Η τζαζ είναι ελευθερία στη Βόρεια Μακεδονία
Γιατί την γειτονιά μας την κοντινή την γνωρίζουμε ελάχιστα (σε σχέση μάλιστα με άλλες μακρινότερες). Και όχι μόνο στην μουσική... Της Ελένης Φουντή
Εργατική Πρωτομαγιά 2020. Η διασπορά του covid-19 στην κοινότητα έχει πέσει. Μετράω 50 μέρες αυτοεγκλεισμού και ακόμα προσπαθώ να προσαρμοστώ στη νέα πραγματικότητα (πάνω που ετοιμαζόμαστε για σταδιακή άρση του lockdown... τι ειρωνεία). Δεν διαβάζω βιβλία όπως πριν, δεν ακούω μουσική όπως πριν, δεν συγκεντρώνομαι το ίδιο.
Και δεν γράφω κιόλας βέβαια. Έχω πολύ καιρό που θέλω να μιλήσω γι’ αυτές τις εκ Βόρειας Μακεδονίας ορμώμενες μουσικές, αλλά λίγο η δουλειά, λίγο οι συναφείς και μη περισπασμοί, λίγο οι διακλαδώσεις και οι περιπλανήσεις των σκέψεων στη νέα συνθήκη, μπήκαμε στην άνοιξη. Σαν ψέμα μου φαίνεται, αλλά εδώ μοιάζει η ζωή ολόκληρη σαν διήγημα του Ray Bradbury, το δικό μου το μη γράψιμο είναι το θέμα; Όχι. Αφού όμως #menoumespiti αναγκαστικά κι αφού οι δίσκοι της PMGJAZZ (μία λέξη, όλα κεφαλαία, ο ιδρυτής του label Mirko Popov είπε ότι έτσι τους αρέσει να το γράφουν), περιέργως πώς, παίζουν με συνέπεια στο σπίτι (παρά την κατάσταση), ας γράψω.
Ανακάλυψα την PMGJAZZ τυχαία, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα που αξίζουν, πριν 6-7 μήνες. Πρόκειται για το τζαζ τμήμα της PMG Recordings, μίας από τις σημαντικές πλατφόρμες έκφρασης του σύγχρονου μουσικού τοπίου της Βόρειας Μακεδονίας, με έδρα τα Σκόπια. Πίσω από το label βρίσκεται η δημιουργική ομάδα PMG Collective, ιδιαίτερα ενεργή στα περί την ντόπια underground κουλτούρα.
Επικοινώνησα με τον Mirko Popov, τον ιδρυτή της κολεκτίβας και του label και μου έκανε εντύπωση ο ενθουσιασμός του· άλλωστε κάνει χίλια δυο πράγματα ως μουσικός, βοκαλίστας, παραγωγός ραδιοφώνου, dj, αρθρογράφος, διοργανωτής συναυλιών κλπ. Ο Mirko μου είπε ότι η PMGJAZZ ήταν φυσική εξέλιξη της μακράς ενασχόλησής του με την προώθηση της contemporary καλλιτεχνικής σκηνής της Βόρειας Μακεδονίας τα τελευταία 20 χρόνια. Αλλά και το αποτέλεσμα της φιλίας του με τον Vladan Drobicki των Sethstat (για τους οποίους γράφω παρακάτω) και τον Deni Omeragić των Svetlost (και γι’ αυτούς θα πω). Οι τρεις τους ψάχνουν συνεχώς και προσπαθούν να ξετρυπώνουν και να προωθούν ό,τι αξιόλογο έχει να προσφέρει η τοπική σκηνή και απ’ ό,τι φαίνεται το ταλέντο εκεί περισσεύει. Ειδικά με τη τζαζ έχουν αναπτυχθεί γεροί δεσμοί στα Σκόπια αλλά και την υπόλοιπη χώρα. “So PMGJAZZ is growing and it is here to stay”. Εγώ αυτό που κατάλαβα είναι ότι υπάρχει Aγάπη με A κεφαλαίο για την μουσική εδώ. Όχι τόσο από τα λόγια του Mirko, όσο ακούγοντας τις ίδιες τις μουσικές και αυτό είναι που μετράει.
Με τη μαμά εταιρεία δεν έχω ασχοληθεί προς το παρόν, αλλά οι κυκλοφορίες της PMGJAZZ, κινούμενες σε ένα ανοιχτό φάσμα του avant-garde, από τον μινιμαλισμό μέχρι το avant-rock, μου έχουν κάνει τρομερή παρέα το τελευταίο εξάμηνο και αξίζει νομίζω να παρουσιαστούν και ευρύτερα, ως μια δυνατή και φρέσκια πρόταση στον χώρο του αυτοσχεδιασμού και της σύγχρονης σύνθεσης από τους αγαπητούς γείτονες και φίλους, από μια χώρα για την καλλιτεχνική υπόσταση και δραστηριότητα της οποίας λίγα γνωρίζουμε, αλλά εξ όσων φαίνεται έχει πολλά και αξιόλογα να δώσει. Από το 2018 έως τώρα έχουν κυκλοφορήσει στο label 11 δίσκοι σε mp3 / flac φορμάτ, οι δύο μάλιστα βγήκαν όσο γράφω αυτό το κείμενο ή λίγο πριν και πιθανότατα, με βάση τους πρόσφατα επί τα χείρω αναθεωρημένους ρυθμούς χελώνας που ακολουθώ, ο κατάλογος θα έχει εμπλουτιστεί με άλλους τόσους μέχρι να ολοκληρώσω. Ακολουθεί μια μικρή αναφορά στους πρώτους 8 δίσκους που έχω ακούσει περισσότερο.
Update:
20 Μαΐου 2020: Μάλιστα. Μόλις 20 μέρες μου πήρε να στρωθώ να τελειώσω το κείμενο και φυσικά ως αναμενόταν, ο κατάλογος έχει ήδη εμπλουτιστεί με ακόμα δύο κυκλοφορίες, σύνολο 13 λοιπόν. Αν είναι σαν αυτές που έχω ακούσει, μακάρι να εμφανιστούν άλλες τόσες μέχρι να φύγει το email μου. Η αγωνιζόμενη αποσπασμένη ακροάτρια approves.
Fighting Windmills + Sethstat - In C (2018)
Όπα, για μισό λεπτό. “In C” όπως λέμε “In C”; Χρειαζόμαστε πραγματικά ακόμα μια εκτέλεση της αριστουργηματικής χιλιοπαιγμένης ιστορικής σύνθεσης του Terry Riley; Καταρχάς, ναι εξ ορισμού. Είναι στον πυρήνα της επαναστατικότητας του ίδιου του έργου το ότι ο Riley το εμπνεύστηκε ως μια ανοιχτή πλατφόρμα έκφρασης των μουσικών στη σκηνή, με στόχο να μείνει ζωντανό μέσα στο χρόνο μέσω της αναπαραγωγής του με διαφορετικές κάθε φορά, μοναδικές εκτελέσεις. Κατά δεύτερον, η συγκεκριμένη ζωντανή εκτέλεση από το 2016 (που διαβάζω ότι αποτελεί πρεμιέρα για τη Βόρεια Μακεδονία) είναι υπέροχη. Το free jazz / contemporary σχήμα των Sethstat συνεργάζεται με τους experimental jazz / post rockers Fighting Windmills (“Μη φεύγετε δειλά και άνανδρα πλάσματα, ένας και μόνο ιππότης σάς επιτίθεται” - η Δουλσινέα δεν τον βοήθησε σε εκείνη τη μάχη τον Δον Κιχώτη, αλλά ωραίο όνομα ε!) σε μια ελεύθερη ερμηνεία της δουλειάς του Riley, που ξεφεύγει από τη μινιμαλιστική λογική του σταθερού παλμού του “In C”, επιχειρεί μια σύμπλεξη της τζαζ με τον ηλεκτροακουστικό - νεοκλασικό ήχο και γερές ροκ (έως και πανκ θα έλεγα) πινελιές στην πορεία και καταλήγει σε μια υπέρκομψη μαξιμαλιστική προσέγγιση, που δίνει στο έργο ένα ζευγάρι πνευμόνια για να αναπνεύσει σαν καινούριο. Έξοχο. 8/10
Kliment Angelovski Trio - Inquisition (2018)
Αέρινο αλλά σφιχτοδεμένο, εξερευνητικό και ύπουλα διεισδυτικό, τζαζ και φολκλορικό μαζί, το “Inquisition” δεν είναι εύκολο άκουσμα, θα έλεγα κιόλας ότι οι πρώτες νότες με ξάφνιασαν αρκετά, αλλά ήδη από την αρχή του πρώτου σχεδόν εικοσάλεπτου κομματιού καταλαβαίνεις ότι υπάρχει λόγος να ακούσεις. Ο κιθαρίστας Kliment Angelovski με τον Mihail Parushev στα ντραμς και τον Gjorgji Serafimovski στο ακορντεόν φτιάχνουν έναν αλλόκοτο αλλά πολύ αρμονικό free improvisation / avant-rock ήχο, λεπτής υφής και ταυτόχρονα καλά σμιλεμένο, ένα αραιό μεταξωτό μουσικό δίχτυ που παραδόξως όμως σηκώνει τόνους συναισθήματος και έντασης. Η ανατολικο-ευρωπαϊκή μελαγχολία του ακορντεόν διαχέεται στο avant-rock, τα ντραμς ξεσπάνε σε τρελά αδυσώπητα grooves και η κιθάρα μπαίνει από το πουθενά σε prog rock μονοπάτια δίνοντας έξτρα βάθος (μα τι δίχτυ είναι αυτό; από τι υλικό;). Για να μη μακρηγορώ άλλο και επειδή με κούρασα, ο δίσκος μοιράζει σφαλιάρες προς πάσα κατεύθυνση με τσαμπουκά και τσαχπινιά και είναι επείγον να ακουστεί, γιατί nobody expects the macedonian inquisition αλλά wow. 9/10
Bukršliev / Omeragić / Spirovski - Odron (2018)
Ψάχνετε κι εσείς εις μάτην αναφορά στο ίντερνετ περί dark jazz ήχου χωρίς τον όρο “ατμόσφαιρα” / “ατμοσφαιρικός” μέσα; Δυστυχώς δεν θα τη βρείτε ούτε εδώ. Τι να γίνει, ο Filip Bukršliev (κιθάρα), ο Deni Omeragić (κοντραμπάσο / μπάσα) και ο Ninoslav Spirovski (κλαρινέτο, σαξόφωνο) μας βάζουν αμέσως in the zone. Η ατμόσφαιρα (σόρι!) είναι αποπνικτική από τους καπνούς (είμαι υπέρ του αντικαπνιστικού προσωπικά, αλλά εδώ η εικόνα μου χρειάζεται κάποιο ικανό ντουμάνι για να λειτουργήσει). Καθόμαστε στη μπάρα, πίσω μας ξεφτισμένοι βελούδινοι καναπέδες, πίνουμε ουίσκι, μόλις τελείωσε το λάιβ και παίζουν οι Dale Cooper Quartet & the Dictaphones σε cd (ναι σε cd, γιατί ενισχύει την παρακμιακή ατμόσφαιρα - ωχ να το πάλι). Ο ήχος είναι μωβ σκούρος, με διακλαδώσεις σε post rock και desert blues διαδρομές, ενώ κλείνει το μάτι και στον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό. Και στον Ornette Coleman (οι κύριοι εδώ διασκευάζουν εξαιρετικά το “Lonely Woman”) Κι επειδή έχω άριστη γνώση της μακεδονικής, “Odron” σημαίνει προφανώς “μια-avant garde εκδοχή των Bohren & Der Club Of Gore, μια γενναία βουτιά στο weird”. Τι άλλο θέλετε δηλαδή. 7,5/10
Sethstat - 9IX (2019)
Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, οι Sethstat (που τους συναντήσαμε και στην απόδοση του “In C” μαζί με τους Fighting Windmills) μετρούν περίπου 30 χρόνια παρουσίας στον χώρο και είναι πασίγνωστοι στους τοπικούς τζαζ κύκλους. Ο παρών ένατος δίσκος τους μας αυτοπροσφέρεται ως ό,τι πιο εκλεκτό στη διαδρομή τους, τουλάχιστον αυτό βλέπω στη σχετική σελίδα στο bandcamp. Βέβαια, δεν έχω άποψη για τις παλιότερες δουλειές τους, οπότε χάνω τη δυνατότητα συγκριτικής αξιολόγησης ως προς το παρελθόν, αλλά το δέσιμο της μπάντας, τα σταθερά πατήματα και οι αποκρυσταλλωμένες επιρροές δείχνουν εμπειρία και ανθρώπους που ξέρουν τι θέλουν. Ο δίσκος ξεκινά με σαφές progressive rock στίγμα (σε ένα τζαζ πλαίσιο πάντα εννοώ) και πάνω που λες ωραία πράγματα, μας τα γυρνάει σε περίεργους smooth / big band τόνους με διάσπαρτες ενέσεις free funk και αυτοσχεδιασμού. Οι Sethstat δεν σέβονται το comfort zone κανενός. Αν ήταν πρόγραμμα γυμναστικής, θα ήταν αναμφίβολα διαλειμματικό υψηλής έντασης - HIIT κι αυτή να ξέρετε, είναι από τις πιο αποδοτικές προπονήσεις για όσους θέλουν σίγουρα αποτελέσματα σε σύντομο χρόνο. 7,5/10
Svetlost - Odron Ritual Orchestra (2019)
Μια και περί big band ο λόγος, το μπάσο - πνευστά - ντραμς τρίο των Svetlost αποφάσισε να ντεμπουτάρει πέρυσι α λα γκράντε, συνεργαζόμενο με άλλους οκτώ μουσικούς. Εδώ λοιπόν τα σαξόφωνα, τα τρομπόνια και τα ντραμς πάνε σύννεφο, με την προσθήκη του πιάνου και ενός αναλογικού συνθ minibrute, σε δύο σχεδόν μισάωρες μαξιμαλιστικές συνθέσεις, που διατρέχουν την αμερικάνικη free jazz παράδοση των 60s, με επιρροές και από τη σύγχρονη ευρωπαϊκή avant-garde σκηνή. Εν ολίγοις, κάποιος έφερε τους Art Ensemble Of Chicago και τους The Thing (Nilssen-Love, Gustafsson, Flaten) στη Βόρεια Μακεδονία και το πείραμα πέτυχε και με το παραπάνω, καθώς το “Odron Ritual Orchestra” μπήκε στις καλύτερες τζαζ κυκλοφορίες του bandcamp για το 2019 και κάπως έτσι η μουσική των Svetlost έφτασε και στα δικά μου ηχεία. Και ευτυχώς. Οι Svetlost εκπέμπουν ενέργεια, συναίσθημα, ζωηρή διάθεση για εξερεύνηση, σεβασμό στο παρελθόν αλλά και ταύτιση με την εποχή τους. Η Σταχτοπούτα φόρεσε το κρυστάλλινο γοβάκι και κόβει δρόμο από την κοιλάδα των Σκοπίων για τα μεγάλα ευρωπαϊκά γήπεδα. 8,5/10
Kanton6Teichman Quintet - Interactive Music Lab (2019)
Σούπερ κουλ - δυναμική ζωντανή ηχογράφηση στο πολιτιστικό κέντρο Kino Kultura των Σκοπίων, στο πλαίσιο μιας σειράς εργαστηρίων τζαζ αυτοσχεδιασμού, από ένα κουιντέτο στο οποίο συμμετέχει και ο ιδρυτής της PMGJAZZ. Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα, και κάπως αναπάντεχη στα σημεία, αλληλεπίδραση των πνευστών με τα electronics εδώ, κυρίως ως προς το ότι η ανεμπόδιστη ροή της μουσικής συνυπάρχει πολύ αρμονικά με τις abstract φόρμες. Η τζαζ ελίσσεται από το cool / smooth έως το avant-garde άκρο και στον ηλεκτρονικό αντίποδα ακούμε techno, dub ambient αλλά και πιο cut-up / broken beat μορφές, ωστόσο η ηχογράφηση ούτε χάνεται σε μουντές μονολιθικότητες, ούτε είναι ιδιαίτερα chopped. Είναι ό,τι πρέπει. (Για να γκρινιάξω και λίγο όμως, το τζαζ κομμάτι νομίζω ότι είναι λιγότερο ανεπτυγμένο από το πραγματικά θαυμάσιο ηλεκτρονικό μέρος, όχι βέβαια ότι το γεγονός με εμπόδισε να ακούσω αυτή την κυκλοφορία ένα σωρό φορές - ξέρω, ισαποστασίτισσα alert, αλλά ακούστε και τα λέμε). 7,5/10
Yordan Kostov - Sanfona De Grapa (2019)
Οι σόλο ακορντεόν προσεγγίσεις θα λέγαμε ότι δεν κυριαρχούν κιόλας στη τζαζ σκηνή. Το γλυκούλι (δεν θέλω να εκληφθεί ως casual υποτίμηση αυτό· ο δίσκος είναι σκέτο λουκουμάκι και το εννοώ ως μέγιστο κομπλιμάν) “Sanfona De Grapa” είναι μια τέτοια δουλειά. Ναι, αλλά μήπως μας χτυπήσει στο κεφάλι ο πολύς μινιμαλισμός και βαρεθούμε; Μόνο αν βαριέται κανείς την περιπέτεια κινδυνεύει από κάτι τέτοιο. Αυτή η δουλειά μάλλον γράφτηκε για να μας εξουθενώσει τα αυτιά από τα πολλά πήγαινε έλα από την contemporary jazz, στον δυτικό κλασικισμό, τα βαλκανικά χρώματα, τον κλασικό ιταλικό κινηματογράφο (κάπως αυθαίρετη προσωπική αίσθηση, αλλά αυτό δεν είναι το νόημα; γιατί ακούμε αν όχι γι’ αυτές τις “αυθαιρεσίες”;) και το avant-garde (όταν τελειώσω το κείμενο, να θυμηθώ να τσεκάρω πόσες φορές έχω χρησιμοποιήσει τον όρο). Ο δε συνθέτης, Yordan Kostov, έχει ενεργοποιημένα μουσικά ραντάρ σε όλο τον κόσμο σχεδόν, με εμφανίσεις, εκτός από τη χώρα του, στην Τουρκία, την Κίνα, την Ιαπωνία, την Βραζιλία και μακρά δισκογραφία με διάφορα σχήματα. Όλα αυτά έχουν οδηγήσει σε μια οργιώδη ώσμωση βέβαια, η οποία ακούγεται ξεκάθαρα. Από τις πιο ενδιαφέρουσες τζαζ δουλειές που έχω ακούσει τελευταία. Νομίζω ότι η Pauline Oliveros θα ήταν περήφανη. 8/10
Svetlost - Jazz (To The Working Class) (2020)
Δρόμο πήρε δρόμο άφησε η Σταχτοπούτα, αλλά αντί για το Μπερναμπέου και το Άνφιλντ, έβγαλε από το αρχείο μια ηχογράφηση του 2018 και την αφιέρωσε στην εργατική τάξη, γιατί σου λέει (στη σελίδα του δίσκου) εμείς εκεί ανήκουμε και είμαστε περήφανοι γι’ αυτό! Σέκος οι Μακεδόνες. Αυτό λέγεται κίνηση μεγάλου παίχτη κυρίες και κύριοι και επιβεβαιώνεται και άμα τη ακροάσει. Σε αντίθεση με την εκτεταμένη τους μορφή στο ντεμπούτο τους που έσπασε τα ταμεία, εδώ οι Svetlost βρίσκονται στην αρχική σύνθεση ως τρίο σε ένα έργο με τέσσερα μέρη, που απλώνει πλοκάμια στη free jazz και την ambient noise σκηνή. Στην αρχή μου φάνηκε πως θα πεταχτούν οι Popol Vuh από καμιά γωνία, αλλά μόλις εισέβαλαν τα πνευστά στον χώρο, από τη γερμανική πειθαρχία ξαναγύρισα στη βαλκανική ζεστασιά (αβάδιστα, αβασάνιστα και θρασύτατα χρησιμοποιώ το παρόν στερεότυπο σαν να μην τρέχει τίποτα, καθότι μας συμφέρει). Το αποτέλεσμα αποπνέει ηλεκτροακουστική ανατριχίλα, kraut μηχανοκίνηση, τζαζ κατάνυξη και μια εντελώς ιδιοσυγκρασιακή σχέση με τη μουσική. Να το πούμε και ξεκάθαρα. Το Άνφιλντ εκεί είναι, δεν πάει πουθενά. Άνθρωποι που αποδίδουν τη τζαζ πίσω στο λαό, εκεί από όπου ξεκίνησε, ξέρουν καλά τι κάνουν. Το λένε και στο τελευταίο κομμάτι τους. “Awake! Awake! Arrival Is Imminent”. 8/10
