Mουσική με χρώματα

Φετιχισμός: Η απόδοση (κυρίως στις αρχαίες θρησκείες συνέβαινε αυτό) ανθρώπινων ιδιοτήτων σε άψυχα αντικείμενα (δέντρα, βουνά, εικόνες κλπ). Στις αρχές του 20ου αιώνα ο Freud έδωσε νέο περιεχόμενο και διάσταση σ' αυτήν την παμπάλαια έννοια. Είδε σε μέρη του ανθρώπινου σώματος (πόδια, χέρια κλπ) αλλά κυρίως σε αντικείμενα ένδυσης (κάλτσες, παπούτσια, εσώρουχα) μια αντανάκλαση ή ένα υποκατάστατο αυτού που ο Bunuel ονόμασε «το σκοτεινό αντικείμενο του πόθου».

Αντικείμενα πόθου (και ως επί το πλείστον σκοτεινά!!) ήταν και τα δισκάκια της 4AD. Και μαγικά επίσης (η λέξη «φετίχ» άλλωστε προέρχεται από την πορτογαλική λέξη feitico=μαγεία)! Υπάρχει κανείς που δεν ξέρει τι εστί 4AD; Χμμ, επειδή βλέπω κάποια χέρια σηκωμένα εκεί στο βάθος, ας πούμε ότι η 4AD ήταν (και είναι ακόμη σε κάποιο βαθμό) μια από τις κορυφαίες ανεξάρτητες δισκογραφικές εταιρείες. Ειδικά τη δεκαετία του 80, το μποστάνι της 4AD έθρεψε και μεγάλωσε ονόματα που στοίχειωσαν τις μέρες και κυρίως τις νύχτες μας όπως οι Dead Can Dance, οι Pixies, οι Cocteau Twins, οι Clan of Xymox, οι X-Mal Deutchland κ.α. Κατάφερε δε να επιβάλει και να υπερασπίσει μια ενιαία αισθητική αντίληψη, τόσο μουσική όσο και εικαστική (στα χνάρια και άλλων βέβαια εταιρειών όπως η Factory και η Postcard), σε τέτοιο σημείο μάλιστα ώστε και μόνο ο χαρακτηρισμός «δίσκος της 4AD» έδινε πόντους ποιότητας!

Αν η 4AD κέρδισε μια θέση στο πάνθεον των καλύτερων ανεξάρτητων εταιρειών, ένα μερίδιο της επιτυχίας το χρωστάει στο εκλεκτικό σχεδόν εστέτ γούστο του ιδρυτή της Ivo Watts-Russell αλλά και σ' έναν τύπo ο οποίος λέγεται Vaughan Oliver (Βον προφέρεται, όχι Βόγκαν όπως κάποτε «εκτόξευσαν» περισπούδαστα χείλη!). Ποιός είναι αυτός;;; Μην κατεβάζετε μουσικές εγκυκλοπαίδειες ή σπαζοκεφαλιάζετε προσπαθώντας να θυμηθείτε ποιός είναι αυτός ο τύπος... Δεν πρόκειται για μουσικό! Ενας γραφίστας είναι, υπεύθυνος όμως για αυτά τα μοναδικά έργα τέχνης που κοσμούσαν τα εξώφυλλα των δίσκων της 4AD, σε σημείο που μερικές φορές να σε έκαναν να αναρωτιέσαι «η εικόνα συνοδεύει τη μουσική ή η μουσική είναι το soundtrack της εικόνας;».

Με τον ταλαντούχο φωτογράφο Nigel Grierson στο πλευρό του, έστησε στις αρχές της δεκαετίας του 80 την γραφιστική ομάδα 23 envelope, η οποία μετά την αποχώρηση του Grierson το 1988 ξανα-βαφτίστηκε ως v23. Η ομάδα αυτή σφράγισε με το logo της μερικά από τα πιο λεπτοδουλεμένα μουσικά κομψοτεχνήματα των τελευταίων χρόνων. Από την πρώτη μέρα και έπειτα η πορεία του Oliver και της 4AD θα είναι σχεδόν παράλληλη. Με την αποχώρηση βέβαια του Ivo το 1998 οι δεσμοί χαλάρωσαν. Η σχέση άλλωστε της 4AD με την v23 ήταν πάντα χαλαρή και «ελεύθερη» καθώς κατά καιρούς ο Oliver έκανε δουλειές και με άλλους καλλιτέχνες ανάλογης αισθητικής όπως ο David Sylvian (μοναδική όλη η σειρά), οι All About Eve, οι In the Nursery, o Michael Nyman κ.α. Με μια 1-2 «παρασπονδίες» βέβαια, όπως ο δίσκος των Bush «Razorblade Suitcase», όπου το εξώφυλλο μάλλον άξιζε περισσότερο από το περιεχόμενο (πως λέμε «απ' έξω κούκλα από μέσα πανούκλα»;)!

Αν και η λέξη πρωτοπόρος έχει φθαρεί από την χρήση περισσότερο και από τζην εργάτη στα ... Ολυμπιακά έργα (!), στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι απολύτως δικαιολογημένη. Όπως λεν και οι ειδικοί άλλωστε, το graphic design μετά τον Oliver δεν θα είναι ποτέ πια το ίδιο... Μεταξύ άλλων κατάφερε να επιβάλει έναν ενιαίο αναγνωρίσιμο στυλ χωρίς να πέσει στη συνήθη παγίδα της μανιερίστικης και εύκολης ανακύκλωσης. Τόσο αναγνωρίσμο δε που όταν με τον πόθο της ανακάλυψης και με νευρικά χέρια ψάχνω τις ατελείωτες στοίβες νέων και παλιών CDιών, πάντα το δάχτυλο θα σταματήσει σχεδόν μηχανικά σε ένα εξώφυλλο της v23 (ή κάποιο των αρκετών μιμητών της).

Οι δουλειές του Oliver συνδύαζαν πάντα την υψηλή τεχνική με την ανάλογου ύψους αισθητική. Ένας συνδυασμός όχι και τόσο αυτονόητος ούτε και τόσο εύκολος (θυμηθείτε ως αντι-παράδειγμα, τα επιδειξειομανή έργα κιθαριστών υψηλής τεχνικής αλλά χαμηλής έως αδιάφορης αισθητικής!). Χρησιμοποιεί το κολάζ, επηρεασμένος ταυτόχρονα από την ανεικονική τέχνη των αρχών του 20ου αιώνα, με ελεύθερη χρήση των τυπογραφικών στοιχείων, με ιδιάζουσες γραμματοσειρές, αξιοποιώντας μοναδικά εικόνες και φωτογραφικές συνθέσεις. Με σκούρα συνήθως χρώματα και ζοφερά θέματα, κατάφερε να οπτικοποιήσει τα μουσικά οράματα των καλλιτεχνών της 4AD, κρατώντας όμως συγχρόνως σοφά απόσταση ασφαλείας από την γραφικότητα που χαρακτηρίζει πολλά εξώφυλλα της σκοτεινής (και όχι μόνο) μουσικής.

Εραστής ο ίδιος της μουσικής έφτιαχνε τα έργα του πάνω στην μουσική. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι με μια ρομαντική αφέλεια και μια βιοτεχνική λογική, εξακολουθεί την περισσότερη δουλειά να την κάνει με το κοπίδι και την κόλλα στο χέρι, παρόλο που η γραφιστική είναι ένας κλάδος στον οποίο τα computer έχουν εισβάλει σαρωτικά με την ορμή ενός Τζένγκις Χαν! Ο ίδιος άλλωστε έμεινε ανεπηρέαστος από την μαζική αποδοχή και αναγνώριση (χαρακτηριστικό είναι ότι ούτε καν site δεν έχει στο Δίκτυο!) χωρίς να εκμεταλλευτεί τη φήμη του σε ξεπέτες και αρπαχτές!

Ένα κομμάτι του έργου του Oliver έχει παρουσιαστεί και μέσα από δύο βιβλία, το παλιότερο «This rimy river» και το πιο φρέσκο «Visceral Pleasures». Δυστυχώς δεν τα έχει πάρει το μάτι μου στην ντόπια αγορά, οπότε τον εναλλακτικό δρόμο τον ξέρετε...! Στα βιβλία αυτά πέρα από εξώφυλλα, υπάρχουν flyers, posters και άλλα καλούδια, καθιστώντας τα αγορά αξίας!

Το εξώφυλλο είναι εκ φύσεως η πρώτη επαφή με κάποιον δίσκο. Βέβαια όπως και με τους ανθρώπους δεν μπορεί να κριθεί το περιχόμενο από την εξωτερική εμφάνιση! Αν και όλο και κάποιο συμπέρασμα μπορείς πάντα να βγάλεις, και για ανθρώπους και για δίσκους (έχω παρατηρήσει π.χ. ότι δίσκοι με ναρκισσιστικές πόζες καλλιτεχνών στο εξώφυλλο σπανίως θα με γεμίσουν με το μουσικό τους περιεχόμενο!). Τώρα συνειδητοποιώ και που έγκειται η μεγάλη δύναμη των έργων του Oliver... Στην αφηρημένη αισθητική τους που σε αφήνει ελεύθερο να ταξιδέψεις χωρίς να σου επιβάλλει εικόνες, ιδέες, συναισθήματα (αυτή είναι και η δύναμη της αφηρημένης τέχνης γενικότερα!). Να ταξιδέψεις σ' αυτόν τον άγνωστο τόπο που λέγεται μουσική...

Για το τέλος, διαλέγω πέντε δίσκους στους οποίος ο συνδυασμός (ή μήπως να πω η συνουσία;) μουσικής-εικόνας άγγιξε την πληρότητα. Δίσκοι οι οποίοι με ταξίδεψαν πριν καν ακουμπήσει πάνω τους η βελόνα του πικάπ ή η ακτίνα του laser. Οι Κινέζοι βέβαια λένε μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις αλλά πιστεύω ότι δεν πειράζει να προσθέσω κι εγώ λίγες ακόμη...

LUSH
Scar (1989)

Έχω την υποψία -έως και τη βεβαιότητα- ότι αν οι Lush ηχογραφούσαν σε μια άλλη εταιρεία θα ήταν απλώς ένα ακόμη αξιόλογο pop γκρουπάκι με αέρινα γυναικεία φωνητικά. Η σφραγίδα όμως της 4AD και της v23 είναι πολύ βαριά...

COCTEAU TWINS
Treasure (1984)

Οι αραχνοϋφαντες μελωδίες που υφαίνουν πάνω στη φωνή της νεράιδας Elizabeth οι Cocteaus δεν θα μπορούσαν να είχαν βρει πιο ταιριαστή οπτική ενσάρκωση. Ειδικά για τους Cocteaus ο Oliver έδωσε τα ρέστα του. Όλη η σειρά είναι μια εικαστική αποθέωση!

THIS MORTAL COIL
It' ll end in tears (1984)

Από τις όχι συχνές φορές που σε εξώφυλλο του Οliver εμφανιζόταν ανθρώπινη μορφή. Η μοναδικής αισθητικής φωτογραφία του μοντέλου Pallas Citroen -είχε απορριφθεί από τους Modern English για το δικό τους LP «Ricochet days»!- κοσμούσε αυτό το κομψοτέχνημα μιας πραγματικής dream team!!

MODERN ENGLISH
Mesh & Lace (1982)

Όταν το punk άρχισε να ενδιαφέρεται και για τα εσώψυχα και βούτηξε στην άβυσσο της ψυχής το αποτέλεσμα ήταν τέτοιοι δίσκοι (αν ο Robbie είχε ακολουθήσει το... παράδειγμα του Ian, ο δίσκος αυτός θα απολάμβανε την αποδοχή ενός «Closer»)! Και το ταξίδι άρχιζε από το εξώφυλλο...

CLAN OF XYMOX
Medusa (1986)
Λιτότητα δεν σημαίνει και εκφραστική πενία! Η λιτή αλλά πλούσια σε συνειρμούς πετρωμένη μορφή, που παραπέμπει στην μυθολογική Μέδουσα, εκφράζει τον ονειρικό πλούτο ενός dark pop κόσμου.