Το προσωπικό στην Τέχνη

Έχουμε διανύσει έναν αιώνα (τον 20ο) μέσα σε μια παρεξήγηση. Οι καλλιτέχνες ξεχάσαμε πολλά πράγματα μέσα στη δίψα μας για ελευθερία και αέναη κατεύθυνση προς ένα αόριστο «νέο». Καλό είναι το νέο και ακόμα πιο καλή η ελευθερία. Πρέπει να τα έχουμε στο νου μας οι καλλιτέχνες. Τέχνη χωρίς μια κάποια υποτυπώδη ελευθερία δε γίνεται. Λέω υποτυπώδη γιατί απλά δεν πιστεύω στην ύπαρξη της απόλυτης ελευθερίας. Πρόκειται για έναν μύθο που έπλασε ο φοβισμένος νους μας για να παριστάνουμε ότι ανήκουμε σε μια ελίτ με «ανώτερα» χαρακτηριστικά. Τάχα μου ελεύθεροι. Τάχα μου ικανοί για τα πάντα. Κατά φαντασίαν δύναμη. Ας μου εξηγήσει κάποιος από τι είμαστε ελεύθεροι; Είμαστε δέσμιοι του σώματος, των αισθήσεων, της φύσης. Άρα μικροί. Ανεπαρκείς, χωρίς ιδιαίτερες δυνάμεις και δυνατότητες.

Αυτό ισχύει όμως κυρίως για τον καθένα ξεχωριστά, για τη μονάδα. Συνολικά τα πράγματα δεν αλλάζουν βέβαια τρομακτικά αλλά αλλάζουν. Είμαστε μια μεγάλη ομάδα. Ένα σύνολο αδυναμιών που όλες μαζί γίνονται μια δύναμη. Όχι απόλυτη, αλλά δύναμη. Αυτό αποδεικνύει η ιστορία. Η ιστορία είναι ένας μέγας οδηγός αν θέλουμε να καταλάβουμε κάποια πράγματα. Κάποια πράγματα έξω από μας, έξω από το χωροχρονικό μικρόκοσμό μας, δηλαδή το υπερτροφικό εγώ που ονειρεύεται το μεγαλείο στα κουτουρού.

Επιδιώκουμε ο καθένας ξεχωριστά, να πράξουμε μεγαλειώδη πράγματα. Ανοησίες. Ανοησία λοιπόν είναι κατ’ επέκτασιν και η ιδέα του προσωπικού επιτεύγματος, του έργου που είναι κάτι πολύ ξεχωριστό και μοναδικό, φτιαγμένο από την ατομική ιδιοσυγκρασία, την ιδέα και τη σκέψη του ενός, της μονάδας. Εντάξει σαφώς και υπάρχει το προσωπικό επίτευγμα γιατί είμαστε και μονάδες εκτός από σύνολο. Η ιδέα του προσωπικού όμως, η πρόθεση και η συνειδητή επιδίωξη του, πιστεύω ότι είναι λάθος. Ξεφεύγει κανείς έτσι από το σύνολο και απομακρύνεται από το μεγάλο. Αν το σύνολο χάνει τη δύναμη του για χάρη της μονάδας, είμαστε άξιοι της μοίρας μας. Περίγελος. Τι θα ήταν οποιοδήποτε «σημαντικό» έργο ή εύρημα χωρίς την αλληλεπίδραση, την ένταξη στο σύνολο; Μπορούμε να φανταστούμε κάτι εντελώς μόνο του, μοναδικό μέσα στην ανυπαρξία; Ακούγεται εντελώς άκυρο και αφύσικο. Το ίδιο είναι και η συνειδητή επιδίωξη αυτής της μοναδικότητας. Το προσωπικό λοιπόν, η «προσωπική γραφή» (που υπάρχει ούτως ή άλλως αν πραγματικά κάποιος θελήσει να δουλέψει σοβαρά) δεν χρειάζεται να σκεπάζει τη δημιουργικότητα αενάως ως μπαμπούλας που τελικά βάζει εμπόδια και περιορισμούς και καταλήγει να βρίσκει διαρκώς εκφραστικά τείχη και αδιέξοδα όταν επιχειρείται επί τούτου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε το συνολικό. Αυτό που είναι έξω από τον εαυτό. Το καθολικό. Τη μεγάλη αξία, μια αξία που δεν μπορεί παρά να υπερβαίνει το άτομο γιατί ακριβώς έχει οικοδομηθεί από περισσότερους από έναν. Πολύ περισσότερους μέσα στους αιώνες. Ίσως να ακούγονται ιδιαίτερα αυστηρά αυτά, όμως δεν θέλω να αποδημήσω την προσωπική τόλμη και προσπάθεια που έτσι κι αλλιώς είναι απαραίτητη ως ψηφίδα του πολιτισμικού παζλ. Το πρόβλημα είναι η αγιοποίηση, η εξύψωση σε υπέρτατη αξία (είτε από πονηριά, είτε από άγνοια και ετσιθελισμό), του... κάνω ότι μου καπνίσει, όσο άδειο και ανόητο κι αν είναι και το βαφτίζω τέχνη και αξία.

Οπότε η παρεξήγηση που λέγαμε έχει να κάνει κυρίως με τη μνήμη. Η μνήμη μας ατροφεί. Ξεχνάμε επί τούτου ή από απροσεξία ή από ανοησία το παρελθόν, ένα παρελθόν μεγαλύτερο από μας. Βαθύ και πλούσιο. Που δεν μπορεί παρά να περιέχει οτιδήποτε κι αν σκεφτούμε εμείς σήμερα ως πρωτότυπο ή νέο. Το νέο δεν είναι κάτι που δεν έχει ξαναϋπάρξει. Είναι μια αναγέννηση. Μια καινούρια έκφανση του παλιού, του μοναδικού, του ενιαίου, του ενός. Του αιώνιου. Ας μην παρεξηγηθώ όμως, δε μιλάω για κάτι αόρατο και μεταφυσικό που μας καταδυναστεύει. Το αιώνιο, το συνολικό είναι εδώ, μπροστά στα μάτια μας. Τα πάντα υπάρχουν για πάντα γύρω μας. Η ίδια η φύση που την εκμεταλλευόμαστε χτίζοντας μέσα της έναν βολικό για μας κόσμο. Αυτό είναι μια μεγάλη αξία. Συνολική.

Κάνουμε τέχνη. Γιατί την κάνουμε. Η τέχνη όπως πολύ εύστοχα διάβασα κάπου είναι ατελείωτη δοκιμασία και προσφορά. Δοκιμαζόμαστε. Άρα παιδευόμαστε. Πάνω σε τι παιδευόμαστε; Στο να εφευρίσκουμε διαρκώς νέους πρωτότυπους τρόπους να γινόμαστε ρόμπα μπροστά στο βάρος της ιστορίας; Γιατί συνήθως (και εύκολα) αυτό καταφέρνουμε. Όχι. Παιδευόμαστε για να δίνουμε στην ύπαρξη υπόσταση κατανοητή για μας τους ανθρώπους, για να μη μας τρομάζει η αφηρημένη και χαοτική για την αντίληψη μας, ουσία της. Δίνουμε μορφή στο άγνωστο.