Οι ασθένειες στο τραγούδι
Ένα πραγματικά... νοσηρό αφιέρωμα. Του Αντώνη Ξαγά
«Ζούμε κατά τύχη και από τύχη»… Δεν πρόκειται για ατάκα-απόσταγμα μεγάλου φιλοσόφου (αν και θα μπορούσε) που προσπαθεί να πιάσει το νόημα της ζωής, αλλά μιας φίλης όταν σε ένα ιατρικό κείμενο που μετέφραζα (στην άλλη μου, μη-μουσικογραφιάδικη ζωή) είδε μια πολυσέλιδη απαρίθμηση ασθενειών, διαταραχών, συνδρόμων, μια ατελείωτη λίστα από –ίτιδες, από –ώσεις, από –ώματα, νόσους με παράξενες έως και εξωτικές (και λίαν δυσοίωνες) ονομασίες, προκαλούμενες από κάθε λογής βακτήρια, ιούς, παράσιτα, πρωτόζωα και άλλα διόλου χαριτωμένα ζωάκια. Η ζωή είναι ένα πραγματικά επικίνδυνο μέρος, συμπλήρωσα νομίζω. Και θυμήθηκα συνειρμικά εκείνο το κομμάτι των Magnetic Fields με τίτλο «92 Weird Diseases» από το αφοπλιστικά αυτοβιογραφικό άλμπουμ «50 Song Memoir», όπου ο Merritt περιγράφει τις ουκ ολίγες νόσους που τον ταλαιπώρησαν στην ζωή του (από την επιληψία μέχρι την... υπερακοΐα).
Και κάπως έτσι προκύπτει και η ιδέα για ένα αφιέρωμα σε τραγούδια που γράφτηκαν με έμπνευση ασθένειες (αφήνοντας απέξω, για το σύντομο αλλά και το αμφιλεγόμενο του πράγματος, τις ψυχιατρικές, αλλά και την νόσο με τον μεγαλύτερο επιπολασμό στην χώρα μας, ήτοι την καψούρα, που έχει αποτυπωθεί τραγουδιστικά σε αναρίθμητα πεθαίνω για σένα, με αρρώστησες, αρρώστια μου και διάφορα ανάλογα, φευ, μη-κυριολεκτικά). Ιδέα προφανής για όσους έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε τον κόσμο από την σκοπιά της μουσικής, όχι τόσο προφανής ωστόσο αν έχεις μια κάποια φοβία, και μνήμες από μικρός, που όσο αν και σου άρεσε το «Doctor doctor» των Thompson Twins, όταν αυτός εμφανιζόταν σπίτι εσύ μπορεί να κρυβόσουν κάτω από το κρεβάτι. Κι αφού έτσι κι αλλιώς «θα κάτσω σπίτι, θ' αράξω σπίτι» που έλεγε ο Λουκιανός, αφού τηγανίσω καν’ αυγό, ας γράψω κι ένα αφιερωματάκι. Καραντίνα γαρ … μήτηρ πάσης κακίας, μπορεί όμως και δημιουργίας (κάπως έτσι δεν γράφτηκε και το «Δεκαήμερο» του Βοκκάκιου έξω από την πληττόμενη Φλωρεντία;), για το αυγό βέβαια χρειάζεται να πεταχτείς πριν στο σούπερ-μάρκετ, στο σούπερ-μάρκετ, «συνωστισμός και στριμωξίδι, και που και που λίγο βρισίδι, μα όλα αυτά με κάποια χάρη αρπάζοντας το… αντισηπτικό», μασκοφορεμένοι συνάνθρωπο με σκιαγμένο (και σκιαχτικό) βλέμμα, ειδικά αν βήξει κάποιος, δεν τολμάς να στραβοκαταπιείς, να σε πιάσει μια αλλεργία, να σε πνίξει μια σκόνη, γκουχ γκουχ, όπως σε εκείνο του παλιό κομμάτι του Πουλικάκου (στο σημείο αυτό να κάνουμε μια στάση και ας μνημονεύσουμε κομμάτια που καλό είναι να… αποφεύγονται αυτό τον καιρό, όπως π.χ. το «War dance» των Killing Joke, με τον Jaz Coleman να φτύνει φλέγμα και χολή, ή το «TV Eye» των Stooges με τον Ιggy να προαναγγέλλει το πανκ καθαρίζοντας το λαρύγγι του, ή τον παροξυσμικό βήχα των Dead Kennedys στο τέλος του «Τοo drunk to fuck», κι αν το πανκ είχε μια καλή σχέση με τον λαιμό και τα εχμμ υποπροϊόντα του, αξίζει να μνημονεύσουμε και τους Beatles οι οποίοι ξεκινάν την διαμαρτυρία τους για την φορολογία στο «Taxman» με έναν ξερόβηχα –είναι που ήρθε το εκκαθαριστικό προφανώς-, αλλά και να πάμε πίσω στον χρόνο, στον ντανταϊστή Κurt Schwitters και στο σκέρτσο του αποτελούμενο μόνο από βήχα).
Διόλου ρομαντικό λοιπόν το θέμα μας (αν και στον ρομαντισμό μια θανατολαγνεία την συναντούσαμε, θυμάμαι τον Τσιφόρο να γράφει ειρωνικά στην εισαγωγή στα «Παραμύθια πίσω από τα κάγκελα» για το φθινόπωρο που «εδώ και τριάντα-σαράντα χρόνια πεθαίνανε και οι φυματικοί κι είχε το πράμα περισσότερο ρομάντζο, τώρα σε τούτη την αχάριστη εποχή, ούτε μια Μαργαρίτα Γκωτιέ δεν βρίσκεις να μπογιατίσης με ροζ αιμόπτυση»), όμως η ζωή είναι συνυφασμένη με την ασθένεια, δεν υφίσταται χωρίς αυτήν, καθ’ υπερβολή θα έλεγε κανείς ότι υγεία απόλυτη δεν υπάρχει (οι Γερμανοί λένε ότι υγιής είναι όποιος δεν εξετάζεται, μια αλήθεια βγαλμένη από την ζωή στην εποχή των διαγνωστικών κέντρων, της υπερδιάγνωσης και της «Υγείας που είναι το ίδιο με το προϊόν του σούπερ μάρκετ», κατά παλαιότερη δήλωση γλοιωδέστατου Έλληνα πολιτικού). Και η μουσική, βγαλμένη από την ζωή, μας απομένει σαν ξόρκι, ανακούφιση και παρηγοριά, μέσα από το μοίρασμα, την έκθεση, την ενσυναίσθηση, μέχρι και ιαματικές ιδιότητες μπορεί να έχει, με τον όρο μουσικοθεραπεία να έχει πλέον σοβαρή επιστημονική υπόσταση, την αλληλεπίδραση με την εγκεφαλική λειτουργία να είναι καλά τεκμηριωμένη (διάβαζε π.χ. «Μουσικοφιλία» του Όλιβερ Σακς). «Κάθε νόσος είναι ένα μουσικό πρόβλημα, κάθε ίαση είναι μια μουσική λύση» είχε γράψει τον 19ο αιώνα ο –ρομαντικός- ποιητής Νοβάλις.
Και να λοιπόν που ένας (ακόμη) νέος ιός έγινε παγκόσμιο(ποιημένο) …viral (Beasts Of Bourbon - There's a virus going round») και ο κόσμος ολάκερος ένα ιικό… λιβάδι (αναφορά στους And Also the Trees και στο κομμάτι -και δίσκο επίσης- «Virus Meadow»). Ουκ ολίγα τα τραγούδια με ιικές αναφορές, φτάνοντας μέχρι τους διόλου politically correct με το σημερινό μάτι Cabaret Voltaire να κηρύσσουν «Spread the virus», η συμβολοποίηση γαρ αυτού του μικρού έμβιου(;) θραύσματος και του τρόπου δράσης του που υπονομεύει ένα γιγάντιο σύστημα εκ των έσω ήταν κάποτε λίαν της μοδός στους underground και αντισυστημικούς -με ή χωρίς εισαγωγικά- κύκλους και με κάποια δόση συνωμοσιολογίας, όχι αδικαιολόγητης πάντοτε («we got a drug/we're gonna try it out on you/won't make you die/it'll getcha just a little bit sick», καταφεύγουμε πάλι στους Dead Kennedys και το «Government flu»). Με άλλου τύπου συμβολικό και μάλλον κρυπτικό τρόπο προσεγγίζει τους ιούς η Laurie Anderson στο περίφημο «Language is a virus», from outer space συμπληρώνει, η γλώσσα ως ιός, η γλώσσα που κόκκαλα έχει και κόκκαλα τσακίζει, και την σκέφτομαι συχνά αυτές τις ημέρες την σοφή τούτη λαϊκή ρήση, μέρες όπου αφθονούν –ειδικά στα κοινωνικά μύδια– οι κατακεραυνωτικές προστακτικές από ατομικούς άμβωνες, η… σαββοπουλική δημογεροντίαση, τα σεινάμενα δάχτυλα, η χαιρέκακη ξερολίαση, οι «κραυγές αγωνίας» για μια χούφτα «like-ίστικης» προσοχής, η ημιμάθεια και υπεροψία του ανειδίκευτου και του αυτοδίδακτου (κι ας μην ξεχωρίζει το DNA από το RNA και τα σέλινα από τα μαϊντανά), το κοινωνικό μίσος και η φιλοτομαρίαση μασκαρεμένη (και κυριολεκτικά) σε επιστημοσύνη και «κοινωνική υπευθυνότητα» (που πολύ διασκεδάζω που την ανακάλυψαν και στα μέρη μας και όσοι προ λίγων μηνών έγραφαν επαναστατικούς φετφάδες για το ιερό δικαίωμα στο ντουμανιάζειν).
Κατά μία άποψη, οι ωτασπίδες και οι καλυπτρίδες μπορεί να είναι εξίσου κρίσιμα απαραίτητες και ζωτικές όσο και οι χειρουργικές μάσκες για προστασία από αυτή την «Mental Epidemic» (Die Form)… Που μας αφήνει με άγχος (μα δεν σου είπε κανείς να μην αγχώνεσαι; :-P, δεν θυμάσαι τι είχε πάθει ο τύπος στο «Cardiac arrest» των Madness), «κακό ύπνο» (ευτυχώς χωρίς μαλάρια), πονοκέφαλους και ημικρανίες (οι Aksak Maboul του ιδρυτή της Crammed Records έχουν πάντως να προτείνουν «Onze danses pour combattre la migraine»), φόβους για μετάδοση, μέτρα ασφαλείας (οι Γάλλοι νιουγουεϊβάδες με το απίθανο όνομα À 3 dans les WC που είχαν γράψει ωραίο κομμάτι με τίτλο «Contagion» - πολύ πριν την διαβόητη ταινία του Σόντερμπεργκ- δεν θα πρέπει να νιώθουν πολύ ασφαλείς). Ο δε προαναφερθείς υποχόνδριος μπορεί και να μετράει την θερμοκρασία του στο υδράργυρο κάθε τρεις και λίγο και λιγάκι, εκείνο το παλιό τραγούδι της Κωνσταντίνας για τον πυρετό που ανεβαίνει «τριάντα οχτώ κι οχτώ, τριάντα εννιά κι εννιά», είναι ένας πραγματικός εφιάλτης.
Πέρα από τραγούδια βέβαια, οι αρρώστιες έχουν εμπνεύσει μουσικούς και στην επιλογή του καλλιτεχνικού τους ψευδωνύμου, με μεγαλύτερη ομολογουμένως πετυχεσιά τους… CoronaVirus από τον Βύρωνα, ένα hip hop σχήμα που έδρασε μάλλον απαρατήρητο στην δεκαετία του 00s (αργότερα μάλιστα μετονομάστηκε σε Coronas) και τώρα έχει μια μοναδική ευκαιρία τα τραγούδια του να ακουστούν από ένα φιλοπερίεργο κοινό. Από κει πέρα η φαντασία-καλλιτεχνική αδεία θα φτάσει να επιστρατεύσει νόσους και παθήσεις όπως η ερυθρά (οι κατά την Wikipedia αναρχο-γκοθ Rubella Ballet), ο άνθρακας (εύκολη η μαντεψιά, οι ιστορικοί Anthrax ασφαλώς), η ελονοσία (οι Γερμανίδες βαλκυρίες του ποστ πανκ Μalaria!), οι κιρσώδεις φλέβες (Varicose Veins, βρετανοί πάνκηδες των 70s), η τρισωμία 21 (οι σπουδαίοι Γάλλοι ψυχροκυματικοί Trisomie 21), ο δάγκειος πυρετός (οι αμερικανο-καμποτζιανοί φιουζονάδες Dengue Fever), η όψιμη δυσκινησία (οι δικοί μας Tardive Dyskinesia, με τον βαρύ και ασήκωτο και αργό ήχο τους) και η σύφιλη (η Ωχρά Σπειροχαίτη, σε απευθείας καρυωτακική σύνδεση, ένα από τα πιο –έως και ακραία- ιδεολογικώς συνεπή εγχώρια σχήματα-και όχι μόνο). Αν ανοίξουμε το φάσμα για να συμπεριλάβουμε και νοσογόνους παράγοντες, δεν θα ξεχάσουμε τους Trypanosoma, την συνεργασία του δικού μας Στυλιανού Τζιρίτα με τον Μάκη Παπασημακόπουλο, που αποτυπώθηκε σε κάμποσα λάιβ και δύο CD εκεί κάπου στα μέσα των 00s.
Για τον επίκαιρο κορωνοϊό (ή κοροναϊό ή κορονοϊό, ήδη έχουν στηθεί διαμάχες ακόμη και γι’ αυτό το θέμα) ήδη έχουν γραφτεί τα πρώτα τραγούδια, προς το παρόν όχι με κάποιο σπουδαίο αισθητικό αποτέλεσμα, περισσότερο με χιουμοριστική στόχευση (μεταξύ πολλών, τούτο το βιετναμέζικο έχει πλάκα όπως και αυτό το τούρκικο). Οπότε ας μείνουμε στην παλιά μας διόλου αγαπητή γνώριμη, την γρίπη, φευ διόλου ξεχασμένη όσο π.χ. ο τραγουδοποιός και στιχοπλόκος Θόδωρος Αναστασίου που έγραφε με την παλαιότερη ορθογραφία στο κομμάτι του «Γρίππη» «ο ιδρώτας με πλημμύρισε και ρίγη μ’ αγκαλιάζουν της γρίππης τα μικρόβια τη θέληση μου αλλάζουν και σέρνομαι ανήμπορος στου πόνου το κρεβάτι», ενώ σε σαφώς πιο σουρεαλιστική κατεύθυνση κινείται η υποχθόνια ατμοσφαιρική «Έγχρωμη γρίπη» των Χωρίς Περιδέραιο, «κάτω από το σεληνόφως, στο παγκάκι θα απαγορεύεσαι, δερμάτινα κραγιόν, έγχρωμη γρίπη, παρασύροντας το νεανικό σου σφρίγος». Από την μεριά τους οι τζαζ παιχνιδιάρηδες Squirrel Nut Zippers διηγούνται μια χιουμοριστική ιστορία στο «Grippe» («there's an Asian influenza, infecting us all by the scores»), ενώ σε πιο σκοτεινό κλίμα οι Gene Loves Jezebel σε ένα από τα λίγα κομμάτια τους που μου αρέσουν τραγουδούν για μια –μακριά από μας- υποτροπιάζουσα νόσο («Influenza (Relapse)»). Για να μην χάνουμε πάντως την ιστορική προοπτική, η πανδημία δεν είναι καν η πρώτη που βιώνει η γενιά μας, αν θυμηθούμε εκείνες της γρίπης των χοίρων, των πτηνών, του Η1Ν1 και άλλων δυσοίωνων συνδυασμών, κάποιες εξ αυτών κόστισαν ουκ ολίγα θύματα, αλλά σιγά σιγά χάνονται από την συλλογική μνήμη, μπορεί να θυμόμαστε την ισπανική γρίπη του 1917 (που αδίκως αποκαλείται έτσι, πιο σωστό θα ήταν «αμερικάνικη»), όπως π.χ. αυτή του 1968 η οποία είχε ονομαστεί «γρίπη του Χονγκ Κονγκ», εξ Ανατολάς και τότε ο εχθρός με εκατομμύρια θανάτους (εκτιμώμενους από 1 έως 4) ποιος την θυμάται; Απαθανατίστηκε πάντως σε rock steady ρυθμό στο ομώνυμο «Hong Kong flu» άσμα των τζαμαϊκανών Ethiopians: «it's a killer, whoa oh, aha/It's a killer, whoa oh, aha/it's terrible and dreadful, man/it's terrible and dreadful, man».
Η Βιρτζίνια Γουλφ, η οποία είχε τραβήξει του λιναριού τα πάθη από ασθένειες, στο δοκίμιο της «On Being Ill» (στα ελληνικά κυκλοφορεί ως «Πώς είναι να είσαι άρρωστος»), μεταξύ άλλων εστιάζει στο ταμπού της ασθένειας, στο ότι η ασθένεια δεν έχει αποτελέσει μείζον θέμα στην λογοτεχνία ή στην ποίηση όσο π.χ. η αγάπη ή ο πόλεμος, κάπου μάλιστα καλεί να γραφτούν επικά ποιήματα για τον τύφο, μυθιστορήματα για την γρίπη, και ωδές για την… πνευμονία. Για την τελευταία, αυτή την τόσο φοβιστική ιογενή νόσο του αναπνευστικού, λες και ακολουθήθηκαν οι επιταγές της Γουλφ, υπάρχουν πλέον ουκ ολίγα άσματα αφιερωμένα σε αυτή, με σημείο εκκίνησης έναν στίχο στο θρυλικό «Roll over Beethoven» του Chuck Berry που έλεγε «I got a rockin' pneumonia/I need a shot of rhythm and blues» που θα δράσει σαν σπινθήρας έμπνευσης, έναν χρόνο αργότερα θα βγει το «Rockin' Pneumonia and the Boogie Woogie Flu», του Huey 'Piano' Smith (που θα γίνει διασκευασμένο κάμποσα χρόνια αργότερα η μεγαλύτερη ever επιτυχία του Johnny Rivers), ή το «Pneumonia Blues» του Lightnin’ Hopkins. Είναι ενδιαφέρον ότι τα περισσότερα κομμάτια για την πνευμονία ως αιτία της αναφέρουν το πούντιασμα, όπως στο «Didja’ Ever» του Elvis (ένας είναι ο Έλβις σκέτος) «ya get up in the morning and turn the shower on, you're gettin’ pneumonia, the hot water is gone» ή στο εύγλωττο και μάλλον απειλητικό «Come In You’ll Get Pneumonia» των Αυστραλών «η Παρασκευή στο μυαλό μου» Easybeats. Εξαίρεση το «I'll Never Fall in Love Again» των Bacharach/David το οποίο έκανε σουξέ η Dionne Warwick, όπου … διατυπώνεται η μάλλον ιατρικά αμφισβητήσιμη θεωρία ότι η πνευμονία μεταδίδεται με το φιλί: «what do you get when you kiss a girl? You get enough germs to catch pneumonia». Την άποψη των Kool & the Gang επί του ζητήματος δεν μπορούμε να την γνωρίζουμε γιατί το «Pneumonia» τους είναι ορχηστρικό, ούτε όμως και της Björk η οποία κατά δήλωση της έγραψε το κομμάτι «Pneumonia» (το βρίσκουμε στον δίσκο της «Volta») ούσα στο κρεβάτι με πνευμονία βλέποντας τον «Λαβύρινθο του Πάνα» του ντε Τόρο. Το πιο «θα μπορούσε να είναι» διάσημο κομμάτι για την νόσο είναι όμως το ομώνυμο του πολύ γνωστού τραγουδιστή της soul Joe Tex, ο οποίος για χρόνια υποστήριζε ότι αυτός είναι ο πραγματικός συνθέτης του περίφημου πολυτραγουδισμένου «Fever» (ναι, αυτό το «you give me fever yeah yeah») και σαν άλλη… Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου αναγκάστηκε να το (ξε)πουλήσει για 300 δολάρια. Ποτέ δεν τα κατάφερε να πείσει κανέναν, ωστόσο κάποια στιγμή κυκλοφόρησε το κομμάτι «Pneumonia» το οποίο και είχε άμεση σχέση με το «Fever», όχι μόνο από …ιατρική άποψη, αλλά από μελωδική, τα δύο κομμάτια είναι ακριβώς τα ίδια, οι στίχοι μόνο έχουν αλλάξει και η πνευμονία έχει πάρει την θέση του πυρετού!
Πολύ πριν όμως από τους ιούς της γρίπης, η μεγαλύτερη πληγή για την ανθρωπότητα υπήρξε από αιώνες, από την αρχαία Αθήνα και τον λοιμό της μέχρι τον Μεσαίωνα και βάλε, ένα βακτήριο (μήνυμα… κοινωνική προσφορά του MiC: μόνο για αυτή την κατηγορία παθογόνων έχει νόημα η –λελογισμένη- χρήση αντιβιοτικών) με το όνομα Yersinia pestis, ο φορέας της πανώλης ή πανούκλας ή μαύρου θανάτου όπως πέρασε στο λαϊκό στόμα. Και δεν θα μπορούσα να μην πιάσω το νήμα από μια από τις πιο αγαπημένες μου κινηματογραφικές σκηνές, εκείνη από την "Έβδομη σφραγίδα" του Μπέργκμαν, όπου ο ιππότης (ο προσφάτως εκλιπών Max von Sydow) παίζει σκάκι με τον θάνατο με έπαθλο της παρτίδας την ίδια του την ζωή και από την οποία εμπνεύστηκε ο Scott Walker για να γράψει το δικό του συγκλονιστικό «Seventh seal» (που το ακούμε και σε μια καταπληκτική διασκευή από τους In the Nursery). Σε εξίσου βαρύ σκοτεινό κλίμα κινούνται και οι Animals του Eric Burdon στο ατμοσφαιρικά αφηγηματικό «The black plague», ενώ οι Eyeless in Gaza (αόμματοι με… γάζες όπως είχα ακούσει κάποτε) γράφουν το θαυμάσιο «Plague of years», το οποίο το ξεχώρισαν τόσο ώστε να δώσει τον τίτλο σε μεταγενέστερη ανθολόγηση της πορείας τους (κομμάτια που δεν μας αρέσουν όπως το «Raging In The Plague Age» των ιντυκοράδων Les Savy Fav τα προσπερνάμε). Μπορούμε να αναφέρουμε επίσης το ινδο-κράουτ δίδυμο των Kalacakra οι οποίοι στον δίσκο τους «Crawling To Lhasa», έχουν ένα κομμάτι με τίτλο «Nearby Shiras» με θέμα μια καταστροφή που έπληξε την περσική πόλη Σιράζ, όπου μια μοχθηρή φωνή δυσοίωνου προφήτη ακούγεται να ψιθυρίζει σαν σε μάντρα: «morgen kommt die schwarze Pest», «αύριο έρχεται η μαύρη πανούκλα». Επίσης στην Γερμανία συναντάμε το μετά-80s ίντυ σχήμα με το απίστευτο όνομα Ostzonensuppenwürfelmachenkrebs (θα το μεταφράζαμε ως «οι κύβοι σούπας από την ανατολική ζώνη προκαλούν καρκίνο» (!), αναφορά σε πραγματικό δημοσίευμα της φυλλάδας Bild από τα χρόνια του ψυχρού πολέμου) οι οποίοι είχαν και αυτοί ένα ωραίο υποβλητικό κομμάτι ονόματι «Die Pest».
Ήταν τέτοια η εξάπλωση και η ένταση του θανατικού που έπληξε την ανθρωπότητα ώστε με τους αιώνες η λέξη πανούκλα έγινε συνώνυμη της μάστιγας και έκτοτε χρησιμοποιείται για κάθε δυνατή δραματική παρομοίωση (στα αγγλικά μάλιστα είναι η ίδια λέξη, plague). Στα τέλη του 20ου αιώνα π.χ. όταν μία καινοφανής νόσος, «a big disease with a little name» όπως τραγούδησε ο Prince στο «Sign ο’ the times» άρχισε να θερίζει κόσμο, αποκλήθηκε νέα πανώλη. Ήταν το AIDS και ο γενεσιουργός του ιός, ο HIV, που μέχρι να βρεθεί η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή αποτέλεσε εφιάλτη, έγινε συνώνυμο θανατικής καταδίκης και κοινωνικού στιγματισμού, τον οποίο πάλεψε όσο μπορούσε να σπάσει η καλλιτεχνική κοινότητα, μέσα από ταινίες (να θυμηθούμε το «Streets of Philadelphia» και το άσμα του Bruce Springsteen) και τραγούδια μαχητικού ακτιβισμού, από το «Stop AIDS» του Femi Kuti μέχρι μεγάλο μέρος της εργογραφίας της Diamanda Galas, η οποία σε δίσκους όπως το «Plague Mass» ή το «Vena Cava» προσέγγισε την νόσο και τους ασθενείς με τον δικό της ανατριχιαστικά σπαρακτικό τρόπο. Από την άλλη, τους alternative αμερικανούς Ween μπορεί να μην τους έχω διόλου σε εκτίμηση, ωστόσο αξίζουν αναφοράς, όχι μόνο επειδή έχουν γράψει ένα «HIV Song», αλλά γιατί έχουν αναφερθεί κάμποσες φορές σε ασθένειες στα τραγούδια τους, και μάλιστα όχι από τις πλέον διαδεδομένες («Mononucleosis» ήτοι μονοπυρήνωση αλλά και «Spinal Meningitis (Got Me Down)»!).
Τα πράγματα μπλέκονται λίγο αν ανοίξουμε τα λεξικά και δούμε ότι σήμερα η λέξη pox μπορεί μεταφράζεται στην καθομιλουμένη ως «πανούκλα» (όπως ίσως στο τραγούδι των Xiu Xiu «Pox»), ωστόσο εδώ περνάμε πάλι στην πολυπληθή οικογένεια των ιών Poxviridae, μέλος της οποίας είναι μεταξύ πολλών άλλων ο ιός της ευλογιάς, κάποτε τόσο φονικός που είχε ονομαστεί «κόκκινη πανούκλα» και αποτέλεσε ένα από τα κύρια μέσα της εξόντωσης των ιθαγενών της Αμερικής (των αποκαλούμενων «Ινδιάνων») από τους ευρωπαίους άποικους, μια από τις πολλές φρικτές ιστορίες στην ιστορία της αναγκαστικής εξαγωγής του ευρωπαϊκού πολιτισμού και διαφωτισμού («give natives some blankets/warm like the grave» λένε στο «Smallpox Champion» οι Fugazi). Από την άλλη στο πολύ ευρύτερο σόι ανήκει και ο ιός της μυξωμάτωσης, μια σοβαρή και συχνά θανατηφόρος νόσος των… κουνελιών όμως, η Αγγλία χτυπήθηκε έντονα από την νόσο στα 90s και μάλλον τότε θα την πήρε το αυτί του Thom Yorke για να γράψει το κομμάτι «Myxomatosis» των Radiohead, το οποίο ωστόσο νοηματικά καμία σχέση δεν έχει με τον πόνο των συμπαθών λαγοειδών αλλά (όσο μπορεί να καταλάβει κανείς!) με το… δράμα να είναι κανείς διάσημος και να μην μπορεί να το διαχειριστεί.
Περνώντας εν τάχει σε άλλους ιούς, η δυσοίωνη ηπατίτιδα βρήκε εξίσου δυσοίωνη «μελοποίηση» από τον γνωστό και (μη) εξαιρετέο ηχοτρομοκράτη Aaron Funk aka Venetian Snares («Hepatitis Sundae» αλλά και «Die Winnipeg Die Die Die Fuckers Die (Spreading The Hepatitis SKM-ETR Style») ενώ σε πιο μελωδικούς ηλεκτρονικούς δρόμους ο παραγωγικότατος Haruomi Hosono έγραψε το «Hepatitis» για το «Cochin Moon», άλμπουμ εμπνευσμένο από ένα ταξίδι του στην Ινδία (και υποθέτω εν προκειμένω από τις εκεί κακές υγειονομικές συνθήκες, η λύσσα (Rabies) βρήκε θέση σε τίτλο δίσκου των Skinny Puppy (αναφορά στις λυσσασμένες ερμηνείες του Ogre;;), με τον έρπητα έχουν ασχοληθεί με σκωπτικό τρόπο οι Alaska Cowboys στο «Herpes in Seattle», οι Van der Graaf την εποχή που ήταν άνευ… Generator είχαν μνημονεύσει στο «Cat's Eye/Yellow Fever» τον κίτρινο πυρετό (για τον οποίο υπάρχει και τραγούδι του Fela Kuti, το οποίο όμως είναι περισσότερο συμβολική χρήση για καταγγελία διαφόρων μετα-αποικιοκρατικών καταλοίπων, όπως η τότε συνήθεια των γυναικών στην Νιγηρία να προσπαθούν να ξανοίξουν το χρώμα του δέρματος τους, την οποία παρομοιάζει με ασθένειες όπως ο κίτρινος πυρετός ή ο ίκτερος!). Και ένα μπλακ μέταλ (τι άλλο;) σχήμα από την Φινλανδία ονόματι ΑΝ έχει γράψει κομμάτι με τίτλο «Let There Be Ebola Frost», στον οποίο χαροδρεπανηφόρο ιό έχει αφιερώσει ολάκερο δίσκο και ο Ισπανός νοιζάς… H.I.V.+. (δεν είναι λοιπόν τελικά διόλου παράξενη η υψηλή συχνότητα εμφάνισης σε δισκοκριτικές που αφορούν είδη των άκρων του επιθέτου «νοσηρός»-νομίζω αν ξεψαχνίσω τις αχανείς δισκογραφίες ονομάτων τύπου Nurse with Wound, θα βρω μπόλικο επιπρόσθετο υλικό για το αφιέρωμα, αλλά μεταξύ μας … βαριέμαι φρικτά).
Εισερχόμενοι στο χώρο των ακροτήτων όμως, δεν μπορούμε να αποφύγουμε τους Throbbing Gristle, καλό είναι μεν να αποφύγουμε την επαφή με τα βακτήρια της ομάδας E. coli (αν και δεν είναι όλα επιβλαβή για την ανθρώπινη υγεία), ωστόσο το ομώνυμο κομμάτι των αρχέτυπων βρετανών θορυβοποιών είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα των ambient αναζητήσεων του σχήματος, και βασίζεται σε μια επεξεργασμένη ιατρική διάλεξη για τις θανατηφόρες συνέπειες των βακτηρίων αυτών. Σε ambient αυτοσχεδιαστικούς δρόμους κινείται και το «Malaria» των εκ Ιωαννίνων ορμώμενων Κεφάλαιο 24, αναφορά προφανώς στην πρωτοζωϊκής προέλευσης λοιμώδη νόσο, ενώ το υψηλής επικινδυνότητας βακτήριο του άνθρακα, που από δυστοπικό διήγημα του Άλντους Χάξλεϋ πέρασε στα οπλοστάσια βιολογικού πολέμου (θυμάστε την ιστορία με τους φακέλους με την άσπρη σκόνη στις ΗΠΑ που έφτασε και στα μέρη μας σαν φάρσα;) αλλά και σε ένα σπουδαίο… αντι-ερωτικό τραγούδι των Gang of Four με τίτλο «(Love Like) Anthrax», όπου ο άνθρακας παρομοιάζεται με τον έρωτα! Ο έρωτας, το ευγενές αυτό ανθρώπινο αίσθημα, που δεν έμεινε και αυτό στο απυρόβλητο, ολόκληρη κατηγορία νόσων έχουν πάρει το όνομα «αφροδίσιες», και θα θυμηθούμε εδώ ένα κομμάτι των σκληροπυρηνικών No Trend με τίτλο «Mass sterilization caused by venereal disease», αλλά και τα… ορφανά των Coil από την Ελβετία, τους Black Sun Productions οι οποίοι διασκευάζοντας το «Pimp ballad» των Weil και Brecht έγραψαν στίχους όπως «and when we had gonorrhea we couldn’t fuck for days, at least that’s what the doctor said».
Για να κλείσουμε (επιτέλους!) αυτό το αφιέρωμα, το οποίο θα μπορούσε να τραβήξει πολύ περισσότερο αλλά προτίμησε να αφήσει πολλά και πολλές απέξω (όπως π.χ. την επάρατο νόσο, αν και το κομμάτι «Cancer» του Joe Jackson αξίζει μνείας), μερικές μάλλον σπάνιες ακόμη παθήσεις που αποτυπώθηκαν δισκογραφικά: η αργυρία ή αργύρωση, που προκαλείται από υπερβολική έκθεση σε άργυρο, και την συναντάμε στο θαυμάσιο «Argyria», κομμάτι που ανοίγει το «Violet Cries», πρώτο δίσκο των Esben & The Witch, η νόσος εξ ονύχων γαλής, από αμυχή γάτας δηλαδή, την οποία έκανε τραγούδι ο μάλλον όχι γατόφιλος Ted Nugent ("Cat Scratch Fever"), και τέλος η... διάσημη αλλά μυστηριώδης φαινυλκετονουρία, την οποία την συναντάμε σαν προειδοποίηση στις ετικέτες αεριούχων αναψυκτικών «να μην καταναλώνεται από άτομα με φαινυλκετονουρία» αλλά και στον τίτλο του ιστορικού δίσκου «Ποιος φοβάται την φαινυλκετονουρία;» του μοναδικού Δημοσιοϋπαλληλικού Ρετιρέ.
«Ποιος φοβάται τον ιό;» θα ήταν μια ωραία ερώτηση-κατακλείδα για το κείμενο αυτό, αν και φοβάμαι ότι η ερώτηση που θα μείνει όταν «θα περάσει και αυτό» (όπως κένταγαν παλιά οι γιαγιάδες στις μαξιλαροθήκες) είναι «ποιος φοβάται τον άνθρωπο;». Όχι μόνο τον άρρωστο, ο οποίος παρά τις ανθρωπιστικές μας διακηρύξεις από παλιά ήταν ουσιαστικά ένας απόβλητος, έξω από την κοινωνία, σαν τους λεπρούς για παράδειγμα τα όχι και τόσο παλαιότερα χρόνια (βλέπετε; κι εδώ θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε το αφιέρωμα με σχετικές αναφορές σε τραγούδια των Metallica («Leper Messiah»), του Julian Cope «Leperskin» ή των Frightened Rabbit («The modern leper»)). Πλέον δυνητικός εχθρός είναι ο οποιοσδήποτε άλλος, ο μολυσμένος δεν έχει απαραίτητα συμπτώματα και εξωτερικά γνωρίσματα, ο εχθρός είναι πια δυνητικά ο καθένας, όχι πια μόνο ο σκουρόχρωμος, ο φτωχός, ο ξένος. Το περιλάλητο social distancing είναι στην πραγματικότητα μια προϊούσα διαδικασία εδώ και πολλά χρόνια στις ολοένα και πιο κλειστές και «ανέπαφα» ρατσιστικές δυτικές κοινωνίες, με την επικράτηση του ατομοκεντρικού και μισάνθρωπου φιλελερικού (sic) πνεύματος, η επιδημία τούτη φοβάμαι ότι θα το εντείνει στον ακραίο του ανθρωποφοβικό βαθμό, στο homo homini lupus κατά την χομπσιανή παρατήρηση-προφητεία. Στον δίσκο του «The age of immunology» (από αυτούς που ξεχωρίσαμε για το 2019) το βρετανικό φολκ σχήμα των Vanishing Twin (ιατρικός όρος και αυτός, αναφορά στο σύνδρομο εξαφάνισης διδύμου) παραπέμπει στο βιβλίο του ανθρωπολόγου David Napier από το 2003, μια πολεμική κατά της επέκτασης στην κοινωνία του κυρίαρχου επί του παρόντος δόγματος στην Ανοσολογία που βασίζεται στο ότι η ανθρώπινη επιβίωση εξαρτάται από την αποτελεσματική άμυνα απέναντι σε έναν εξωτερικό νοσογόνο εισβολέα.
Μέχρι όμως να περάσει και αυτό, και έρθει η ώρα του λογαριασμού με πολλούς και πολλά, ας κρατήσουμε λίγη ψυχραιμία, μπόλικη αλληλεγγύη (όσο γίνεται πίσω από την μοναξιά του πληκτρολογίου) και κατανόηση και υπομονή, σιωπή όπου χρειάζεται, λιγότερες σαρκαστικές κανοναρχίες και ομοβροντίες και «έντονες απόψεις». Και μια …πισινή συνειδητοποίηση ταπεινοφροσύνης ότι η επιστήμη δεν είναι μια εναλλακτική θρησκεία τυφλής πίστης και απόλυτης βεβαιότητας, κι ας είναι η βασική ιδεολογική φαντασίωση των τεχνοκρατικών κοινωνιών μας. Ένα κούτσουρο είναι από το οποίο προσπαθούμε να κρατηθούμε μέσα σε έναν άγριο ωκεανό αβεβαιότητας, ένα κούτσουρο, που όπως έχει δείξει η ιστορία, πολλές φορές έχει αποδειχθεί… πτερύγιο φάλαινας που συμπαρέσυρε στον χαμό τον άτυχο «ναυαγό» (ας θυμηθούμε πόσες κάποτε κυρίαρχες θεωρίες έχουν καταρριφθεί παταγωδώς, πόσες πρακτικές που άλλοτε θεωρούνται «επιστημονικές» σήμερα φαντάζουν κομπογιαννίτικες).
Το μόνο… σίγουρο είναι ότι το μέλλον είναι αβέβαιο…
Μακάρι να θυμόμαστε την… κορωνοϊίτιδα όπως την ασιατική γρίπη στο «Τσιφτετέλι της γρίπης» από την αγαπημένη μας Λιλιπούπολη. Στίχοι Κριεζή, μουσική Πλάτωνος, τραγούδι Γιαννάτου, και όλοι μαζί:
«Είμαι μία Ασιατική γρίπη/έρχομαι απ’ την ανατολή/ταξιδεύοντας μέρα και νύχτα/πάνω σ’ ένα μαγικό χαλί.
Μια πενικιλίνη προτιμάω (έλα έλα)/δυο κινίνα δίκταμο ζεστό/κι αν σας βρίσκεται καμιά ασπιρίνη/θα την πάρω σας ευχαριστώ.
Είμαι μία Ασιατική γρίπη/πάω πίσω στην ανατολή/με αξέχαστες εντυπώσεις/από την πανέμορφή σας Λιλιπούπολη»
00:00 Kurt Schwitters - Husten-Scherzo
01:26 Lightning Hopkins - Pneumonia blues
04:03 The Ethiopians - Hong Kong Flu
06:15 Huey 'Piano' Smith - Rockin' pneumonia
08:24 Joe Tex - Pneumonia
11:00 Squirrel Nut Zippers - Grippe
14:10 Θόδωρος Αναστασίου - Η γρίππη
16:30 Alaska Cowboys - Herpes in Seattle
18:17 Beasts of Bourbon - There's a virus going round
22:00 Ted Nugent - Cat scratch fever
25:36 The Magnetic Fields - 92 weird diseases
28:39 Radiohead - Myxomatosis
31:46 Ostzonensuppenwürfelmachenkrebs - Die Pest
38:07 Shriekback - Malaria
42:18 Gang of Four - Anthrax
46:32 Gene Loves Jezebel -Influenza (relapse)
50:12 Xiu Xiu - Pox
54:10 Esben & the Witch - Argyria
57:40 Björk - Pneumonia
1:04:22 And Also The Trees - Virus meadow
1:09:12 Χωρίς Περιδέραιο - Έγχρωμη γρίππη
1:12:37 Eyeless in Gaza - Plague of years
1:14:14 Laurie Anderson - Language is a virus
1:18:25 Cabaret Voltaire - Spread the virus
1:22:00 À Trois dans les WC - Contagion
1:26:24 Haruomi Hosono - Hepatitis
1:31:05 Die Form - Mental epidemic
1:35:28 Throbbing Gristle -E-coli
1:39:30 Eric Burdon & the Animals - The black plague
1:45:10 Kalacakra - Nearby Shiras
1:54:05 Diamanda Galas - This Is the law of the Plague
2:05:16 Λένα Πλάτωνος, Νίκος Κυπουργός, Σαβίνα Γιαννάτου - Το τσιφτετέλι της γρίπης