την ASCAP, παραμένει φαν του Young, θα σεβαστεί την απόφασή του και θα σταματήσει να μεταδίδει το τραγούδι του, γιατί αυτό είναι το σωστό. Στη συνέχεια, ο Sanders πήρε την άδεια και μετέδιδε το τραγούδι. Ωστόσο, η δουλειά του Trump είχε γίνει.

Τον επόμενο χρόνο, το 2016, o Trump διεκδικούσε πλέον το χρίσμα από το ρεπουμπλικανικό κόμμα για την Προεδρία και χρησιμοποιούσε το “We are the champions” των Queen. Μόλις το πληροφορήθηκε ο κιθαρίστας του συγκροτήματος Brian May έβγαλε μια ανακοίνωση που έλεγε, «Ανεξάρτητα από τις απόψεις μας για τον κ. Trump, ήταν πάντα πολιτική μας να μην επιτρέπουμε τραγούδια των Queen να χρησιμοποιούνται σε πολιτικές καμπάνιες». Δεν ίδρωσε το αυτί του Trump και η θεαματική του είσοδος στο πανεθνικό συνέδριο των ρεπουμπλικάνων συνοδεύτηκε με το εν λόγω τραγούδι. Την επόμενη μέρα βγήκε μια επίσημη ανακοίνωση που έλεγε, «Μια μη εξουσιοδοτημένη χρήση έγινε στο Συνέδριο των Ρεπουμπλικάνων ενάντια στην επιθυμία μας - Queen». Η δουλειά για άλλη μια φορά είχε γίνει…

Και για το τέλος μια ελληνική ιστορία. Το 2011 η Μυρσίνη Λοΐζου απαγόρεψε τη μετάδοση του τραγουδιού “Καλημέρα ήλιε” που είχε συνθέσει ο πατέρας της Μάνος Λοΐζος, στέλνοντας ανοιχτή επιστολή στο ΠΑΣΟΚ γράφοντας μεταξύ άλλων, «Το τραγούδι αυτό καλημερίζει τον Ήλιο, την ελπίδα, την αλληλεγγύη, και την προσμονή ενός ολόκληρου Λαού, για Δημοκρατία και Ελευθερία. Εσείς όμως, είστε υπεύθυνοι για την πιο βαθιά, πνευματική, αξιακή, ηθική, και πολιτισμική καταχνιά που θα μπορούσε να έχει ποτέ αυτός ο τόπος». Το 2019 το ΚΙΝΑΛ (το μεταλλαγμένο ΠΑΣΟΚ) χρησιμοποίησε ξανά το τραγούδι στο φινάλε του συνεδρίου του. Τότε η Μυρσίνη Λοΐζου είχε γράψει στο twitter, «Χαλάλι του, του ΚΙΝΑΛ το 'καλημέρα ήλιε'. Καλό μήνα». Το θέμα επανήλθε στις φετινές εκλογές του 2023, όταν η Μυρσίνη Λοΐζου έγραψε στο facebook, «Κύριε Ανδρουλάκη, παρακαλώ πολύ σεβαστείτε την επιθυμία μου -που έχει κοινοποιήσει η δικηγόρος μου στο κόμμα σας προ δύο μηνών με εξώδικη διαμαρτυρία- και αποσύρετε το τραγούδι του πατέρα μου “Καλημέρα Ήλιε” από όλες τις προεκλογικές σας δραστηριότητες. Άραγε το πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ σχετικά με τον πολιτισμό, συμπεριλαμβάνει την ελεύθερη καταπάτηση των πνευματικών δικαιωμάτων;».

Η χρήση ενός τραγουδιού χωρίς άδεια του ανθρώπου που έχει τα πνευματικά δικαιώματα είναι σε επικοινωνιακό επίπεδο δίκοπο μαχαίρι. Μπορεί ο πολιτικός να καταφέρει τον στόχο του, αλλά μπορεί η δημοσιοποίηση της διαφωνίας του καλλιτέχνη, ειδικά κάποιου με πολύ μεγάλο βεληνεκές να έχει, τελικά, αρνητικό αντίκτυπο.

ΥΓ. Στο τέλος της ομιλίας του Περιφερειάρχη Ηπείρου, ακούστηκε το “Another brick in the wall”…

Πηγές