Τα μπλουζ της ερήμου

Ξεκινάμε το ταξίδι μας στην έρημο Σαχάρα, με μια εννοιολογική διευκρίνιση. Παρότι ονομάζουμε το αφιέρωμα ‘Τα μπλουζ της ερήμου’, δεν έχει να κάνει, τουλάχιστον άμεσα, με τα blues. Όχι γιατί η μουσική που έχει γίνει γνωστή παγκόσμια τα τελευταία 20-30 χρόνια δεν μοιάζει με τα blues, αλλά γιατί στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια μουσική η οποία ούτε αποτελεί ακριβώς τον πρόγονο των blues ούτε έχει επηρεαστεί άμεσα και καθαυτό από τα blues.

Τα blues ως μουσικό ιδίωμα είναι δημιουργία των Νοτίων πολιτειών της Βορείου Αμερικής του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. Στοιχεία της μουσικής παράδοσης της Δυτικής Αφρικής (όπως το call and response - ερωταπόκριση, αντιφωνία κάποιος θα το ονόμαζε πιο λόγια - μια κύρια φωνή και μια δεύτερη φωνή ή χορωδία που αποκρίνεται στην κύρια φωνή), συνδυάσθηκαν με υμνωδίες από χριστιανικές θρησκευτικές τελετές και δημιούργησαν ένα ιδίωμα το οποίο έμελλε να αποτελέσει τη βάση για τη jazz, τη rhythm n’blues, τη soul και τη rock’n’roll μουσική, δηλαδή αυτό που αποτελεί την ποπ και ροκ μουσική του σήμερα. Από αυτή εδώ τη σύγχρονη εκδοχή της δυτικής ποπ μουσικής, ακριβώς, έχει επηρεαστεί η μουσική που ακούγεται στην έρημο Σαχάρα του σήμερα. Παραδόξως για την πιο φτωχή και απομονωμένη περιοχή της Αφρικής, είναι ότι πιο ροκ μπορεί να ακουστεί σε όλη την Αφρική και τον ευρύτερο αραβικό κόσμο του σήμερα.

Σε αυτό έχει συντελέσει βέβαια η επιρροή και η δημοφιλία των Tinariwen, οι οποίοι ξεκινώντας από τη δεκαετία του ’80 έχουν πλέον από τη δεκαετία του ‘00 γίνει παγκόσμια γνωστοί, δημιουργώντας ένα μεγάλο αριθμό επιγόνων, οι οποίοι παίζουν αυτό που σήμερα ονομάζεται desert blues. Από που επηρεάστηκαν όμως όλοι αυτοί, που με μια κιθάρα στο χέρι διασχίζουν την έρημο Σαχάρα ως σύγχρονοι τροβαδούροι της ειρήνης και της αγάπης;

Αναφέρουν κλασικές ροκ επιρροές και κυρίως κλασικούς ροκ κιθαρίστες: Jimmy Hendrix, Dire Straits (Mark Knopfler), Santana, Led Zeppelin, Bob Dylan, Bob Marley, John Lee Hooker, James Brown, Elvis Presley κλπ. Αναφέρονται επίσης και οι επιρροές του προπάτορα των desert blues Ali Farka Touré, όπως και άλλων μουσικών της ευρύτερης περιοχής, όπως του Rabah Driassa από την πρώτη εποχή του raï.

Εκείνο όμως που κυριαρχεί είναι η κιθάρα (ακουστική και στη συνέχεια ηλεκτρική), η οποία πλέον, μαζί με τη φωνή, αποτελεί το κύριο μουσικό όργανο, όπως και στη σύγχρονη δυτική μουσική. Αυτή αντικατέστησε το παραδοσιακό μονόχορδο όργανο imzad (ή amzad) της περιοχής, ενώ παραδοσιακά κρουστά (όπως το tende) έχουν πλέον αντικατασταθεί από σύγχρονα κρουστά. Παρόλ’ αυτά συχνά ακούγονται και τα παραδοσιακά πνευστά των Βέρβερων (taghanimt ή mizwid) όπως και τα ιδιότυπα ρυθμικά ουρλιαχτά, λαρυγγισμοί, πλαταγισμοί, που μαζί με τα παλαμάκια ενίοτε λειτουργούν ως ρυθμική βάση της κύριας φωνής ή του βασικού έγχορδου οργάνου σε όλη τη Δυτική Αφρική και ίσως και ευρύτερα στην υποσαχάρια Αφρική.

Το ιδίωμα αυτό παίζεται σήμερα κυρίως από τους Tuareg της ερήμου, νομαδικό φύλο που κατοικεί στο Νίγηρα, στις οάσεις της ερήμου στη Λιβύη και την Αλγερία, όπως και στο Βόρειο Μάλι και τη Μπουρκίνα Φάσο. Από την Agadez του Νίγηρα, στο Timbuktu και στο Bamako του Μάλι, κι από εκεί στο Kidal του Μάλι και το Tamanrasset και το Djanet της Αλγερίας, έως τα νότια του Μαρόκου, τη Δυτική Σαχάρα και τη Nouakhott της Μαυριτανίας στον Ατλαντικό Ωκεανό, τα desert blues, είναι ένα από τα κύρια σύγχρονα μουσικά ιδιώματα της περιοχής.

Η ευρύτερη περιοχή ταλανίζεται από φτώχεια, έρημο, πολέμους κι εξεγέρσεις. Η αποαποικιοποίηση, στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν μετρίασε τις συγκρούσεις, αντίθετα τις πολλαπλασίασε. Οι Tuareg αποτελούν μικρή μειοψηφία σε όλες τις χώρες και η ανάδυση των διαφόρων εθνικών κρατών, ιδίως του Μάλι και του Νίγηρα, τους έχει οδηγήσει στο περιθώριο και την ανεργία. Οι Tuareg αποτελούν, όπως είδαμε σε προηγούμενο αφιέρωμα, φύλο των Βέρβερων. Όπως όλοι οι Βέρβεροι ασπάστηκαν το Ισλάμ, όμως διατήρησαν ως ξεχωριστό και μάλλον διακριτικό πολιτισμικό στοιχείο ενότητας τη γλώσσα (Tamashek είναι η διάλεκτος των Tuareg που τους ενώνει αλλά και τους διακρίνει από όλα τα άλλα φύλα της περιοχής).

Η ταξική διαστρωμάτωση των κοινωνιών τους (αρχικά με στοιχεία μητριαρχίας, που υπό την επίδραση του Ισλάμ και των συγκρούσεων των τελευταίων 50 και πλέον ετών διαμορφώνονται σιγά σιγά σε πατριαρχικές), με ομαδοποιήσεις ανά φυλές υπό αρχηγούς (amghar), μαζί με τις δυτικές επιρροές και την αστικοποίηση, οδηγούν πολλούς σύγχρονους άνεργους νομάδες (tishumaren) να αναζητήσουν την τύχη τους είτε στις πόλεις - αστικά κέντρα της Δυτικής Αφρικής, είτε στο εξωτερικό, που συχνά αναγκάζονται να καταφύγουν. Ας μην ξεχνάμε ότι η ταξική διαστρωμάτωση της κοινωνίας των Tuareg επέτρεψε να επιζήσουν έως σήμερα ακόμη και μορφές δουλείας, που είχαν καταργηθεί με την Γαλλική αποικιοποίηση, αλλά επιστρέφουν, ιδίως σε καταστάσεις ανομίας.

Αλλεπάλληλες συγκρούσεις και εξεγέρσεις, είτε λόγω της ξηρασίας είτε λόγω της μη επάρκειας πόρων, είτε λόγω της ανάδυσης νέων εθνών και εθνικών ταυτοτήτων, έχουν οδηγήσει πολλές φορές σε πολέμους, που εξαναγκάζουν ακόμη και τους μουσικούς να εγκαταλείψουν αλλεπάλληλες φορές την πατρίδα τους και να ζήσουν στην εξορία.

Η ιστορία των Tinariwen είναι η πιο χαρακτηριστική. Ο αρχηγός τους Ibrahim Al Aghabib σε ηλικία 4 ετών έζησε τον θάνατο του πατέρα του στο Kidal στο βορειοανατολικό Μάλι, σε εξέγερση των Tuareg λίγο μετά την αποαποικιοποίηση του Μάλι από τους Γάλλους. Οι Tuareg εκδιώχθηκαν από την περιοχή σε εξορία. Μεγάλωσε στο Tamanrasset της Αλγερίας και μετά το 1980 πήγε σε στρατόπεδο εκπαίδευσης πολεμιστών Tuareg στη Λιβύη, όπου δημιουργήθηκε το αρχικό σχήμα του συγκροτήματος το οποίο έγινε γνωστό από στόμα σε στόμα στην έρημο Σαχάρα με τη διάδοση της κασέτας, όπου ηχογραφούσαν, οι ίδιοι, αλλά και άλλοι, τις μουσικές τους και που κατά κύριο λόγο προπαγάνδιζαν την εξέγερση και την επιστροφή, όσο και τη νοσταλγία για την πατρίδα. Το 1989 ξαναγύρισαν στο Μάλι, όπου το 1990 ξέσπασε νέα εξέγερση, στην οποία συμμετείχαν και η οποία έληξε με δύο συμφωνίες ειρήνης το 1991 και το 1995. Το 1992 το νέο γκρουπ, που ονομαζόταν αρχικά Kel Tinariwen (Οι άνθρωποι της ερήμου) και αποτελούσε περισσότερο κολεκτίβα μουσικών, κάνει την πρώτη του επαγγελματική ηχογράφηση στην Abidjan της Ακτής Ελεφαντοστού και σταδιακά γίνεται γνωστό στο Μάλι και στην ευρύτερη περιοχή της ερήμου Σαχάρα. Το 2001 ηχογραφούν τον πρώτο κανονικό τους δίσκο στο Radio Tisdas του Kidal ενώ με το δεύτερο δίσκο τους ‘Amassakoul’ που ηχογραφήθηκε στο Bamako του Μάλι γίνονται ευρύτερα γνωστοί και έξω από την Αφρική.

Η δημοφιλία τους εκτοξεύεται την επόμενη δεκαετία, όπου οι Tinariwen, μετά και την αναζωπύρωση των συγκρούσεων από το 2007 και εξής, βρίσκονται σε διαρκή κίνηση και σε συνεχείς συναυλίες στο εξωτερικό. Η τελευταία φάση των συγκρούσεων βρίσκει μεγάλες περιοχές στο Βόρειο Μάλι και το Νίγηρα να έχουν κυριευθεί κατ΄ ουσίαν από ισλαμικά σαλαφιστικά κινήματα, που δείχνουν μηδενική ανοχή στην ποπ μουσική. Από το 2012 στο Kidal (πατρίδα των Tinariwen) και στο Timbuktu (παραδοσιακό ισλαμικό κέντρο της περιοχής) έχει απαγορευθεί η ποπ μουσική, ενώ στο Agadez του Νίγηρα μετά το 2007 και για αρκετά χρόνια είχε απαγορευθεί η κιθάρα, ενώ ακόμη και σήμερα δεν είναι ασφαλές να γίνονται δημόσιες μουσικές εκδηλώσεις από τον φόβο επιθέσεων.

Σήμερα οι Tinariwen αποτελούν τους πλέον χαρακτηριστικούς εκπροσώπους αυτού του νέου μουσικού ιδιώματος, το οποίο παρότι έχει βαθιές ρίζες στην παράδοση της ερήμου, είναι τόσο δυτικό ώστε να αγαπιέται παράφορα από όλο τον δυτικό κόσμο, που ακούει κάτι το απόλυτα οικείο, ακριβώς γιατί οι επιρροές της σύγχρονης δυτικής μουσικής είναι κάτι περισσότερο από εμφανείς. Από την άλλη, η έρημος (tenere ή tiniri) ξεπηδάει από παντού και δημιουργεί ένα ολοζώντανο μουσικό ιδίωμα.

Στο ιδίωμα αυτό κύρια υπήρξε η επίδραση του προπάτορα των desert blues Ali Farka Touré, ο οποίος ήταν ο πλέον διάσημος εκπρόσωπος του είδους τη δεκαετία του ‘90. Ο ίδιος, από τη Songhai φυλή του Μάλι, γεννήθηκε στο Timbuktu και έζησε τα παιδικά του χρόνια κοντά στη Niafunké. Από τη δεκαετία του ‘70, όντας μηχανικός ήχου σε ραδιόφωνο στο Bamako, ηχογραφούσε μόνος του δίσκους, ώσπου τον ανακάλυψαν δυτικοί παραγωγοί στα τέλη της δεκαετίας του ‘80, για να ακολουθήσει μια διεθνή καριέρα τις δεκαετίες του ‘90 και του ‘00. Οι δίσκοι του με τον Ry Cooder (Talking to Timbuktu) το 1994 και με τον Toumani Diabaté (At the heart of the moon) το 2005 έχουν μείνει ιστορικοί.

Ιδιότυπη είναι επίσης και η περίπτωση του Boubacar Traoré από το Μάλι. Γνωστός μουσικός τη δεκαετία του ‘60, μετά από αλλαγές στην πολιτική κατάσταση του Μάλι το 1968 αναγκάστηκε να φύγει στη Γαλλία, όπου έγινε πάλι γνωστός τη δεκαετία του ‘80 για να γίνει τις επόμενες δύο δεκαετίες ένας βασικός εκπρόσωπος της μουσικής της Δυτικής Αφρικής στον ευρύτερο δυτικό κόσμο. Οι επιρροές του από τη δυτική μουσική (τα blues) είναι επίσης εμφανείς στο έργο του, παρότι βέβαια η βασική συνεισφορά του πάντα αποτελεί η ανάδυση της μουσικής Mandé της δυτικής Αφρικής.

Ιδιαίτερες επίσης είναι και οι περιπτώσεις των μουσικών από τη Δυτική Σαχάρα (Mariem Hassan και Aziza Brahim), που είδαμε και στο αφιέρωμα στο Maghreb. Η Mariem Hassan μετά την κατάληψη της Δυτικής Σαχάρας από το Μαρόκο και τη Μαυριτανία to 1976, εξορίστηκε σε προσφυγικό camp στο Tindouf της Αλγερίας. Επαιξε με τον δεξιοτέχνη της κιθάρας Leyoad, ενώ υπήρξε η βασικότερη εκπρόσωπος των Sahrawi στη μουσική, περιοδεύοντας και αυτή έως το θάνατό της σε όλα τα μουσικά φεστιβάλ της περιοχής, όσο και της Δύσης. Στο ίδιο προσφυγικό camp στο Tindouf γεννήθηκε και η Aziza Brahim, σημερινή κύρια εκπρόσωπος της μουσικής των Sahrawi. Ηχογραφεί στην Glitterbeat με τη βοήθεια του Chris Eckman των Walkabouts, που έχει επίσης βοηθήσει και άλλα συγκροτήματα της περιοχής. Η ίδια επηρεάστηκε από τον Ali Farka Touré, ενώ αφιέρωσε έναν από τους σημαντικότερους δίσκους της (το Soutak του 2014) στα γεγονότα στο Μάλι του 2012 με την απαγόρευση της ποπ μουσικής. Χωρίς να ανήκουν αποκλειστικά στο ιδίωμα που μας απασχολεί, παρόλα αυτά οι δυτικές επιρροές στη μουσική τους είναι εμφανείς, φέροντάς τους κοντά με τους Tuareg μουσικούς, ιδίως στα φεστιβάλ της ερήμου, όσο και στα φεστιβάλ της δύσης, όπου εκπροσωπούν τη μουσική της ερήμου.

Η μουσική της ερήμου τις τελευταίες δύο δεκαετίες αποτυπώθηκε ιδίως στο Festival au Désert που ξεκίνησε το 2001 και έφερε κοντά όλους τους μουσικούς της περιοχής. Εως το 2012 γινόταν στο Timbuktu, όμως μετά την κυριαρχία των ισλαμιστικών ομάδων στην περιοχή, το φεστιβάλ πλέον γίνεται στην εξορία, στο Festival sur le Niger, στο Ségou και αλλού, ενώ επίσης το είδος είναι από τις βασικές μουσικές που ακούγονται στο Festival Taragalte στην όαση M'Hamid El Ghizlane του Μαρόκου, στην αρχή των καραβανιών της ερήμου που είδαμε στο αφιέρωμα στο Maghreb. Και βέβαια το είδος είναι αγαπητό σε όλα τα φεστιβάλ του δυτικού κόσμου, φέροντας σε επαφή δυτικούς μουσικούς με τους μουσικούς της περιοχής, που αρκετοί επιμένουν, παρά τις κακουχίες, να κατοικούν στην έρημο, παρά να δρέψουν τους καρπούς της επιτυχίας τους στις πόλεις της δύσης. Τουλάχιστον, ακόμη, γιατί αρκετοί έχουν ήδη εγκατασταθεί στη Δύση.

Η συλλογή ξεκινάει με τους Tawa-n-Tiniri ένα σύγχρονο συγκρότημα επιγόνων από το Μαρόκο. Από την Ouarzate, πόλη – πύλη της ερήμου, σύγχρονο τουριστικό περιορισμό και κινηματογραφικό σκηνικό πολλών ονομαστών ταινιών (όπως ο Λώρενς της Αραβίας) με το κάστρο Kasbah Taourtit να δεσπόζει, παίρνουμε το δρόμο για την έρημο.

Από το Μαρόκο επίσης είναι και οι επίγονοι Génération Taragalte όσο και οι Tasuta N-Imal, που είδαμε στο αφιέρωμα στο Maghreb, όπως και τις άνω εκπροσώπους των Sahrawi.

Οι Terakaft, συγκρότημα που ξεκίνησε από βασικά μέλη της κολεκτίβας των Tinariwen τις δεκαετίες του ‘80 και του ‘90, δημιουργούν από το 2007 και εξής, μουσικές που υμνούν την έρημο, όσο και το φανταστικό κράτος Azawad των Tuareg που ιδρύθηκε το 2012 και επιβίωσε για λίγους μήνες, πριν την κυριαρχία των Ισλαμιστών στην περιοχή του βόρειου Μάλι.

Οι Tamikrest, συγκρότημα επίσης από το Kidal του Μάλι, που έζησαν και αυτοί όλη την ιστορία των σύγχρονων εξεγέρσεων των Tuareg, αποτέλεσαν τους αγαπημένους του Chris Eckman που μαζί με τους Dirt Music έπαιξαν μαζί τους για να τους γνωρίσουν στην Glitterhouse Records, όπου ηχογραφούν έως σήμερα.

Η ιστορία όλων των πιο πάνω συγκροτημάτων είναι λίγο ή περισσότερο κοινή με αυτή των Tinariwen, αποτελώντας μέλη μιας κοινότητας μουσικών που αγαπούν τον τόπο τους, παίζοντας παράδοξα μια σύγχρονη δυτική μουσική.

Το άλλο κύριο σκέλος της σκηνής αναπτύσσεται στο Agadez του Νίγηρα, όπου η επίδραση μουσικών της δεκαετίας του ‘60 και του ‘70 που αγάπησαν τα blues και τη δυτική μουσική, όπως ο Abdallah Oumbadougou, δημιούργησαν σύγχρονους επιγόνους, δεξιοτέχνες της ηλεκτρικής κιθάρας.

Βασικότερος εκπρόσωπος ο Bombino, που έζησε και αυτός την εξέγερση των αρχών της δεκαετίας του ‘90, όπως και την εξορία τουλάχιστον δύο φορές. Μία φορά στην Αλγερία και άλλη μία το 2007, όταν οι Ισλαμιστές απαγόρευσαν την κιθάρα, φεύγοντας στο Ouagadougou της Μπουρκίνα Φάσο. Έγινε ευρύτερα γνωστός με το ντοκιμαντέρ Agadez, the music and the rebellion το 2010. Ο ίδιος, όπως και ο Mdou Moktar, αποτελούν τους χαρακτηριστικότερους εκπροσώπους της σκηνής ως προς την δεξιοτεχνία στην κιθάρα.

Ο τελευταίος έγινε γνωστός από τους δίσκους Music from Saharan Cellphones, συλλογές αρχικά άγνωστων καλλιτεχνών από memory cards κινητών τηλεφώνων στα οποία καταγράφονταν ζωντανές ηχογραφήσεις, και, όπως παλιότερα οι κασέτες, ανταλλάσσονταν χέρι με χέρι στην ευρύτερη περιοχή της Σαχάρας. Ο συλλέκτης Christopher Kirkley μάζεψε σε δύο συλλογές τέτοιες μουσικές το 2009-2010 από την περιοχή του Βόρειου Μάλι, και τις εξέδωσε σε δύο δίσκους το 2011 και 2013 στη Sahel Sounds, που πλέον παρακολουθεί τη σκηνή του Sahel. Στην εδώ συλλογή μας, οι Amanar, επίσης από το Kidal, σε ένα εκπληκτικό δείγμα μιας DIY μουσικής.

Από το Νίγηρα, επίσης, και οι Kel Assouf, που είδαμε στο αφιέρωμα στην amazigh μουσική, που ο αρχηγός τους εξόριστος κι αυτός αρχικά στη Λιβύη, και μέλος της κολεκτίβας των Tinariwen, σχημάτισε το συγκρότημα αφού έφθασε στο Βέλγιο μετά το 2006. Μνημονεύθηκαν μεν εκεί, δεν χώρεσαν στην τελική μίξη, όπως κι εδώ, δεν πειράζει, τους βρίσκετε στο διαδίκτυο.

Η σκηνή έχει επηρεάσει και μουσικούς από την Αλγερία κυρίως, που αποτελεί το βασικότερο καταφύγιο των εξόριστων Tuareg. O Nabil Baly, γιος γνωστού δεξιοτέχνη στο oud (ούτι), από το Djanet, οι Afous d’Afous, οι Tikoubaouine (που τους είχαμε δει μαζί με τους Génération Taragalte στη συλλογή του Maghreb) και οι περισσότερο γνωστοί Imarhan, όλοι από το Tamanrasset, όπως και οι Aridel από το Αλγέρι. Οι τελευταίοι παρουσιάζονται εδώ με το τραγούδι Harraga (Burn), τραγουδώντας για τους νέους της Βόρειας Αφρικής που καίνε τα στοιχεία ταυτότητάς τους για να πάρουν τον δύσκολο δρόμο της μετανάστευσης στην Ευρώπη. Ας μην ξεχνάμε ότι οι δρόμοι από το Νίγηρα προς τη Λιβύη και από εκεί προς Ιταλία αποτελούν το σημαντικότερο μονοπάτι μετανάστευσης της υποσαχάριας Αφρικής προς την Ευρώπη.

Γυρνάμε στην περιοχή του Νίγηρα και ακούμε τους Group Inerane στην Agadez σε ηχογραφήσεις live από το 2004 - 2007 που εκδόθηκαν από τη γαλλική Sublime frequencies, η οποία συλλέγει εξαιρετικές μουσικές από όλες τις περιοχές γαλλικής επιρροής, όπως τη Βόρεια και Κεντροδυτική Αφρική, αλλά και την Ινδοκίνα. Ακόμη τον Alhousseini Anivolla από το θρυλικό γκρουπ Etran Finatawa, όπως και τις σύγχρονες αγαπημένες της Δύσης Les Filles de Illighadad, που παίζουν κιθάρα και τραγουδούν από ένα μικρό χωριό μεταξύ Niamey και Agadez στο μήκος του ποταμού Νίγηρα, που ανακαλύφθηκαν από τη Sahel Sounds και ακούγονται, όλο και περισσότερο, ως φωνές της παράδοσης.

Στην παράδοση επίσης των γυναικείων μουσικών (μην ξεχνάμε ότι οι Tuareg ήταν παραδοσιακά μητριαρχική κοινωνία, όπου η τέντα ανήκε στη γυναίκα), ανήκουν και οι Tartit από το Timbuktu, που μεγάλωσαν και τραγούδησαν σε προσφυγικό camp στη Μαυριτανία, μαζί με τον Ali Farka Touré και με το βασικό συνοδοιπόρο και ακόλουθό του Afel Bocum. Από τις Tartit ο βασικός κιθαρίστας Mohamed Issa ag Oumar, ακολουθώντας την παράδοση των ανδρών κιθαριστών – αρχηγών μουσικών συγκροτημάτων, δημιούργησε τους Imarhan Timbuktu, που κλείνουν τη συλλογή, υπενθυμίζοντάς μας, ίσως περισσότερο απ΄ όλους, την παράδοση, στο κατεξοχήν δυτικό αυτό μουσικό ιδίωμα.

Ένα μικρό δείγμα της παραδοσιακής μουσικής των Tuareg σταχυολογούμε και στην εδώ συλλογή. Από τη συλλογή Tuareg Music of the Southern Sahara, του Ιδρύματος Smithsonian Folkways, που καταγράφει τις ρίζες της σύγχρονης μουσικής της Βόρειας Αμερικής (όπως κατεξοχήν των blues) σε εκπληκτικές συλλογές ανά τον κόσμο, ανώνυμοι μουσικοί Tuareg σε καταγραφές πεδίου του 1960, τραγουδούν με τη συνοδεία imzad, αυτό που πιθανόν αποτέλεσε τη βάση των blues, όσο και του σύγχρονου μουσικού ιδιώματος των desert blues.

Για μια οπτική απόδοση της σύγχρονης ιστορίας των Tuareg και των Tinariwen, δείτε το ντοκιμαντέρ Guitars of Tuareg Rebellion του 2006, περίοδος που oι Tinariwen βρίσκονταν στην πατρίδα τους, πριν πάρουν τους δρόμους της ξενιτιάς και πάλι.

Από τούτη εδώ τη μεριά της γης, όπου έλαχε να έχουμε την πλέον δυτικότροπη μουσική που έχουμε ακούσει έως σήμερα στα αφιερώματα αυτού του ταξιδιού, δεν θα συνεχίσουμε στη Δυτική και την Κεντρική Αφρική (το αφήνουμε για το μέλλον). Θα γυρίσουμε πίσω στην καρδιά της Μέσης Ανατολής, στην ευρύτερη περιοχή της Καππαδοκίας, της Μεσοποταμίας, που ορίζεται από την έρημο της Αραβίας έως τον Καύκασο, αναζητώντας ίσως τις απαρχές της μουσικής, όπως και του πολιτισμού. Πριν όμως χαθούμε σε αυτό το ταξίδι, πέρα από χώρο και χρόνο, θα κάνουμε μια τελευταία στάση, έως το Αφγανιστάν και το Πακιστάν, προσπαθώντας ίσως να ανιχνεύσουμε τις μουσικές συγγένειες, έως το απώτερο σημείο που έφθασε ο Μεγαλέξανδρος.