Our real Spotify wrapped

Όσοι ακολουθούν ή είναι φίλοι της Amelia Fletcher στο Facebook, πιθανόν να είδαν προ κάποιων εδομάδων μια δημοσίευση η οποία συγκέντρωσε έναν μεγάλο αριθμό θετικών αντιδράσεων, ενώ διάφορες indie περσόνες έσπευσαν να την κοινοποιήσουν και να την σχολιάσουν θετικά. Περιέργως, η δημοσίευση – της σε γενικές γραμμές πολύ ήσυχης Amelia - δεν αφορούσε την ανακοίνωση της επανένωσης των Talulah Gosh για μια one - off συναυλία, αλλά μια δισέλιδη επιστολή της προς τον Daniel Ek, συνιδρυτή και CEO του Spotify· για όσους δεν γνωρίζουν, η Amelia, πέραν του γνωστού status της στην indie κοινότητα, είναι και Chief Ecomomist της Βρετανικής Επιτροπής Ανταγωνισμού, συντάσσει και στέλνει δε την επιστολή με αναφορά και στις δύο ιδιότητες (I write in my dual capacity as a competition policy expert and also as a long - time creator and champion of independent and DIY music). Για όσους επίσης δεν το ξέρουν, τα τελευταία χρόνια τόσο η Amelia, όσο και ένα (πάρα πολύ) συγκεκριμένο οικοσύστημα διαφόρων ανεξάρτητων δισκογραφικών, έχουν κηρύξει έναν μίνι - πόλεμο στην πλατφόρμα, όχι τόσο στο πλαίσιο μιας γραφικής indie τελετουργίας, όπου σώνει και ντε πρέπει να τα βάλουμε με τον κακό ισχυρό, όσο ως ένα last call για το μέλλον της ανεξάρτητης μουσικής, όπως και αν την ορίζει ο καθένας.

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Αφορμή για την επιστολή στάθηκε η προτεινόμενη από το Spotify μεταρρύθμιση του ήδη προβληματικού τρόπου κατανομής των royalties που αντιστοιχούν στα streams, με την καθιέρωση των 1.000 streams ως το minimum «κατώφλι», το οποίο πρέπει να περάσει ένας καλλιτέχνης, προκειμένου να αρχίσει να λαμβάνει τα δικαιώματα που του αναλογούν από την αναπαραγωγή των κομματιών του. Ο δικαιολογητικός λόγος της πρότασης αυτής, μάλιστα, φαίνεται να ξενίζει: «η μεταρρύθμιση αυτή θα επιβραβεύει τους πραγματικούς (;) καλλιτέχνες με πραγματικά (;) fanbases που προωθούν την πλατφόρμα». Και ξενίζει, γιατί η συγκεκριμένη πλατφόρμα «φημίζεται» για την user – centric, bottom - up κουλτούρα της (τα Spotify Wrapped και οι εβδομαδιαίες ανακαλύψεις, όπως άλλωστε και η δυνατότητα δημιουργίας playlist από τον καθένα, η δυνατότητα αναζήτησης σιγά – σιγά ολοένα και πιο obscure περιεχομένου, η αίσθηση πραγματικών charts, βασισμένων στις προτιμήσεις του κοινού και όχι των «ειδικών», όλα αυτά, προσδίδουν στην πλατφόρμα την αίσθηση ότι σέβεται και υπηρετεί την μουσική ταυτότητα και την μοναδικότητα του κάθε χρήστη).

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΤΟ SPOTIFY

Εντούτοις, με μια μικρή έρευνα, ο καθένας μπορεί να καταλάβει πως η πρακτική αυτή δεν αποτελεί ένα glitch, αλλά είναι σε απόλυτη αρμονία με τα δομικά χαρακτηριστικά της πλατφόρμας, η λογική κατάληξη μιας χρόνιας εκμεταλλευτικής λογικής.

Σε αντίθεση με το τί πιστεύει ο πολύς κόσμος ο οποίος (εύλογα) θεωρεί ότι η μηνιαία συνδρομή του ή τα έσοδα από τις διαφημίσεις που ακούει, στην περίπτωση που δεν είναι premium χρήστης, κατανέμονται στους επιμέρους καλλιτέχνες που προτιμάει και ακούει, από την ημέρα ίδρυσης του μέχρι και σήμερα, το Spotify λειτουργεί στην βάση ενός pro rata συστήματος, όπου το σύνολο των εσόδων (από συνδρομές και διαφημίσεις) σχηματίζουν ένα μεγάλο pool (των 14 δισεκατομμυρίων το 2020) το οποίο, εν συνεχεία, «εκκαθαρίζεται» και μοιράζεται με βάση τον συνολικό αριθμό όλων των streams, απ’ όλους τους καλλιτέχνες στην πλατφόρμα. Πρακτικά, αυτό σημαίνει πως ο καθένας από εμάς πληρώνει τον Drake ή την Taylor Swift, ακόμα και αν δεν έχει ακούσει ούτε μια φορά κάποιο κομμάτι τους. Πρακτικά επίσης, αυτό σημαίνει ότι ακόμα και ένας ικανοποιητικός όγκος από streams (πχ 200.000, τα οποία θεωρητικά αντιστοιχούν σε royalties περίπου 1000 ευρώ) δεν εισφέρει ουσιαστικά κανένα έσοδο στον καλλιτέχνη, αφού στο τέλος τα ημέρας, αυτά «μηδενίζονται» και υπολογίζονται εκ νέου, με βάση το παραπάνω μοντέλο. Συνεπώς, τα royalties που θεωρητικά προκύπτουν από τα 200.000 streams, όχι μόνο δεν θα πάνε στον καλλιτέχνη, αλλά, αντιθέτως, θα «ενισχύσουν» ακόμα περισσότερο αυτόν με τα 50, τα 60, τα 100 εκατομμύρια streams. Η άσκηση δεν χρειάζεται καν να λυθεί, για να υπολογίσει κανείς αν κερδίζουν κάτι από την πλατφόρμα καλλιτέχνες στο όριο των 1000 με 10000 streams.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ PLAYLISTS

Και αν το παραπάνω ξενίζει, το πράγμα σοβαρεύει αρκετά στην περίπτωση των playlists. Όπως είδαμε, το pro rata σύστημα δεν επιβραβεύει απλά τον όγκο των streams, αλλά είναι στην ουσία ένας μηχανισμός παραγωγής καθαρής υπεραξίας, ένα χρηματιστήριο, όπου λίγοι νικητές παίρνουν όλα τα κομμάτια μιας – κυριολεκτικά – πελώριας πίτας. Οι playlists, ένα αρκετά μυθοποιημένο φαινόμενο στην ιστορία της ποπ μουσικής, αποτελούν μέχρι και σήμερα το κατεξοχήν φίλτρο για την διαμόρφωση γούστου ή για την επαφή με καλλιτέχνες, είδη κτλπ. Το δε Spotify βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτές, αν αναλογιστούμε τα παραπάνω, την διαχρονική δηλαδή διαμόρφωση της αυτοεικόνας του ως μιας πλατφόρμας niche επιλογών και καλού γούστου, όπου κάθε χρήστης – ακροατής, λόγω της αφθονίας και της ποιότητας του υλικού, μπορεί – επιτέλους – να φτιάξει την προσωπική ψηφιακή του δισκοθήκη· εκεί άλλωστε κρύβεται η ολοκληρωτική κυριαρχία του μουσικών streaming platforms: στο ότι κατάφεραν να ικανοποιήσουν αφενός την ανάγκη του «συλλέκτη», εκείνου που θέλει να έχει απεριόριστη πρόσβαση και εν τέλει να αποκτήσει την ηχογραφημένη μουσική που επιθυμεί, να την ταξινομήσει και να την αρχειοθετήσει, πράξεις που αποτελούν σημάδι της προσωπικότητας του, δικαίωμα που του το στέρησε η εκτίναξη των τιμών στις φυσικές κυκλοφορίες, αλλά που παράλληλα ήθελε να άρει και τους ηθικούς φραγμούς, που του προκάλεσε η εκτίναξη της πειρατείας και η ανάπτυξη του διαδικτύου, στις αρχές και τα μέσα των 2000s.

Οι playlists κυριαρχούν στο Spotify. Ο καθένας μπορεί να φτιάξει μια, ένας χρήστης, ο καλλιτέχνης ή το label. Προσωπικά έχω βρει απίστευτες playlists, έχω ανακαλύψει κομμάτια, έχω συμμετάσχει στην δημιουργία μιας και όλα καλά ως εδώ.

Εντούτοις, όπως και με τα streams, η αφθονία και η ποιότητα πολλών εκ των playlists που διαμορφώνονται από απλούς χρήστες δεν λέει απολύτως τίποτα. Η κορυφαία – μέχρι και σήμερα – playlist, η ‘’Today’s Top Hits’’ την οποία ακολουθούν 20 εκατομμύρια χρήστες, διαμορφώνεται από το Spotify, ενώ από τις 100.000 πιο δημοφιλείς playlists, το 69% διαμορφώνονται από το ίδιο το Spotify, to 4% από την Sony, 2.4% από την UMG και την Warner, με ένα ποσοστό λίγο μεγαλύτερο της τάξης του 20% να διαμορφώνεται από τρίτους χρήστες. Θα πει κανείς, ποιο το πρόβλημα · το πρόβλημα έγκειται στο ότι, μέχρι και σήμερα, το Spotify αρνείται να δημοσιοποιήσει τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνει τις playlists και ποια είναι τα κριτήρια επιλογής, οχυρωμένο πίσω από την black box μέθοδο, όπου ένα αλγοριθμικό αποτέλεσμα δεν χρειάζεται να αιτιολογηθεί και απλά παρουσιάζεται ως ένα δεδομένο output. Η συμμετοχή όμως σε μια τέτοια playlist, έστω και για μια φορά, είναι προφανές ότι μπορεί να είναι το μοναδικό ίσως προαπαιτούμενο για την καθιέρωση ενός καλλιτέχνη. Επί της ουσίας, έχουμε ένα φαινόμενο κατά πολύ χειρότερο και βλαπτικό για την ποιότητα της μουσικής σε σχέση με το παρελθόν και τις παραδοσιακές «βρώμικες» μεθόδους προώθησης, καθώς, η καθιέρωση και η αναγνωρισιμότητα πλέον, εξαρτάται από το εν πολλοίς τυχαίο γεγονός, του εάν θα συμπεριληφθεί σε κάποια από τις playlists που αναφέρθηκαν. Μόνο που, έστω και με αυτά τα δεδομένα, η τυχαιότητα, που στην τελική θα έπρεπε να είναι ίδια για όλους, δεν φαίνεται να είναι ο μόνος παράγοντας, εφόσον τα κριτήρια συμπερίληψης στις λίστες αυτές παραμένουν άγνωστα· δεδομένης μάλιστα της διαπραγματευτικής ισχύος μιας εταιρείας σαν την UMG, στην οποία βασίζεται το Spotify για να μπορεί να αποκτήσει τον κατάλογο της, σε σχέση με την Skep Wax της Amelia, δεν είναι και ιδιαίτερα δύσκολο να διακρίνει κάποιος άλλη μια σκιά, πολύ χειρότερη απ’ αυτήν των streams.  

P.U.N.K. GIRL

Aν σκεφτεί κανείς προσεκτικά τα παραπάνω, εντοπίζει μια ιδιομορφία, που δεν συναντάται σε κάποια άλλη πολιτισμική βιομηχανία, παρά μόνο σ' αυτήν της (ηχογραφημένης) μουσικής: ενώ, φερ' ειπείν, οι διάφορες οργανώσεις στον ευρύτερο χώρου του κινηματογράφου/τηλεόρασης έχουν πολλάκις φτάσει στα άκρα τις διεκδικήσεις τους (με πιο πρόσφατη την απεργία της Ένωσης Αμερικανών Σεναριογράφων), οι καλλιτέχνες στον χώρο της ηχογραφημένης μουσικής - πέραν συμβολικών κινήσεων, δεν έχουν να επιδείξουν απολύτως τίποτα, στις πάμπολλες περιπτώσεις όπου καταπατήθηκαν τα δικαιώματα τους. Νομίζω όμως ότι και αυτό εξηγείται για τον απλούστατο λόγο ότι το πλέγμα των «κανόνων» και των πρακτικών που καθιέρωσαν το πανκ και, μετέπειτα, το independent οικοσύστημα, έπαψαν να έχουν κάποιο νόημα, πρωτίστως για τους καλλιτέχνες που – υποτίθεται ότι το εκπροσωπούν – και μετέπειτα για τους οπαδούς τους. Δεν μπορούμε να κάνουμε και κάτι, αλλά έστω, προτού μας καταπιεί όλους ο χυλός της μετριότητας, εφόσον όμως υπάρχουν Ameli-ες ακόμα εκεί έξω, μπορούμε να στηρίξουμε.