Sunday Bloody Sunday: Η σφαγή στο Ντέρι

Μπορεί σήμερα η Ιρλανδία να απολαμβάνει την αυτοδιοίκησή της (όσο αυτό είναι εφικτό εντός της Ε.Ε.), αλλά μέχρι, σχετικά, πρόσφατα δεν ήταν ελεύθερη. Από τον 12ο αιώνα βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο της Αγγλίας. Όσο περνούσαν τα χρόνια, και ειδικότερα μετά το 1800, άρχισαν να υπάρχουν φωνές που ζητούσαν την ανεξαρτησία της χώρας. Κάποια στιγμή οι συνθήκες ωρίμασαν και τον επόμενο χρόνο από τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ιρλανδοί ίδρυσαν τον Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό (IRA) και ξεκίνησαν τον εθνικοαπελευθερωτικό τους αγώνα κατά της Βρετανίας. Δυο χρόνια μετά (ενώ εμείς γιορτάζαμε τα 100 χρόνια της δικής μας επανάστασης), έχοντας κερδίσει ο IRA την ανεξαρτησία των 5/6 του νησιού, υπογράφεται η συνθήκη για την ίδρυση του Ιρλανδικού Ελεύθερου Κράτους (αυτοδιοικούμενης επικράτειας υπό τη Βρετανική Αυτοκρατορία). Τελικά, το 1949 η Ιρλανδία μετατράπηκε σε ανεξάρτητη δημοκρατία, αποχωρώντας, πλήρως, από την αυτοκρατορία.

Ωστόσο, ένα τμήμα του νησιού, εκεί στα βορειοανατολικά, που ονομάστηκε Βόρεια Ιρλανδία, παρέμεινε υπό βρετανική κυριαρχία. Όχι τυχαία, μια που η πλειονότητα των κατοίκων εκεί ήταν προτεστάντες. Όμως, στον τόπο υπήρχαν και καθολικοί, γεγονός που δημιούργησε μεγάλα προβλήματα. Για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, το ζήτημα δεν ήταν ουσιαστικά θρησκευτικό, αλλά πολιτικό. Οι Άγγλοι ευνοούσαν συνεχώς τους προτεστάντες και έκαναν διακρίσεις κατά των καθολικών σε διάφορα ζητήματα, όπως το δικαίωμα ψήφου, τη στέγαση και την εργασία. Όπως ήταν φυσικό, οι προτεστάντες ήθελαν η Βόρεια Ιρλανδία να παραμείνει στο Ηνωμένο Βασίλειο για να κρατήσουν τα προνόμιά τους, ενώ οι καθολικοί ζητούσαν την ένωσή της με την Ιρλανδία, μια που ένιωθαν Ιρλανδοί (και αδικημένοι).

Πάντα υπήρχε ένταση μεταξύ των δυο πλευρών, αλλά το 1969 η κατάσταση βγήκε εκτός ελέγχου, με αποτέλεσμα να επέμβει ο βρετανικός στρατός και να υπάρξουν οκτώ νεκροί. Ήταν τότε που ξεκίνησε μια μακρά περίοδος βίας και τρομοκρατίας που ονομάστηκε «Οι Ταραχές» («The Troubles»). Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γεγονότα των πρώτων χρόνων των Ταραχών ήταν η σφαγή στην πόλη Ντέρι (επίσημα Λόντονντερι, Londonderry).

Την Κυριακή 30 Ιανουαρίου του 1972, είχε οργανωθεί στην περιοχή Bogside του Ντέρι μια πορεία διαμαρτυρίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα των καθολικών της Βόρειας Ιρλανδίας. Κατά τη διάρκεια της πορείας, εντελώς αδικαιολόγητα, Βρετανοί στρατιώτες πυροβόλησαν εν ψυχρώ το άοπλο πλήθος, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 14 άνθρωποι (6 εκ των οποίων ανήλικοι). Ως αντίποινα, ένα τμήμα των συνεχιστών του –παράνομου πλέον– IRA προχώρησε σε τρομοκρατικές ενέργειες, βάζοντας βόμβες σε δημόσιους χώρους και σκοτώνοντας βρετανούς στρατιώτες, αλλά και απλούς πολίτες. Κάπως έτσι ξεκίνησε ένας φαύλος κύκλος ακραίας βίας, που πήρε πολλά χρόνια για να σταματήσει.

Η σφαγή στο Ντέρι έμεινε στην ιστορία ως «Ματωμένη Κυριακή» και ευαισθητοποίησε αρκετούς βρετανούς καλλιτέχνες. Με αφορμή την επέτειο των 50 ετών από το γεγονός, θυμόμαστε κάποια τραγούδια που αναφέρονται σ’ εκείνη τη μέρα.

Ο πρώτος που εκφράστηκε –δυο μόνο μέρες μετά το γεγονός– ήταν ο Paul McCartney. Tέλη Φλεβάρη του 1972 κυκλοφορεί με τους Wings το σινγκλ “Give Ireland back to the Irish” (https://youtu.be/P_O3cCs9qmM). Το τραγούδι απαγορεύεται από το BBC, αλλά κατάφερε να σκαρφαλώσει στη θέση Νο. 1 στην Ιρλανδία και στην Ισπανία! (Ήταν μάλλον νωπός ακόμα και ο δικός τους εμφύλιος).

Λίγους μήνες μετά, ο έτερος βασικός συνθέτης των Beatles John Lennon, κυκλοφορεί το “Sunday Bloody Sunday” (https://youtu.be/uftIGkxe4Ys) που στους στίχους του δεν αφήνει ερωτηματικά με το ποιους τάσσεται, “Keep Ireland for the Irish / Put the English back to sea”.

Toν επόμενο χρόνο, o Roy Harper βγάζει τον δίσκο “Lifemask” όπου βρίσκεται το τραγούδι “All Ireland” (https://youtu.be/NFWGk0nCaE8). Την ίδια χρονιά, το 1973, οι Dubliners ηχογραφούν ένα ιδιαίτερα γλυκό τραγούδι, το “The town I loved so well” (https://youtu.be/VQ_LbS_5qlI), που έγραψε ο παραγωγός τους Philip Coulter για την πόλη του το Ντέρι και που στην προτελευταία στροφή μιλάει για τις Ταραχές.

To 1979 υπάρχει (πλέον) το (αγγλικό) πανκ και οι Stiff Little Fingers κυκλοφορούν ως B-side του σινγκλ “Gotta gettaway” το “Bloody Sunday” (https://youtu.be/swFbfIwHTxQ). Ένα τραγούδι που δεν αναφέρεται στα γεγονότα του Ντέρι, αλλά μιλάει για την ανία της άδειας και βαρετής Κυριακής. Το γεγονός, όμως, ότι οι Stiff Little Fingers είναι Βορειοϊρλανδοί δίνει και μια άλλη διάσταση στους στίχους.

Αναμφισβήτητα, το πιο γνωστό τραγούδι για το γεγονός είναι το “Sunday bloody Sunday» των U2 που κυκλοφόρησε το 1983. Ίσως ακόμα πιο γνωστό από το ό,τι το κομμάτι μιλάει για τα γεγονότα είναι πως: «Αυτό το τραγούδι δεν είναι ένα επαναστατικό τραγούδι…» (https://youtu.be/EM4vblG6BVQ).

To 1996, o Cristy Moore κυκλοφορεί το άλμπουμ “Graffiti tongue” στο οποίο υπάρχει το “Minds locked shut” (https://youtu.be/hBcmzaLL95s), όπου στο φινάλε του ακούμε ένα ένα όλα τα ονόματα των δολοφονημένων Ιρλανδών εκείνης της μέρας.

Εκτός από τους αμιγώς φολκ τραγουδοποιούς, που κατεξοχήν είναι ευαισθητοποιημένοι σε κοινωνικά θέματα, και η μέταλ σκηνή αναφέρθηκε στο γεγονός. Το φολκ-μέταλ (φοβερός συνδυασμός!) συγκρότημα Cruachan κυκλοφόρησε το 2002 το κομμάτι “Bloody Sunday” (https://youtu.be/fTF7McfXuJU).

Πιο πρόσφατα, το 2010, το παραδοσιακό φωνητικό σχήμα των T with the Maggies ηχογράφησε το “Domhnach na Fola” (https://youtu.be/SLJyeDnGoWI) («Ματωμένη Κυριακή» στα Ιρλανδικά), με αφορμή το πόρισμα της επίσημης έρευνας για τα γεγονότα στο Ντέρι (Saville Inquiry) που διάβασε δημόσια στη βουλή ο Πρωθυπουργός της Βρετανίας David Cameron, ζητώντας 38 χρόνια μετά «συγνώμη» (https://youtu.be/vMZ3CtC8KEY).

Επισκέφτηκα το Ντέρι το 2007. Η πόλη, που δεν απέχει πολύ από τα σύνορα Ιρλανδίας – Βόρειας Ιρλανδίας (τα οποία καταλαβαίνεις ότι πέρασες όταν βλέπεις στο δρόμο την πινακίδα για το όριο ταχύτητας να γράφει mph αντί km/h) ήταν χωρισμένη, άτυπα, στα δύο. Στο κέντρο τα πάντα ήταν ζωντανά και σε όλα τα μαγαζιά έβλεπες ιρλανδικές σημαίες. Όλοι ένιωθαν Ιρλανδοί και παντού πλήρωνες με ευρώ αντί για αγγλικές λίρες. Οι προτεστάντες ζούσαν στα περίχωρα, σε μια εντελώς νεκρή περιοχή που δεν κυκλοφορούσε κανένας, στην οποία, μάλιστα, για να επισκεφτούμε μας έλεγξε η αστυνομία (δεν ξέρω τι είπαν από μέσα τους, όταν είδαν πως είμασταν Έλληνες!). Καταλάβαινες ότι βρισκόσουν σε «άλλο έδαφος» μόνο από τα σημαιάκια που κρέμονταν μεταξύ των σπιτιών και από το μπλε-άσπρο-κόκκινο χρώμα στις άκρες των πεζοδρομίων. Η περιοχή Bogside που έγινε το μακελειό, είναι δίπλα στο κέντρο και ένιωθες πως ακόμα μυρίζει καπνός. Αν και ήταν μεσημέρι, δεν υπήρχε ψυχή στους δρόμους και παντού υπήρχαν τεράστια γκράφιτι με εικόνες από τις συμπλοκές και διάφορα συνθήματα. Σχεδόν υποχρεωτική είναι η επίσκεψη στο μουσείο της περιοχής που έφτιαξε ο αδελφός ενός από τους δολοφονημένους. Οι πληγές μιας τόσο βαθιάς και μακροχρόνιας σύγκρουσης δεν επουλώνονται μέσα σε λίγα χρόνια ηρεμίας.

Οι Ταραχές κράτησαν τριάντα χρόνια και τερματίστηκαν επίσημα το 1998, με τη συμφωνία της «Μεγάλης Παρασκευής». Μέχρι τότε είχαν τοποθετηθεί περισσότερες από 10.000 βόμβες και είχαν χάσει τη ζωή τους περισσότεροι από 3.500 άνθρωποι, και από τις δύο πλευρές. Οι μισοί εκ των οποίων ήταν απλοί πολίτες.

Αναλυτικές πληροφορίες για τις Ταραχές μπορούν να βρεθούν στην ειδική σελίδα που δημιούργησε το Πανεπιστήμιο του Ulster (https://cain.ulster.ac.uk/).