Το σύγχρονο Maghreb

Μετά το αφιέρωμα στη raï της Αλγερίας και την Amazigh μουσική των Βέρβερων από τα βουνά Atlas της Βορειοδυτικής Αφρικής, περνάμε στη μουσική του σύγχρονου Maghreb. Στα αραβικά Maghreb σημαίνει Δύση, και πράγματι η περιοχή εκτείνεται έως τα ακραία δυτικά όρια του Αραβικού κόσμου που φθάνουν στον Ατλαντικό ωκεανό. Ξεκινά από τη Λιβύη, αλλά, η κύρια περιοχή του, σήμερα αναφέρεται στην Αλγερία και το Μαρόκο. Νότια εκτείνεται και διαπερνά ενίοτε την έρημο Σαχάρα για να φθάσει μέσα από τους δρόμους της ερήμου στη Μαυριτανία και το Μάλι και μέσω αυτών στη Δυτική Αφρική. Διατηρεί δε την εγγύτητά του τόσο με την Ισπανία, όσο και με τη Γαλλία που η επιρροή της κυριαρχεί στην ευρύτερη περιοχή, μαζί με τη γλώσσα της.

 Οι γεωγραφικές αυτές συγγένειες, όσο και οι ιστορικές, μαρτυρούν και τις επιδράσεις στη μουσική του σύγχρονου Maghreb. Επιρροές από τη Δύση, latin μέσω της εγγύτητας με την Ισπανία, αλλά και με τις περιοχές της Καραϊβικής. Έτσι επίδραση της reggae μουσικής είναι πρόδηλη σε όλα τα σύγχρονα σχήματα της περιοχής. Εξάλλου, η reggae συνδέεται με το κίνημα των Rastafari που προωθούσε τον Παναφρικανισμό. H blues, η jazz, η soul είναι επίσης εδώ, όχι άμεσα ίσως, αλλά ως επιρροές. Έχουν έρθει από απέναντι από τον Ατλαντικό, από την Ισπανία, ή από τη Δυτική Αφρική, μέσα από τους δρόμους της ερήμου που ξεκινούν από εκεί, για να φθάσουν στο Μαρακές του Μαρόκου, ή στο Ταμανρασέτ της Αλγερίας. Και βέβαια είναι εδώ και οι επιρροές της Αραβίας, του Ισλάμ, του Amazigh πολιτισμού των Βέρβερων, που δημιούργησαν τα μουσικά ιδιώματα της περιοχής, όπως κατεξοχήν η gnawa (ή η raï), αλλά και τους παραδοσιακούς χορούς (όπως ο χορός guedra). Και είναι εδώ και οι Sahrawi, του Μαρόκου της ερήμου, αλλά και της πολύπαθης Δυτικής Σαχάρας, που διεκδικεί την ελευθερία της από το Μαρόκο με αποτέλεσμα μεγάλος αριθμός των κατοίκων της να διαβιεί για περισσότερο από 40 χρόνια εκτοπισμένος σε προσφυγικά camps της Αλγερίας.

Μείξη που επιτρέπει σε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν, όσο βέβαια το ανέχονται τα καταπιεστικά καθεστώτα της περιοχής, όπως κατεξοχήν της Αλγερίας. Ο νέος κόσμος ασφυκτιά τόσο από τις οικονομικές συνθήκες της υπανάπτυξης, παρά τις πλούσιες πλουτοπαραγωγικές πηγές των περιοχών, όσο και από την περιορισμένη ελευθερία. Οι γυναίκες ασφυκτιούν και αντιδρούν. Η rap κατακτά κι αυτή τον κόσμο, όπως και η ηλεκτρονική μουσική που αλέθει τα πάντα στα dj mix της. Κι όποιος κι όποια δεν αντέχει μεταναστεύει. Παίρνει μαζί του την παράδοση και τις μουσικές της πατρίδας του, πηγαίνει στη Γαλλία, τη Γερμανία, το Βέλγιο ή την Ολλανδία και μιλά από κει πιο ελεύθερα για τη ζωή του. Visa for music είναι ο εύγλωττος τίτλος της σημαντικότερης ίσως μουσικής πλατφόρμας που από το Ραμπάτ του Μαρόκου παρουσιάζει τη σύγχρονη μουσική και μάλλον προσφέρει διαβατήρια ανέλιξης αλλά ενίοτε και μετανάστευσης, που είναι τόσο πολυπόθητη για τη νεολαία της περιοχής.

Η συλλογή μας ξεκινά παράδοξα με τον Αιγύπτιο Hamza Namira, που γνωρίσαμε ως μία από τις βασικές προσωπικότητες της Αραβικής Άνοιξης, ο οποίος τραγουδά το παραδοσιακό ‘Inas Inas’ του Βέρβερου Mohamed Rouicha, στη γλώσσα Tamazight, στην Αγγλία, με το ηλεκτρικό ούτι του και με εμφανείς τις latin επιρροές. Η συνέχεια ανήκει στον κατεξοχήν Βέρβερο Idir, ο οποίος όμως το 1999 συνέπραξε με διάφορους καλλιτέχνες στον δίσκο του ‘Identités’ (Ταυτότητες), μεταξύ των οποίων και με τον πασίγνωστο Manu Chao, για να τραγουδήσει όχι για τον Amazigh πολιτισμό, αλλά για την πατρίδα του την Αλγερία, που μαστιζόταν από τον εμφύλιο πόλεμο.

Τρίτο στη σειρά το κατεξοχήν συγκρότημα που έχει επηρεαστεί τόσο από τη reggae όσο και από τη rock μουσική, οι Hoba Hoba Spirit. Από την κοσμοπολίτικη Casablanca του Μαρόκου, αντλούν από την παράδοση της πατρίδας τους (ιδίως τη gnawa) για να προσφέρουν ίσως την πιο σύγχρονη εκδοχή της μουσικής του Maghreb τις τελευταίες δύο τουλάχιστον δεκαετίες που δημιουργούν.

Η gnawa, ένα μουσικό ιδίωμα του Μαρόκου που αντλεί τόσο από τις μουσικές της Δυτικής Αφρικής, όσο και από τις μυστικιστικές κοινότητες των Σούφι του Ισλάμ που έφθασαν ως εδώ, είναι εμφανής στη συλλογή, με τις σύγχρονες επιρροές της, καθώς την ίδια θα τη δούμε εκτενώς στο αμέσως επόμενο αφιέρωμα. Το βασικό όργανό της, το guembri ή guimbri, όργανο που στις δυτικές φόρμες αντιστοιχεί περισσότερο σε μπάσο, παίζεται ακόμη και σήμερα από σύγχρονους μουσικούς, μαζί με ηλεκτρικά όργανα, κιθάρες ή πλήκτρα.

O Habib Belk είναι μία από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις των σύγχρονων μουσικών, που παίζουν gnawa και το guimbri, οι οποίοι έχουν γίνει γνωστοί κυρίως μέσα από τις πλατφόρμες των σύγχρονων μέσων του διαδικτύου (YouTube, Spotify κ.λπ.) και όχι από τη δισκογραφική παραγωγή, που έτσι κι αλλιώς στο Maghreb δεν ανθεί.

Η Amazigh παράδοση είναι επίσης εδώ, χωρίς όμως να διεκδικεί την ιδιαίτερη ταυτότητά της, αλλά περισσότερο εκφράζοντας μια σύγχρονη εκδοχή μιας ποπ μουσικής του Maghreb που ανθεί, τόσο στις ίδιες τους τις πατρίδες, όσο και στο εξωτερικό. Από το σήμερα οι Babylone, με τεράστια επιτυχία στην Αλγερία, oι Jubantuja από το Μαρόκο, οι Tikoubaouine από το Ταμανρασέτ, η Μαροκινο – Ολλανδή Inez με το δικό της ‘Ya Habibi’, οι Les Frères Megri από το Μαρόκο των 70s, και βέβαια η σπουδαία Sοuad Massi, εδώ από εμφάνισή της στην αιγυπτιακή τηλεόραση.

Η hip hop είναι ακόμη εδώ, με τον Azpak από την Αλγερία, αλλά και με την Khtek, χαρακτηριστικότερη εκπρόσωπο, που φωνάζει για τα δικαιώματα των γυναικών, αλλά και διαμαρτύρεται για την αδικία που επικρατεί στην πατρίδα της.

Στο ίδιο πλαίσιο, η Μαροκινή Soukaina Fahsi, παίρνει επίσης τη σκυτάλη για να τραγουδήσει ένα τραγούδι της μυθικής Kharboucha, τραγουδίστριας που αντιστάθηκε με τη μουσική της και την ποίησή της στον τύραννο Aïssa Ben Omar στα τέλη του 19ου αιώνα.

 Από την Αλγερία επίσης, δύο ακόμη σύγχρονοι εκπρόσωποι μιας μουσικής παράδοσης που καλά κρατεί έως σήμερα, πλήρως εναρμονισμένης με τις σύγχρονες μουσικές. Οι Gaâda Diwane de Béchar και οι Gnawa Diffusion, επηρεασμένοι από τη σύγχρονη chaabi μουσική, αλλά και από τη gnawa, ιδίως οι δεύτεροι, δημιουργούν εδώ και πάνω από δύο δεκαετίες από τη Γαλλία, όπου είναι εγκατεστημένοι, με μεγάλη επίδραση σε όλο το Maghreb.

Από τη Γαλλία περνάμε πίσω στην έρημο και τους προσφυγικούς καταυλισμούς του Tindouf της Αλγερίας, όπου μεγάλωσαν και οι βασικότερες εκπρόσωποι της μουσικής των Sahrawi, η Mariem Hassan και η Aziza Brahim. Εμφανείς οι ισπανικές επιρροές του φλαμένκο, όσο και οι δυτικές επιρροές του blues στη μουσική τους, εμφανής και η θλίψη τους για την απώλεια της πατρίδας τους και τον ξεριζωμό τους.

Η γυναικεία παρουσία συνεχίζει με την Oum, που μεγάλωσε στο Μαρακές. Με εμφανείς τις επιρροές της soul και της jazz, πλέον έχει επικεντρωθεί και αυτή στην ανάδειξη της μουσικής παράδοσης της πατρίδας της. Εδώ τραγουδά για την ψυχή του Μαρόκου, στο περίφημο φεστιβάλ του Taragalte στην όαση του M'hamid El Ghizlane. Έρημος, καραβάνια, και ολίγον τουρισμός σήμερα που διψά για μια παράδοση αυθεντική.

Στο ίδιο φεστιβάλ και αφού είδαν τους Tinariwen στην εναρκτήρια μάζωξή του το 2009, πέντε νέοι από την περιοχή έφτιαξαν τους Génération Taragalte για να παίξουν τα desert blues που θα δούμε σε επόμενο αφιέρωμα. Εδώ συνοδεύουν τον Hamza Namira, ακούραστο καταγραφέα αλλά και αναμορφωτή της παράδοσης, σε ένα παραδοσιακό τραγούδι του Μαρόκου, ‘Khlili’ (Χαλάλι) που έγινε περισσότερο γνωστό από τους σπουδαίους εκπροσώπους της gnawa, Lemchaheb. Στο σχετικό βίντεο από το YouTube που έγινε γνωστό, παίζουν από το Chefchaouen, το γαλάζιο χωριό του Μαρόκου, σύγχρονο ανερχόμενο τουριστικό προορισμό. Προλάβετε όσο είναι ακόμη παρθένο και αγνό.

 Τα φεστιβάλ ανθούν πλέον ειδικά στο Μαρόκο, που διανύει, ιδίως από το 2014 και εδώ, μια φάση φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος. Δυτικά πρότυπα επηρεάζουν τη νεολαία. Ανήσυχοι νέοι πλέον γίνονται dj producers, που αναμιγνύουν τους ηλεκτρονικούς ήχους με τις μουσικές της πατρίδας τους.

 Ο D33pSoul διατηρεί την πλατφόρμα Palm Therapy Sounds με επιρροή σε όλη τη Βόρεια Αφρική αλλά και όλη τη διασπορά του Maghreb, διασκευάζοντας λαϊκά και παραδοσιακά τραγούδια σε σύγχρονες ηλεκτρονικές φόρμες. Εδώ διασκευάζει το παραδοσιακό Sandiya, και αμέσως μετά μας παραδίδει μια ηλεκτρονική εκδοχή της gnawa με το χαρακτηριστικό ήχο από το βασικό της μουσικό όργανο (guembri).

Ο δε Guedra Guedra, dj producer, επηρεασμένος από τον παραδοσιακό χορό guedra του Νοτίου Μαρόκου, τον μετασχηματίζει σε ηλεκτρονικό ήχο. Λίγο έξω από την πρωτεύουσα του Μαρόκου Ραμπάτ, ξεσηκώνει τους συμμετέχοντες του Atlas Electronic Festival σε boiler room.

H Δύση είναι εδώ, όσο και η βαθιά Ανατολή, όσο και η βαθιά Αφρική. Είναι το Maghreb που αντιστέκεται, το Maghreb που επιμένει, κι όποιος δεν καταλαβαίνει δεν ξέρει που πατά και που πηγαίνει.

23:39     Azpak - Rap Aroubi Pt. 2