Music to Survive the Recession by

"I'm gonna raise a fuss I'm gonna raise a holler / 'bout workin' all summer just to try to earn a dollar"

Τα πράγματα δεν έχουν εξελιχθεί και πολύ χμμ, ομαλά τον τελευταίο καιρό. Αυτό το ξέρουν όλοι. Κείνο που οι περισσότεροι από μας δεν ξέρουμε ωστόσο, είναι το πώς οδηγηθήκαμε σ' αυτές τις εξελίξεις.

Και φυσικό είναι: νοιάστηκε κανείς να μας ενημερώσει, έστω στοιχειωδώς; Μήπως οι οικονομολόγοι κι οι πάσης φύσεως ειδικοί που εξακολουθούνε να μιλούν ξύλινη γλώσσα και να γράφουν κείμενα εσωτερικής κατανάλωσης; Ή τα επίσημα ΜΜΕ τα οποία στην καλύτερη περίπτωση αερολογούν, στη χειρότερη κινδυνολογούν και οπωσδήποτε υπηρετούν δικά τους συμφέροντα; Ακόμη κι αν παρακολουθούσες την επικαιρότητα στο χώρο της οικονομίας, δύσκολα θα μπορούσες να περιγράψεις τι ακριβώς συνέβη με τα spread, τα swap, τα TARP, το CDS (...το δομημένο) ή το short selling, που ξαφνικά βρεθήκανε να παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη ζωή μας. Και καμία ανάλυση, όσο εμπεριστατωμένη κι αν είναι, δε φαίνεται να εξηγεί τους παραλογισμούς βάσει των οποίων λειτουργούν χρηματιστήρια και αγορές.

"Τι διάβασα προχθές στις μικρές αγγελίες; / Έχουν ανοίξει, λέει, λάκκους και μας περιμένουνε / Τι λέτε ρε μαλάκες ρε, τι λέτε..."

Το σενάριο που ψιθυριζόταν σε πρώτη φάση έλεγε πως η κρίση που είχαμε μπροστά μας θα ήταν -το πολύ- ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα στους πραγματικά και τους κατ' επίφαση πλούσιους. Όσοι μεγαλοπιάνονταν δηλαδή θα έπρεπε ν' αποχαιρετήσουν εξοχικές κατοικίες, τζιπ, φουσκωτά σκάφη κι ό,τι άλλο είχαν αποκτήσει με δανεικά. Αυτά τα "ευφυολογήματα" ακούγονταν όταν κατέρρευσε η Lehman Brothers, και κανείς δε σκεφτόταν ότι με τη σημερινή αλληλεξάρτηση των οικονομιών δε χρειάζονται θεωρίες για πεταλούδες κι ανεμοστρόβιλους, προκειμένου να μας πάρει και να μας σηκώσει. Πράγματι, το μέτωπο δεν άργησε να διευρυνθεί, η χρηματοπιστωτική κρίση έγινε οικονομική κρίση, και τελικά το γενικώς α-παράδεκτο σενάριο λέει πως κάτι τέτοιο ήταν μέρος του σχεδίου απ' την αρχή.

"On nous cache tout on nous dit rien / Plus on apprend plus on ne sait rien"

Πιθανόν αυτό που συμβαίνει, ως απόρροια του υπερ-συγκεντρωτισμού και των μονοπωλιακών στρατηγικών, είναι πως οι διαβόητες αγορές ξεμείναν από "παρθένες εκτάσεις" προς εκμετάλλευση. Δοκίμασαν όλα τα θεμιτά κι αθέμιτα μέσα: offshore εταιρείες, απομύζηση οικονομικά ασθενών χωρών, νόμιμο λαθρεμπόριο -τα τελευταία είκοσι χρόνια η Δύση, για κάθε δολάριο που διακινήθηκε φανερά, εισέπραττε τουλάχιστον δέκα κάτω από το τραπέζι. Αυτό που απέμενε, με δεδομένο πως αρχή και τέλος παραμένει το κυνήγι του κέρδους, ήτανε να στραφούν κάποια στιγμή προς το εσωτερικό του συστήματος.

Να προσωποποιούμε βέβαια τις αγορές είναι για ορισμένους μια βολική γενικολογία. Υπάρχουν άνθρωποι πίσω από τα νούμερα, όπως επαναλαμβάνουν διάφοροι πολιτικοί τελευταία, και το ίδιο ισχύει για την κερδοσκοπία. Είναι εκείνοι που ηγήθηκαν της "απορρύθμισης" (κοίτα που αυτή η μάλλον άστοχη απόδοση του deregulation πλέον ταιριάζει γάντι), υποσχόμενοι διαρκή ανάπτυξη και θέσεις εργασίας. Είναι οι ίδιοι που, με τις αγοραπωλησίες χρήματος και την αποσύνδεση απ' την πραγματική οικονομία, προκάλεσαν ουσιαστικά την κρίση. Τώρα δε διστάζουνε να παρουσιαστούν ως σωτήρες, κινητοποιώντας μηχανισμούς δήθεν στήριξης, ενώ στην πραγματικότητα επιχειρούνε να ρεφάρουν σφετεριζόμενοι και τους τελευταίους πόρους του κοινωνικού κράτους.

"The taxman's taken all my dough / and left me in my stately home / lazing on a sunny afternoon / And I can't sail my yacht / he's taken everything I've got / all I've got's this sunny afternoon"

Ως ειδήμων που δεν είμαι, μπορεί και να σολάρω λίγο. Όμως, αλήθεια, σας φαίνεται να ευσταθεί πιότερο ο ισχυρισμός ότι μια ωραία πρωία η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ξένες τράπεζες κι οι λοιποί τοκογλύφοι και μη θυμήθηκαν πως η χώρα μας είναι χρεωμένη στο έπακρο κι η παραγωγικότητά της ανεπαρκής; Το ενδεχόμενο να μη γνωρίζανε λεπτομέρειες για το χρόνιο δημοσιονομικό χάλι της Ελλάδας αποκλείεται -βλέπουμε εξάλλου πως ανάλογες επιθέσεις δέχονται και τα υπόλοιπα κράτη του ευρωπαϊκού νότου. Θεωρίες περί αφέλειας των γερμανών, καθώς κι ότι τάχα φταίει η τωρινή κυβέρνηση που είπε την αλήθεια (;!) για ελλείμματα και χρέη, δεν αποτελούν τίποτα παραπάνω από αντιπερισπασμούς, και λιγάκι αστείους εδώ που τα λέμε. Μεταξύ κατεργαρέων ειλικρίνεια: έτσι κι αλλιώς, άλλοι θα καλούνταν να πληρώσουν το λογαριασμό για πολλοστή φορά.

Μας βομβαρδίζουνε με ρητορείες περί συλλογικής ευθύνης, οι ίδιοι άνθρωποι που μερικά χρόνια πριν ήταν θιασώτες του νεοφιλελευθερισμού, της άνευ όρων οικονομικής μεγέθυνσης και της "Ευρώπης των αγορών". Εν μια νυκτί γίναμε έθνος ρουσφετολόγων, κομπιναδόρων και φοροδιαφυγάδων (που έλεγε κι ένας παππούς στο λεωφορείο τις προάλλες), όμως ούτε κουβέντα για όλ' αυτά όταν είχαμε μπροστά μας τον "εθνικό στόχο" της Ολυμπιάδας. Φυσικά πού να βρεις επιχειρήματα για να πείσεις τον κόσμο ο οποίος και νομοταγής είναι και το ζωνάρι σφίγγει και φόρους πληρώνει και άχνα δε βγάζει, πως δεν είναι άδικο ό,τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή σε βάρος του.

"The living that is owned to me I'm never gonna get / They've buggered this old world up, up to their necks in debt / They'd give you a lobotomy for sth you ain't done / They'll make you an epitomy of everything that's wrong"

Σε συμβολικό επίπεδο, τα πράγματα είναι εξίσου τραγικά. Οι άνθρωποι των αγορών προτείνουν συμμόρφωση ή συρρίκνωση. Το μήνυμα που σαφέστατα περνάει είναι πως τα πάντα πρέπει να εξομοιωθούν με το χρήμα. Η αξία να γίνει συνώνυμη του κόστους. Δε θέλει δα και πολλή προσπάθεια για να εδραιωθεί μια τέτοια θέση: ήδη το "όραμα" της υπερκατανάλωσης έχει ανοίξει το δρόμο. Η καθολική επικράτηση των εικονικών συναλλαγών, στο χώρο της οικονομικής δραστηριότητας αλλά και στην ημερήσια διάταξη των δελτίων, δεν μπορεί παρά να επιδεινώσει την κατάσταση. Λίγο ενδιαφέρει πλέον τι προσφέρει η εργασία. Όταν επιβραβεύονται τα ηλίθια ρίσκα κι οι νέες τακτικές για να πουλάς και ν' αγοράζεις αέρα κοπανιστό, το συμπέρασμα προκύπτει ως αυτονόητο. Παρόμοια, δεν είναι είδηση το γεγονός ότι π.χ. τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι ζούνε με λιγότερο από 2,50 δολάρια την ημέρα. Οι γενικοί δείκτες των χρηματιστηρίων όμως έχουν εξελιχθεί σε θέμα που αφορά ή που πρέπει να αφορά τους πάντες.

Πάντων ανθρώπων μέτρον χρήμα, λοιπόν. Ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης, αυτή είναι η κυρίαρχη ιδεολογία κι ενισχύεται απ' τον ευτελισμό των πνευματικών αγαθών -ακούμε ολοένα συχνότερα ν' αναφέρονται ως "περιεχόμενο" τον τελευταίο καιρό. Προϋποθέσεις για την ευημερία μας αποτελούν μόνο τα (ακριβά) αυτοκίνητα, ρούχα, αξεσουάρ, γκάτζετ κτλ. Βιβλία, ταινίες ή CD; Τα βρίσκουμε και "τζάμπα" στο διαδίκτυο. Έτσι, με τούτη την περίεργη συλλογιστική, φτάσαμε στο σημείο τα τελευταία να θεωρούνται περιττά κι όχι οι κάθε λογής πολυτέλειες και σπατάλες. Ωστόσο αν τα είδη πρώτης ανάγκης είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της ζωής, τα προϊόντα του πολιτισμού είναι εκείνα που μέχρι πρότινος τουλάχιστον της προσέδιδαν μια κάποια ομορφιά και, όχι σπάνια, ένα βαθύτερο νόημα.

Άραγε στα χρόνια που θα έρθουν ο Σεργκέι Μπριν κι ο Λάρρυ Πέητζ, φερ' ειπείν, θα μνημονεύονται ως σημαντικότεροι από τον Έννιο Μορρικόνε ή τον Τζιμ Τζάρμους;

"Three quarters of the world are starving / the rest are dead"

Το πιο πάνω ερώτημα ίσως μοιάζει με παρέκβαση... Όχι, δε θά 'πρεπε να μας απασχολεί περισσότερο το Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Τορόντο από την εργασιακή κρίση που απειλεί το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας. Κι η φτώχεια ούτε μεταφορά είναι ούτε αφηρημένη έννοια. Μάλιστα θα μπορούσες να πεις δίχως υπερβολή πως οι τωρινές συνθήκες είναι οι πλέον απάνθρωπες των τελευταίων σαράντα χρόνων. Πρώτη φορά, μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ανισότητα παρουσιάζεται με τέτοια ένταση: στο ένα άκρο, η άρχουσα τάξη με τα προκλητικά προνόμιά της. Στο άλλο, τα κατώτερα στρώματα βυθισμένα στην ανέχεια. Άλλοτε υπήρχε η ελπίδα ότι μπορούσε κάποιος με μόχθο και μελέτη να βελτιώσει τους όρους της ζωής του. Σήμερα αυτό το δικαίωμα έχει γίνει άπιαστο όνειρο.

Θα πρέπει όμως ν' αναλογιστούμε πως η απογοητευτική κατάσταση που μόλις σκιαγραφήσαμε δεν οφείλεται μονάχα στις αντικειμενικές συνθήκες. Το χάος που τεχνηέντως έχει δημιουργηθεί -ως προς το ποιο ακριβώς και πού είναι το πρόβλημα, και ποιοι το προκαλέσανε και τι μέλλει γενέσθαι- ίσως αποβεί πιο ολέθριο απ' τον αντίκτυπο που έχουν τα καινούρια δεδομένα στην ελληνική οικονομία. Το ίδιο ισχύει και για τη συντηρητική αναδίπλωση που παρατηρείται (πολλοί έχουν όντως πειστεί πως "Όλοι φταίμε"), η οποία σίγουρα δεν προμηνύει τίποτα θετικό και, το κυριότερο, μπορεί να μην είναι εντελώς έξω από τα σχέδια όσων μας εξουσιάζουν.

"-Yeah, you spend your time with losers if you get stuck in a rock'n'roll band / -Do you find it more rewarding to compete with morons throughout this land?"

Υπάρχει μία τάση του συστήματος προς τον ολοκληρωτισμό. Όπως όλες οι μεγάλες ιστορικές αλλαγές, δεν είναι κάτι που εξελίσσεται φανερά ή γρήγορα. Πλην όμως, έχει σταθερή πορεία. Αν δε με πιστεύετε, σκεφτείτε λίγο τα διαφόρων ειδών τείχη που χωρίς αιδώ χτίζουν οι απανταχού ελίτ. Μιλώ για την καλλιέργεια του φόβου και τις επινοημένες απειλές, τους ελέγχους εντός, εκτός και επί των συνόρων, τις νέες τεχνολογίες και τις αμέτρητες οθόνες, τα ανάλγητα στατιστικά δεδομένα, τα βουνά από αγαθά-σκουπίδια, τις δημοκρατίες της ελεύθερης αγοράς. Η παγκοσμιοποίηση δεν ήταν παρά ένας ευφημισμός για τη σύγχρονη μορφή αποικιοκρατίας. Κι οι λογοτεχνικοί εφιάλτες μοιάζουν με παραμύθια μπροστά στα παράδοξα που παρουσιάζουν τα κέντρα αποφάσεων, έτσι που είναι διάσπαρτα στον πλανήτη κι ωστόσο συγκοινωνούντα, κοινό μυστικό και ταυτόχρονα απροσπέλαστα, αθέατα (ανύπαρκτα επισήμως) κι ικανά παρ' όλ' αυτά να μας δυναστεύσουν.

Άρα δεν είναι ν' απορούμε γιατί η τάση αυτή εκδηλώνεται ανοιχτά πλέον, και με πρωτοφανή σφοδρότητα, στον τομέα της οικονομίας. Σήμερα περιστολή των δαπανών, αύριο των ατομικών ελευθεριών. Οι περικοπές μισθών και συντάξεων κι η κατάργηση κεκτημένων δικαιωμάτων, όπως το οχτάωρο, η αποζημίωση απόλυσης ή τα επιδόματα, θα καταστήσουν φτηνότερη την εργατική δύναμη. Πιο εύκολο, δηλαδή, το χειρισμό των εργαζομένων. Παρόμοιες προεκτάσεις θα έχει η μείωση της αγοραστικής δύναμης κι η ύφεση που άρχισε ήδη να επηρεάζει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Γίνεται λόγος για οπισθοδρόμηση, πως τέτοια μέτρα "μας γυρνάνε έναν αιώνα πίσω" όμως, αλίμονο, αναρωτιέται κανείς αν δεν είναι απλώς μια πρόγευση μελλούμενων καιρών.

"We're the renegades we're the people with our own philosophies / We change the course of history / Everyday people like you and me"

Δεν πρόκειται για φιλολογίες: κάποιοι πλουτίζουνε σε βάρος των απλών ανθρώπων, εκμεταλλεύονται τη μακροθυμία μας και μας εμπαίζουν. Με τα υλικά που στεριώνουν τα τείχη που λέγαμε πιο πριν (συχνά τα ονομάζουν "ευκολίες" ή "ποιότητα ζωής") φροντίσανε να αποσπούν την προσοχή μας, για ν' ασχολούμαστε σχεδόν αποκλειστικά με ό,τι δε μας ενδιαφέρει. Έχουμε την εντύπωση πως είμαστε ανίσχυροι απέναντι σε τέτοιους πολύπλοκους μηχανισμούς. Αλλά δεν είναι λιγότερο καθοριστικό το γεγονός ότι οι ορίζοντές μας στενεύουν διαρκώς.

Μπορεί λοιπόν τώρα που κοντανασαίνουμε, που νιώθουμε ότι ασφυκτιούμε, να ήρθε η ώρα να σταθούμε δυο λεπτά και να σκεφτούμε. Τι πραγματικά έχει σημασία. Ποια ερωτήματα οφείλουμε να θέσουμε, με τα δικά μας λόγια. Ή πώς να δημιουργήσουμε τις συνθήκες ώστε να τεθούν γόνιμα ερωτήματα, αργότερα, από εκείνους που είναι νά 'ρθουν.

"And it takes a nation of millions to hold us back / Yeah, y' all party for your right to fight"

Πάω να δυναμώσω τη μουσική. Στο κάτω-κάτω, όπως (δεν) είπε κι η Έμμα Γκόλντμαν, "Τι αξία έχει μια επανάσταση αν δεν μπορείς να χορέψεις στο σκοπό της;".

Ακούστηκαν τα τραγούδια:

Summertime Blues - Eddie Cochran
Αρκετά - Lost Bodies
On nous cache tout on nous dit rien - Jacques Dutronc
Sunny Afternoon - The Kinks
That's B.A.D - Moe Tucker
Money (that's what I Want) - The Sonics
Lonely Financial Zone - Jonathan Richman & the Modern Lovers
Natural Man - The Dirtbombs
Funky Dollar Bill - Funkadelic
Money Money - Horace Andy
Do They Owe Us a Living? - Jeffrey Lewis
One Quarter Dead - Rudimentary Peni
What Can You Do? - Bad Religion
Pocket Hurts - Soulside
Renegades of Funk - Rage Against the Machine
Party for Your Right to Fight - Public Enemy
Fuck the Rules - Biohazard