Mp3 Get οff the Air

Εν αναμονή του καινούριου, οι υποτιθέμενες καινοτομίες του παλιού έχουν κονιορτοποιήσει τα πάντα. Ή σχεδόν.

Υπήρχε διάχυτη πριν από κάποια χρόνια η άποψη πως η τεχνολογία θα μας έδινε άπειρες δυνατότητες και, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση μιας νέας θεώρησης του Κόσμου, θα απελευθέρωνε μεταξύ άλλων και τις καλλιτεχνικές παρορμήσεις. Μείζον δε όπλο θα αποτελούσε στα χέρια εκείνων που στερούνταν τα οικονομικά μέσα, καθώς θα μείωνε στο ελάχιστο το κόστος της όποιας δημιουργικής διαδικασίας και της διακίνησης των προϊόντων αυτής. Στους underground κύκλους της εποχής επικρατούσε ενθουσιασμός. Μέχρι το φεγγάρι θα φτάναμε. Χωρίς πλάκα, ήμασταν ήδη εκεί. Στην πραγματικότητα, πιο καταστρεπτική δράση από το Ίντερνετ στο χώρο της πολιτιστικής παραγωγής δεν είχαν ούτε οι ορδές του Τζένγκις Χαν, οι μυρμηγκιές των Σταυροφόρων, τα Τάγματα Θανάτου και πάει λέγοντας. Βρείτε μου πέντε σημαντικά βιβλία, φιλμ ή άλμπουμ που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και θα σας δείξω με τη σειρά μου έναν ευτυχισμένο άνθρωπο.

Αφορμή για όσα ξεκινώ να γράψω στάθηκε ένα απλό περιστατικό το οποίο σκοπεύω να σας αφηγηθώ ευθύς αμέσως. Όμως πρώτα, εν αναμονή της μπάντας που θα συνθέσει έναν ύμνο εφάμιλλο με εκείνο των Kennedys, θέλω να βροντοφωνάξετε μαζί μου "MP3 Get off the Air... NOW!"

***

Φαντάζομαι πως όλοι το έχετε λίγο-πολύ παρατηρήσει: πρωτοακούς ένα τραγούδι σε MP3. Τυχαίνει έπειτα να το ακούσεις από CD ή βινύλιο και συνήθως είναι αγνώριστο. Το δικό μου παράδειγμα είναι το Nothing but a Heartache των Flirtations. Το ανακάλυψα σε μια συλλογή που μου έγραψε μια φίλη και αργότερα, όταν κάποια στιγμή το τράκαρα σε μια νόρδερν σόουλ ανθολογία, διαπίστωσα έκπληκτος ότι το κομμάτι στην MP3 εκδοχή από την πολλή συμπίεση είχε αποβάλει τα πνευστά, τα οποία μάλλον θεωρήθηκαν πολυτέλεια για τον εμπλεκόμενο κομπρεσάριο. Πάλι καλά, αφού δεν άρχισε να βελάζει κιόλας.

Θεωρητικά, η ψηφιακή τεχνολογία εγγυόταν κάποτε την υψηλότερη ποιότητα και πιστότητα ήχου. Το CD όταν πρωτοεισήχθη μ' εκείνες τις φοβερές οδηγίες χρήσης, συχνά μεταφρασμένες μόνο στα γερμανικά και τα γιαπωνέζικα, έμοιαζε να έχει μεταφυσικές ιδιότητες. Εννοείται πως το ζητούμενο για τις εταιρείες ήταν η αύξηση του κέρδους εφόσον θα παραμεριζόταν το βινύλιο, όμως δεν μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι το CD player και οι λοιπές ευρεσιτεχνίες δεν αντεπεξήλθαν στις προσδοκίες του ακροατή, έως ένα σημείο και για κάποιον καιρό. Μέχρι που φτάσαμε στο χάλι του MP3 με τις παταφυσικές ιδιότητες: ως μέσο φαίνεται να μην υπηρετεί κανέναν και τίποτα πέρα από τον εαυτό του. Θά 'λεγες πως η ιστορία για ακόμη μια φορά έκανε έναν απ' τους αθέατους κύκλους της κι από τα μεγαλεπήβολα ηχοσυστήματα καταλήξαμε σ' έναν άχρωμο, άψυχο, σχεδόν ανύπαρκτο ήχο που δεν είχε ούτε η πιο φτηνή κασέτα. Hasta napane και γ*%#σέ τα.

Η μουσική είναι ντελικάτο πράγμα. Θέλει την αγάπη μας. Κι αυτό που της συμβαίνει αυτή την εποχή είναι ασυγχώρητο -ενδέχεται και ανεπανόρθωτο.

Γνωρίζω βέβαια ότι όλοι παραπονιούνται για το παρελθόν που πάντα ήταν καλύτερο. Ίσως αποτελεί έμφυτη τάση του ανθρώπου να το εξωραΐζει, ποιος ξέρει. "Περασμένα μεγαλεία" λέει ο ποιητής. "Κάθε πέρσι και καλύτερα" ο θυμόσοφος λαός. Στα '70s όλοι γκρίνιαζαν ότι τα '60s είχαν περισσότερο συναίσθημα, στα '80s νοσταλγούσαν τα '70s, στα '90s... Και σήμερα προφανώς βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την έλευση μιας νέας νοοτροπίας. Παρήλθαν ανεπιστρεπτί οι εποχές που έκανες αιματηρές οικονομίες για ν' αγοράσεις ένα LP και μ' αυτό το κομμάτι βινυλίου περνούσες εβδομάδες και μήνες ολόκληρους, διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας τους στίχους, αντιγράφοντας τα αγαπημένα σου τραγούδια σε συλλογές για φίλους, προσέχοντας λεπτομέρειες του άρτγουορκ ή σε ποιο σημείο βήχει ο Richard Hell και πού ρεύτηκε ο Iggy. Στα '00s κανείς δεν ασχολείται με τέτοια ψιλά γράμματα. Βάζει τον υπολογιστή του να επιλέξει τυχαία από γκιγκαντιαίες βάσεις δεδομένων. Κι αν θέλει, ας πούμε, τη δισκογραφία των Sonic Youth μέχρι το έσχατο εφτάιντσο; Μπορεί να την κατεβάσει από το Διαδίκτυο μέσα σε λίγες ώρες. Πρόκειται όντως για άλλη νοοτροπία. Αλλά δεν αφορά τη μουσική. Αφορά την τεχνολογία.

Το Ίντερνετ είναι πρακτικό, εύχρηστο, θα υποστηρίξει κάποιος. Ναι, μα η χρήση που επιλέγει η πλειοψηφία είναι μακράν η λιγότερο ενδεδειγμένη. Η απεριόριστη πρόσβαση σε πληροφορίες, επιστημονικές γνώσεις, ντοκουμέντα ή λογισμικό κι ακόμη, η online επικοινωνία, που παλιότερα ανήκε στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, οπωσδήποτε δεν είναι κάτι κακό. Ομοίως, το μεγάλο πλήγμα το οποίο κατάφερε στη μουσική βιομηχανία. Γιατί όμως, ενώ αποτελεί ένα τόσο ωφέλιμο μέσο, το μόνο που πέτυχε μέχρι στιγμής είναι ν' απομονώσει περισσότερο τον κόσμο;

Και μην ακούσω κάναν έξυπνο να λέει ότι χάρη στο downloading μειώνει τα έξοδά του. Συνήθως όσοι χρησιμοποιούν αυτό το επιχείρημα, α) έχουν πάψει ν' ασχολούνται με τη μουσική κι απλώς δεν το έχουν αντιληφθεί και β) χρειάζονται τουλάχιστον 100 ευρώ κάθε Σαββατοκύριακο για τις βασικές ανάγκες της διασκέδασής τους.

Αλλά έστω. Ας δεχθούμε ότι κι αυτό ισχύει. Ότι υπάρχει ύφεση, υπάρχει κρίση, υπάρχουνε και μίση (γι' αυτά τα τελευταία υπάρχει και λύση, μα τέλος πάντων). Το καίριο ερώτημα που προκύπτει παρά ταύτα είναι το εξής: Υπάρχει περίπτωση ν' ακούσεις ένα DVD όπου βρίσκεται συγκεντρωμένη η δισκογραφία όχι μόνο των Sonic Youth αλλά και της Lydia Lunch και του Glenn Branca και του Foetus και του Sun Ra και δεν-ξέρω-γώ-ποιανού-άλλου;! Από-και-κλείεται. Γνωρίζω ανθρώπους που το επιχειρούν και δεν έχουν καταφέρει ποτέ να προχωρήσουν παραπέρα από το δεύτερο, το πολύ τρίτο άλμπουμ. Άλλωστε είναι ευτύχημα αν φτάσουν καλά-καλά στο τέλος αυτών των δύο, τριών άλμπουμ.

Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω φυσικά είναι ότι εδώ και κάμποσο καιρό κανείς δεν ακούει. Αυτό δεν είναι καινούριο. Και παλιότερα κανείς δεν άκουγε -οι κυβερνήσεις, οι πολυεθνικές, ο ένας τον άλλο κ.ο.κ- μα τουλάχιστον βρίσκαμε μια παρηγοριά στους δίσκους. Καινούρια ωστόσο είναι η αμέσως επόμενη συνέπεια: κανείς δεν μπορεί να παίξει μουσική. Όχι κυριολεκτικά, εννοείται. Μακάρι να είχαμε ανάμεσά μας περισσότερους "άσχετους" στο επίπεδο των Beat Happening ή των Television Personalities. Μιλώ για την έλλειψη πρότασης, ύφους, φαντασίας, έμπνευσης, αγαθής προαίρεσης έστω, που φαίνεται να έχει εξαπλωθεί σ' όλους τους τομείς της καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Θα μου πεις, παρακινδυνευμένες οι γενικεύσεις, και θα συμφωνήσω. Αλλά δε νομίζω ότι χρειάζεται να είσαι καταξιωμένος κριτικός τέχνης, κινηματογράφου ή βιβλίου για ν' αντιληφθείς ότι γκαλερί, στούντιο και εκδοτικοί οίκοι, μπλοκ μπάστερ ή ανεξάρτητοι σε κάθε περίπτωση, μας πλασάρουν σωρηδόν παραλλαγές πάνω σε δυο-τρεις μπαγιάτικες πλην ευπώλητες (πού τη βρήκαν αυτή την απαίσια λέξη;) ιδέες.

Όμως, ΟΚ, στο θέμα μας: ένα παράδειγμα από τη μουσική. Συγκρίνετε το She's a Girl των Attractions, μιας άσημης αγγλικής μπάντας του '60, με το Love in a Trashcan των Raveonettes χάρη στο οποίο οι τελευταίοι έφτασαν στο Νο 17 του Βρετανικού Τοπ 40. Δεν είναι ίδια κι απαράλλαχτα; Ναι, οι Raveonettes έχουν καλύτερη παραγωγή, παίζουν το ριφφ λίγο πιο αργά και ενδεχομένως (εδώ τ' αυτιά μου δε με βοηθάνε) από διαφορετικό κλειδί. Σε τούτα τα τρία στοιχεία συμποσούται όλη κι όλη η πρωτοτυπία τους. Δεύτερο παράδειγμα: Αν επιλέξουμε τυχαία μια πολυκατοικία στο δρόμο μας, θα βρούμε τουλάχιστον πέντε ανθρώπους που παίζουν σε πέντε διαφορετικά γκρουπ. Πού είναι η δουλειά τους; Γιατί αρκούνται να διασκευάζουν Green Day και Cranberries;

Μεγάλες αλλαγές όπως αυτή που ζούμε τώρα είχαν συντελεστεί και στο παρελθόν. Το 1920, με το λανσάρισμα του ραδιοφώνου, ο κόσμος σταδιακά έπαψε να παίζει μουσική στον ελεύθερό του χρόνο, κάτι που μέχρι τότε ήταν ευρέως διαδεδομένο. Είκοσι χρόνια αργότερα ο Τζέημς Πετρίλο, πρόεδρος της Musicians Union, αντιμαχόταν την εισαγωγή του τζουκ μποξ προβλέποντας ότι θα οδηγούσε στην ανεργία χιλιάδες ορχήστρες που έπαιζαν λάιβ στα καφέ και τα μπαρ της αμερικανικής επικράτειας (σας θυμίζει κάτι;). Καθώς η τεχνολογία προχωρούσε με άλματα, διαρκώς προέκυπταν παρόμοιες εξελίξεις -η καθιέρωση του MTV φερ' ειπείν μετατόπισε σημαντικά το ενδιαφέρον του ακροατή προς το θέαμα. Ωστόσο, ίσως ήταν ζήτημα κλίμακας ακόμη, η αντικατάσταση του μέσου δεν είχε τόσο βλαπτικές επιπτώσεις στη μορφή και το περιεχόμενο. Μπορεί τα πράγματα να μην υπήρξαν πάντα ρόδινα για τους μουσικούς, η τέχνη τους πάντως επιβίωσε: όλα τα είδη του μοντέρνου ήχου ευδοκίμησαν για πενήντα τουλάχιστον χρόνια. Ο σημερινός καταιγισμός από ερεθίσματα όμως φαίνεται ότι δεν αφήνει κανέναν να συγκεντρωθεί όσο χρειάζεται ώστε να γράψει έστω ένα τραγούδι της προκοπής.

Γιατί αν θέλουμε κάτι καινούριο, οφείλει να είναι επί της ουσίας. Καινοτομίες που αφορούν μόνο τη συσκευασία βρίσκουμε κι αλλού, ας είναι καλά οι εκατοντάδες μεγαλοφυΐες που καθημερινά φροντίζουν να μας προσφέρουν πιο έξυπνα κινητά, πιο φιλικές τοστιέρες, πιο αιθέρια γιαούρτια, πιο χαρούμενες σερβιέτες κτλ. Η κατάντια της ηλεκτρονικής σκηνής τα τελευταία χρόνια, η οποία υποτίθεται ότι θα πρωτοστατούσε, αποτελεί μια εύγλωττη απόδειξη ότι δεν αρκούν οι μορφολογικές κενο/τομίες.
***

Πρέπει επομένως να επιστρέψουμε στις χρυσές μέρες του γραμμοφώνου; θα ρωτήσει κάποιος περιπαιχτικά. Όχι, σε καμιά περίπτωση. Κανένα ποτάμι δε γυρίζει πίσω (ακόμη κι αν κινείται κυκλικά!), πόσο μάλλον το συγκεκριμένο. Κι εδώ που τα λέμε, μοιάζει λίγο αστείο το γεγονός ότι μες στο χάος που επικρατεί γενικότερα υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι πληρώνουν 100 ευρώ για ένα βινύλιο του Demis Roussos. Απλά λέω μήπως μπορούμε, απ' αφορμή τη μουσική, να σκεφτούμε λίγο σχετικά με ό,τι συμβαίνει γύρω μας. Μια πρώτη κίνηση θα ήταν να κλείσουμε τον υπολογιστή. Αλλά μισό λεπτό... να πω δυο λόγια ακόμα.

Έγραφα λοιπόν πριν από ένα χρόνο στο Missing Ink περί καλωδιώσεων. Πραγματικά, μας έχουν δέσει χέρια, μάτια, αυτιά, τα καλώδια περιελίσσονται και μας πνίγουν, έρχονται στο νου τρομαχτικές εικόνες από Φράνσις Μπέικον και Χ.Ρ Γκίγκερ, ο Μεγάλος Αδερφός είναι προ πολλού εδώ, στα αστεία και στα σοβαρά, και κανείς δε φαίνεται όχι να αντιδράει, μα ακόμη και να το αντιλαμβάνεται. Δε χρησιμοποιούμε την τεχνολογία. Είτε θέλουμε να το παραδεχθούμε είτε όχι, εκείνη μας χρησιμοποιεί. Αρκεί που καθορίζει τις επιλογές μας, δε χρειάζεται να βρεθούμε στη θέση των ηρώων κάποιου ρετρό μελλοντολογικού εφιάλτη, με γραμμικό κώδικα στο χέρι και τα συναφή.

Κι όσο για την απελευθέρωση της φαντασίας και της δημιουργικότητας που μαζί με την κατάργηση συνόρων και φραγμών επαγγέλονταν οι απανταχού κυβερνοπάνκηδες, προς το παρόν μας έχει δώσει μόνο κάποια εκατομμύρια άχρηστων σελίδων στο myspace. Όπου ο κόσμος ανεβάζει υλικό με την ίδια λογική που θα εγγραφόταν στο facebook. Ανέκαθεν οι εξουσίες προκειμένου να κρατούν την κοινωνία σε μιαν Α΄ καταστολή φροντίζανε να τη ναρκώσουν. Φαίνεται πως με το Διαδίκτυο τσιμπήσανε κι εκείνους που δεν τους έπιανε το όπιο της τηλεόρασης. Αλήθεια, δεν αναρωτιέστε ποτέ γιατί όλα τούτα τα αγαθά του Ίντερνετ είναι τζάμπα;

Μπα, μάλλον θ' αναρωτιέστε γιατί διαμαρτύρομαι. Οι πιο μικροί σε ηλικία αναγνώστες πιθανότατα θα σκέφτονται "Τράβα πιες κάνα τίλιο κι άσε μας ήσυχους ρε μπάρμπα". Οι άνω των 30 απλώς θα ανασηκώνουν τους ώμους, αναλογιζόμενοι πως όλ' αυτά -οι αναβιώσεις, οι επανασυνδέσεις, τα αναμασήματα- αποτελούν σημεία των καιρών.

Όμως η μουσική πάντοτε προηγούνταν της εποχής της.