Η Τζαζ στην Ελλάδα - Η περίοδος 1990 μέχρι σήμερα

Μετά το 1990 συνεχίζεται η ανοδική πορεία της τζαζ στην Ελλάδα. Είναι πάρα πολλά τα σημαντικά γεγονότα στην εικοσαετία 1990-2010: εκδόσεις βιβλίων και ενός περιοδικού, δημοσιεύσεις άρθρων και κριτικών σε περιοδικά γενικής ύλης ή σε περιοδικά τέχνης, ένας τζαζ ραδιοσταθμός και μουσική τζαζ σε περισσότερες ραδιοφωνικές εκπομπές, πολλαπλασιασμός της δισκογραφίας, νέα διεθνή και τοπικά φεστιβάλ, πανεπιστήμια και σχολές σπουδών τζαζ, πολλά σημεία για live, παραστάσεις με τζαζ και βωβές κινηματογραφικές ταινίες, περφόρμανς, θεατρικά έργα, ποίηση, εκθέσεις φωτογραφίας, τζαζ και παράδοση, τζαζ και ελληνικό τραγούδι, κλασική και σύγχρονη μουσική και πολλά άλλα. Κάθε αναφορά αξίζει εκτενέστερη ανάλυση αλλά στο κείμενο αυτό θα ακολουθήσει μόνο μια, εν συντομία, παράθεση ορισμένων προσώπων, θεσμών και γεγονότων.

Το 1989-90 ελευθερώνονται οι συχνότητες και ξεπηδούν νέοι ραδιοσταθμοί και τηλεοπτικά κανάλια. Τα κρατικά μέσα χάνουν την αποκλειστικότητα. Ο κόσμος υποδέχεται με ενθουσιασμό τις νέες καταστάσεις, αλλά σε λίγα χρόνια αποκαλύπτεται ότι η επιρροή των πολλών ιδιωτικών μέσων επικοινωνίας έχει επιβάλλει την εμπορευματοποίηση των ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων και την απαξίωση λιγότερο δημοφιλών μορφών μουσικής, όπως η τζαζ και η σύγχρονη μουσική. Ο Κώστας Γιαννουλόπουλος βρίσκει ανοιχτό δρόμο και εγκαινιάζει το 1991 τον πρώτο ραδιοσταθμό Jazz FM. Στην μεγάλη ομάδα των παραγωγών οι Ιλάν Σολομών, Λεωνίδας Αντωνόπουλος, Ζακ Σαμουήλ, Βασίλης Σταματίου κ.α. [6]

Ο Γιώργος Χαρωνίτης, η Γιούλη Μαρτίνη και ο Στέφανος Σαμακάς αποφασίζουν το 1993 την έκδοση ενός σοβαρού μηνιαίου περιοδικού, του Jazz & τζαζ, από την μια πλευρά η τζαζ ως παγκόσμια γλώσσα της σύγχρονης εποχής και από την άλλη η ελληνική πραγματικότητα. Από το 1996 το περιοδικό προσφέρει σε κάθε τεύχος ένα σιντί με επιλογές του Γιώργου Χαρωνίτη και ορισμένες φορές του Φώντα Τρούσα. Τα σιντί που κυκλοφορούν αποτελούν μια πλήρη ανθολογία της ιστορίας της τζαζ και των σπουδαιότερων εκπροσώπων της. Επίσης αρκετές παραγωγές επικεντρώνονται στην ελληνική σκηνή. Ο Γιώργος Χαρωνίτης είναι το κεντρικό πρόσωπο και διευθυντής της έκδοσης, αρχισυντάκτης ο Φώντας Τρούσας, από το παλιό περιοδικό ΤΖΑΖ ο Σάκης Παπαδημητρίου και ο Δημήτρης Θ. Αρβανίτης, ο οποίος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα εξώφυλλα και την σελιδοποίηση έτσι ώστε το περιοδικό να ξεχωρίζει για την ποιότητά του από τα πρώτα τεύχη. Τακτικοί συνεργάτες οι Κορνήλιος Διαμαντόπουλος, Γιάννης Μουγγολιάς, Θωμάς Ταμβάκος κ.α. Δυστυχώς το Jazz & τζαζ σταμάτησε την έκδοσή του το 2013 ύστερα από είκοσι χρόνια ανελλιπούς κυκλοφορίας. [7]

Από το 1992 λειτουργεί το τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου στην Κέρκυρα. Στο τμήμα αυτό για πρώτη φορά σε ελληνικό πανεπιστήμιο εντάσσεται η τζαζ ισότιμα στο μεγάλο φάσμα των μουσικών σπουδών. Από το 1997 ο σαξοφωνίστας συνθέτης και εκπαιδευτικός Δήμος Δημητριάδης οργανώνει το πρόγραμμα διδασκαλίας της τζαζ στο οποίο συμμετέχουν γνωστοί και καταξιωμένοι μουσικοί [8]. Οι απόφοιτοι έχουν ήδη ενσωματωθεί στην τοπική σκηνή, έχουν παρουσιάσει και έχουν ηχογραφήσει έργο τους [9]. Στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας της Θεσσαλονίκης, ο σαξοφωνίστας και συνθέτης Δημήτρης Βασιλάκης διδάσκει στο τμήμα Μουσικών Επιστημών και Τέχνης. Επίσης, τμήματα σπουδών τζαζ λειτουργούν σε αρκετές σχολές, όπως του Φίλιππου Νάκα, του μουσικού κρουστών Νίκου Τουλιάτου, του μπασίστα και συνθέτη Γιώργου Φακανά, του Σύγχρονου Ωδείου Θεσσαλονίκης κ.α.

Το 1991 ο Δήμος Αθηναίων διοργανώνει το Ευρωπαϊκό Φεστιβάλ Τζαζ με τη συνεργασία πολιτιστικών φορέων και πρεσβειών των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κάθε χρόνο, αρχές καλοκαιριού, το φεστιβάλ συγκεντρώνει πολυπληθές ακροατήριο και στη σκηνή ανεβαίνουν ευρωπαϊκά σχήματα τα οποία, κατά κάποιον τρόπο, εκπροσωπούν τη χώρα τους. Την ίδια χρονιά, το 1991, το ξενοδοχειακό συγκρότημα Σάνη, στην Κασσάνδρα Χαλκιδικής, διοργανώνει το πρώτο τριήμερο Jazz on the Hill [10]. Ένα από τα πιο σημαντικά φεστιβάλ της Ελλάδας, το οποίο πραγματοποιείται με συνέπεια και επαγγελματισμό κάθε καλοκαίρι σε μια μαγευτική τοποθεσία με προσκεκλημένους την αφρόκρεμα της διεθνούς σκηνής της τζαζ. Το 2003 το νέο φεστιβάλ Jazz+Πράξεις του Δήμου Πατρέων με καλλιτεχνική επιμέλεια του Γιάννη Μουγγολιά, γνώστη και φίλου της τζαζ. Το φεστιβάλ έχει ήδη διαγράψει μια πορεία υψηλού καλλιτεχνικού επιπέδου και μεγάλης ανταπόκρισης από το μουσικόφιλο κοινό. Από το αίθριο του Παλιού Δημοτικού Νοσοκομείου έχουν περάσει γνωστά ονόματα του διεθνούς στερεώματος και πολλοί έλληνες με προσωπικές απόψεις.

Το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, από το 1990, με αίθουσες συναυλιών κλασικής μουσικής, προσκαλεί ενίοτε ιστορικά πρόσωπα της τζαζ και ελάχιστα ελληνικά σχήματα. Την ίδια περίπου τακτική ακολουθεί και το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, αν και τα τελευταία χρόνια πολλαπλασίασε την παρουσία της τοπικής και διεθνούς σκηνής της τζαζ. Η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση μπαίνει ορμητικά το 2011. Το τμήμα τζαζ και σύγχρονης μουσικής αναλαμβάνει ο Χρήστος Καρράς ο οποίος, εκτός από γνώστης του θέματος, είναι μπασίστας με σπουδές στο Παρίσι και συμμετοχές σε γκρουπ σύγχρονης τζαζ. Η Στέγη είναι αυτήν την στιγμή από τα ελάχιστα σημεία της χώρας όπου μπορούν να εμφανισθούν, σε άριστες συνθήκες τεχνολογίας, πρωτοπόροι μουσικοί και καλλιτέχνες γενικότερα.

Ο σύλλογος Φίλοι της Τζαζ και Δημιουργικής Μουσικής Θεσσαλονίκης προετοιμάζει το δικό του φεστιβάλ κάθε χρόνο. Από το 2002 έως το 2010 πρόεδρος του συλλόγου ήταν ο, οδοντίατρος και παθιασμένος της τζαζ, Γιάννης Κουτσουρίδης, ο άνθρωπος για όλες τις δουλειές. Το φεστιβάλ αυτό πρότεινε τη ρυθμική πλευρά της τζαζ και ταυτοχρόνως ήταν ανοιχτό σε νέες ιδέες, συμπράξεις και πειραματισμούς. Από το 2011, χωρίς τον Γιάννη Κουτσουρίδη, η διοργάνωση περιορίζεται στο mainstream, ethnic και fusion. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης συνέχισε για μερικά χρόνια το φεστιβάλ με έμφαση και στο ethnic. Τα τελευταία χρόνια οι συναυλίες της τζαζ ανήκουν στο μεγαλύτερο φεστιβάλ της πόλης, τα Δημήτρια, αλλά πραγματοποιούνται και σε ανοιχτούς χώρους το καλοκαίρι. Πράγματι, το καλοκαίρι αυξήθηκαν τα ολιγοήμερα φεστιβάλ και οι συναυλίες σε διάφορα νησιά, όπως στην Τήνο, την Σαντορίνη, την Ύδρα και την Κρήτη, και σε μικρότερες πόλεις, όπως το Αγρίνιο, η Κόρινθος, η Πάργα κ.α.

Στην Θεσσαλονίκη κινείται η ομάδα Plus’n’Minus με πρωτοβουλία του συνθέτη, ενορχηστρωτή, σαξοφωνίστα Ξενοφώντα Αβράμογλου και του μουσικού και δασκάλου κρουστών Χρήστου Γερμένογλου. Δυο μουσικοί που κατέχουν όλη την ιστορία της τζαζ και δεν διστάζουν να πειραματιστούν πάνω στη συνύπαρξη σύνθεσης και ελεύθερου αυτοσχεδιασμού διοργανώνοντας τακτικά τριήμερες συναντήσεις. Η ομάδα εκπροσωπείται με πολλά σχήματα και κυρίως με την μεγάλη ομάδα 15-25 προσώπων, την Plus’n’Minus Collective Orchestra (PMCO), η οποία παρουσιάζει έργα συνθετών και αυτοσχεδιαστών της πόλης, όπως των Βασίλη Μπακόπουλου, Γρηγόρη Τσάτσου, Παύλου Μιχαηλίδη, Σάκη Παπαδημητρίου, Νεκτάριου Καραντζή, Ξενοφώντα Αβράμογλου [11].

Το 1990 είναι η αφετηρία των παραστάσεων Βωβός κινηματογράφος και μουσική επιτόπου. Ο Σάκης Παπαδημητρίου συνδέει την τζαζ και τον αυτοσχεδιασμό με αριστουργήματα του βωβού κινηματογράφου και έργα των πρωτοποριακών κινημάτων της δεκαετίας του ’20, παίζοντας επί σκηνής, κατά την διάρκεια της προβολής της ταινίας, σόλο πιάνο, είτε ντούο με την Γεωργία Συλλαίου τραγούδι και φωνητικά, είτε τρίο με τον Χρήστο Γερμένογλου κρουστά, τον Γεώργιο Μπαντούκ Αποστολάκη κιθάρες και άλλους μουσικούς [12].

Δυο από τις πιο σημαντικές, με διεθνή αναγνώριση και δισκογραφία, τραγουδίστριες οι οποίες κινούνται με άνεση στις κλασικές φόρμες και στον ελεύθερο αυτοσχεδιασμό, η Γεωργία Συλλαίου και η Σαβίνα Γιαννάτου, κάνουν ένα ακόμη βήμα συνδέοντας στοιχεία της τζαζ με άλλες παραδόσεις. Η Γεωργία Συλλαίου ηχογραφεί το 1993 τον δίσκο Ιχνηλάτες του Ιούρα - τραγούδια από τα νησιά των Εβρίδων, με ενορχηστρώσεις από τον μπασίστα και συνθέτη Μιχάλη Σιγανίδη και τους Ιωάννα Πολυζωίδου πιάνο, Θοδωρή Ρέλλο σαξόφωνο, Τάκη Κανέλλο ντραμς κ.α. Το 1994 κυκλοφορεί ο δίσκος της Σαβίνας Γιαννάτου Primavera en Salonico - λαϊκά σεφαραδίτικα τραγούδια, με έμπειρους μουσικούς όπως ο Κώστας Βόμβολος ακορντεόν και ενορχηστρώσεις, Μιχάλης Σιγανίδης κοντραμπάσο, Λευτέρης Αγγουριδάκης κρουστά κ.α.

Σήμερα, δεκάδες έλληνες μουσικοί είναι πλέον διεθνείς και είτε ζουν μονίμως στο εξωτερικό είτε συμμετέχουν τακτικά σε φεστιβάλ και συναυλίες. Ο καθένας με τη δική του ιστορία και διαδρομή στο τεράστιο φάσμα της τζαζ. Ο νεαρός πιανίστας Νικόλας Αναδολής, με σπουδές στις ΗΠ, κέρδισε πριν μερικά χρόνια το περίφημο βραβείο Martial Solal. Ο Παντελής Καραγιώργης, πιανίστας, συνθέτης και αυτοσχεδιαστής, μόνιμος κάτοικος Βοστώνης, έχει δεκάδες σιντί και συνεργασίες με πρωτοπόρους, γνώστης εις βάθος του έργου του Thelonious Monk. Από τους πιο προχωρημένους μουσικούς της σύγχρονης τζαζ. Τρεις θεσσαλονικείς, οι Grix, στο Βερολίνο: ο Φλώρος Φλωρίδης, ο πιανίστας Αντώνης Ανισέγκος, ο Γιώργος Δημητριάδης ντραμς, συνεχίζουν με το έργο τους τον δρόμο της σύγχρονης αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής [13].

Και άλλοι διεθνείς: ο μπασίστας Πέτρος Κλαμπάνης, ο βιμπραφωνίστας Χρήστος Ραφαηλίδης, και οι δυο με έδρα τη Νέα Υόρκη. Ο Δημήτρης Βασιλάκης σαξόφωνο, ο Νίκος Βελιώτης τσέλο, ο Γιώργος Κοντραφούρης πιάνο και όργανο χάμοντ [επίκουρος στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο], ο κιθαρίστας Γιάννης Παυλίδης που διδάσκει στο Leeds College, οι αδελφοί Γιώτης Δαμιανίδης κιθάρα, στις Βρυξέλλες, και Πέτρος Δαμιανίδης κοντραμπάσο και πολλοί άλλοι.

Τρεις έλληνες καλλιτέχνες ηχογραφούν τακτικά στην ECM. Η Ελένη Καραΐνδρου, κινηματογραφική μουσική και ορισμένα κομμάτια με επιρροές από την τζαζ, η Σαβίνα Γιαννάτου με το σχήμα Primavera en Salonico ή άλλο, σε άλμπουμ μεσογειακής κυρίως ατμόσφαιρας και ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος. Ο Τσαμπρόπουλος, πιανίστας υψηλού επιπέδου που έχει διακριθεί από πολύ νέος, πατάει γερά τόσο στην κλασική όσο και στην τζαζ και κινείται από σόλο πιάνο, ντούο, τρίο ή κουαρτέτο μέχρι σολίστ και διευθυντής ορχήστρας. [Πρόσφατα, το 2018-19, κυκλοφόρησαν σε διανομή από την ECM/neRED και μια-δυο δουλειές του, επίσης ξενιτεμένου, Κώστα Θεοδώρου άκα Ντίνε Ντόνεφ.]

Από τα πιο δημοφιλή και σταθερά γκρουπ, με ιδιαίτερο χαρακτήρα πάνω από δυο δεκαετίες, είναι οι Human Touch (David Lynch σαξόφωνο, Γιώτης Κιουρτσόγλου ηλεκτρικό μπάσο, Σταύρος Λάντσιας πιάνο και ντραμς) και οι Mode Plagal (Θοδωρής Ρέλλος σαξόφωνο, Κλέων Αντωνίου κιθάρα, Τάκης Κανέλλος ντραμς κ.α.) Πιο σύγχρονες εκδοχές της τζαζ από τους πιανίστες Βαγγέλη Κατσούλη, Μηνά Αλεξιάδη, Θωμά Σλιώμη, Τάκη Φάραζή, τον ντράμερ Νίκο Τουλιάτο, τον μπασίστα Νεκτάριο Καραντζή, τον Γιάννη Μουρτζόπουλο ηλεκτρονικά κ.α.

Πιο κοντά στο ύφος του ethnic και τα παρακλάδια fusion συν αυτοσχεδιασμούς, το τρίο Balkano (Παντελής Στόικος τρομπέτα, Λάκης Τζήμκας μπάσο, Αλέκος Παπαδόπουλος κρουστά), το Συγκρότημα Λαμπράκη του Χάρη Λαμπράκη που παίζει νέι, ο Αλέκος Βρεττός στο ούτι, ο Κώστας Θεοδώρου μπάσο / κοντραμπάσο και κρουστά πολλά, φυσικά ο βετεράνος Γιώργος Τρανταλίδης κ.α. Στην κατηγορία mainstream και standards υπάγεται το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής σκηνής ενώ έχουν πολλαπλασιαστεί οι αξιόλογοι και σπουδαγμένοι μουσικοί.

Το 2011 ο πιανίστας και ενορχηστρωτής Δημήτρης Καλαντζής έκανε την έκπληξη με ρεκόρ πωλήσεων του άλμπουμ Mano’s - Jazz tribute to Manos Hadjidakis, με κουιντέτο τζαζ και την Athens Camerata. Ο ίδιος συνέχισε το 2013, με το τζαζ κουιντέτο και την String Orchestra of Patras, στο αντίστοιχο Modes & Moods - Music by Mikis Theodorakis. Έμπειροι σολίστ, εκτός από τον πιανίστα, ο σαξοφωνίστας Τάκης Πατερέλης και ο τρομπετίστας Ανδρέας Πολυζωγόπουλος. Η καθαρή τζαζ άποψη ανασυνθέτει τις, γνωστές και αγαπημένες στο μεγάλο κοινό, μελωδίες των Μάνου Χατζιδάκι και Μίκη Θεοδωράκη, οι οποίοι αποτελούν τους στυλοβάτες του ελληνικού τραγουδιού. Σηματοδοτεί, δε, μια νέα κατεύθυνση και προτείνει την αξιοποίηση των ελληνικών standards.

Παραπομπές

[6] Διαμάντια στον νυχτερινό ουρανό: η σελίδα του ντοκιμαντέρ Diamonds in the Night Sky [πηγή: facebook]

[7α] δείτε το τελευταίο τεύχος στην σελίδα του περιοδικού [πηγή: Jazz & Τζαζ]

[7β] δείτε τη δισκογραφική πορεία του περιοδικού [πηγή: Jazz & Τζαζ]

[8] Διδακτικό προσωπικό στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιόνιου

[9] Σύνολο Τζαζ Ιονίου Πανεπιστημίου ‎– Ionian Jazz Ensemble

[10] Jazz on the Hill και Φεστιβάλ Σάνης [πηγή: Sani Festival]

[11] κουβέντα στο MiC με τον Φώντα Αβράμογλου για τους PMCO [πηγή: MiC.gr]

[12α] το 36ο ΦΚΘ με «μουσική επί τόπου» στο Επταπύργιο [πηγή: Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης]

[12β] «Επί τόπου» στο 6ο Φεστιβάλ Κρήτης το 2014 [πηγή: NeaKriti.gr]

[13] Trio "Grix" μουσικό σύνολο [πηγή: Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης]

Επιμύθιο

Το παραπάνω ενδελεχές κείμενο του Σάκη Παπαδημητρίου δημοσιεύτηκε στην αγγλική γλώσσα στον τόμο HISTORY OF EUROPEAN JAZZ [Equinox Publishing 2018] με επιμελητές τους Francesco Martinelli και Alyn Shipton, ο οποίος πρωτοπαρουσιάστηκε στην Λισαβόνα στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο για την Τζαζ στις 15 Σεπτεμβρίου 2018. Στο σύνολό του το βιβλίο αυτό είναι μια εμβριθής μελέτη για την ιστορία της τζαζ στην Ευρώπη, που απλώνεται σε 750 τυπωμένες σελίδες με 250 φωτογραφίες και 40 άρθρα από 45 συνολικά συγγραφείς - μελετητές.

Το άρθρο του Σάκη Παπαδημητρίου που πραγματεύεται την ιστορία της ελληνικής τζαζ σκηνής δημοσιεύεται εδώ με αφορμή τα 100 χρόνια παρουσίας της τζαζ στην χώρα μας και τα 80 χρόνια ζωής του αρθρογράφου. Να είναι γερός και ακμαίος, να συνεχίσει να μας προσφέρει μουσικές εμπειρίες.

για την αντιγραφή [παραπομπές και λίγα σχόλια]
Κώστας Γ. Καρδερίνης

Η τζαζ στην Ελλάδα - Μέρος πρώτο (1920-1974)

Η Τζαζ στην Ελλάδα - Η ανθοφορία (1975-1990)