Leonard Cohen

Τρεις μουσικοί, μια κριτικός κινηματογράφου, ένας ζωγράφος, τρεις συγγραφείς, ένας μουσικός και εταιρειάρχης, μια δισκοπώλισσα και η Χίλντα Παπαδημητρίου διάλεξαν και σχολίασαν το αγαπημένο τους τραγούδι μέσα από το ρεπερτόριο του Καναδού.

1. Avalance  
Στέφανος Ρόκος (Ζωγράφος)

To Avalanche είναι το κομμάτι χάρη στο οποίο διάβασα για πρώτη φορά το όνομα του Leonard Cohen, το 1992 στα 15 μου, μέσα στο From Her to Eternity, το πρώτο σόλο άλμπουμ του Nick Cave που μόλις είχα αγοράσει. Είναι το τραγούδι που ανοίγει αυτόν τον δίσκο, το μόνο που δεν έχει τους στίχους τυπωμένους και η μόνη διασκευή από κάποιον τότε άγνωστο σε εμένα Leonard Cohen. Η θυελλώδης εισαγωγή με τα τύμπανα και η τόσο ωμή ερμηνεία του Cave με έπεισαν να αγοράσω το Songs of Love and Hate. Έκπληκτος ακούγοντάς το συνάντησα μονότονους δακτυλισμούς με κλασσική κιθάρα, μια υπνωτισμένη φωνή που τάραξε την εφηβική μου ορμή, και τους στίχους "When I am not this hunchback that you see, I sleep beneath the golden hill.", "You who wish to conquer pain, You must learn, learn to serve me well", "You say you've gone away from me, But I can feel you when you breathe" και "It is your turn, beloved, It is your flesh that I wear." Εκεί έμαθα και το Famous Blue Raincoat. Και από τότε άρχισα να πηγαίνω μπρος και πίσω στην δισκογραφία, την ποίηση και την ζωή του Leonard Cohen, και να αγαπάω αυτόν και τα τραγούδια του, από το Stranger Song και το Teachers, το If it be your will, Lover Lover Lover, Who by fire, The Gypsy s Wife, The Partisan, μέχρι το Take This Waltz, Waiting for the Miracle και Darkness.

Άρα πώς να μην είναι το Avalanche το αγαπημένο μου τραγούδι του Cohen?

2. Suzanne  
Πόλυ Λυκούργου (Kριτικός κινηματογράφου, Flix.gr)

Δεν θυμάμαι ακριβώς πότε το άκουσα πρώτη φορά. Ήμουν 14-15 χρονών περίπου, ανέκαθεν ζούσα λίγο περισσότερο στη μοναχική φαντασία μου από ό,τι οι συμμαθήτριες μου, πάντα αγαπούσα τους πρίγκιπες της μελαγχολίας, κάθε βράδυ φορούσα τα μεγάλα ακουστικά του στερεοφωνικού, έπαιρνα τα βινύλια αγκαλιά και κάρφωνα τα μάτια στο εξώφυλλο - πιστεύοντας ότι με τον Κοέν, τον Γουέιτς, τον Σπρίνγκστιν όντως κοιταζόμαστε, επικοινωνούμε, τραγουδούν μόνο για μένα. Και τέντωνα τα αυτιά για να πιάσω τη θλίψη της δικής τους ιστορίας, που κάπως μαγικά κούμπωνε με τη δική μου. Έτσι έμαθα αγγλικά (τζάμπα μάνα τα φροντιστήρια, ήρθε η ώρα να σ' το πω). Στις ελληνικές κόπιες δεν υπήρχαν στίχοι και στην εφηβεία μου δεν υπήρχε google. Η ιστορία της Σουζάν λοιπόν από την πρώτη στιγμή με κέρδισε. Ο ποιητής Λέοναρντ την τραγουδούσε με αυτή την ξεκάθαρη, ζεστή στίξη, την έντυνε με κινηματογραφικές εικόνες ενός ζωντανού ποταμιού που στις όχθες του ζουν και πεθαίνουν ναύτες κι έρωτες και μία νεραϊδοπαρμένη ηρωίδα που την ήξερα, την κουβαλούσα από μικρή. Όσο ξένο εφηβάκι ένιωθα, τόσο άφηνα τη Σουζάν (αυθαίρετα, τη φανταζόμουν σαν τη Stevie Nicks) να με παίρνει από το χέρι, να με ταΐζει τσάι και πορτοκάλια, να μου δείχνει την ομορφιά ανάμεσα στα σκουπίδια και τα λουλούδια. Δεν ήταν half crazy η κυρά του λιμανιού. Ήταν απλά μόνη - όπως η Mary του Thunder Road. Όπως εγώ. Αλλά κοίτα να δεις περίεργο πράγμα που είναι η ευτυχία: να μπορείς να θυμηθείς ότι κάποιος κάποτε άγγιξε το (τέλειο) κορμί σου με το μυαλό του.

YΓ. Αν υπάρχει κάποια ιστορία πίσω από το τραγούδι, παρακαλώ μην μου την πείτε. Δεν το έχω ψάξει ποτέ. Ακόμα προτιμώ να ζω στη φαντασία μου.

3.Famous Blue Raincoat  
Ζέφη Κόλια (Συγγραφέας)

It's four in the morning, the end of December I'm writing you now just to see if you're better... Ένα γράμμα. Ένα ερωτικό τρίγωνο. Μια προδοσία. Με τη φωνή του Cohen. Και σαξόφωνα. The last time we saw you you looked so much older. Your famous blue raincoat was torn at the shoulder. You'd been to the station to meet every train... Tόσο noir. Tόσο βαθύ μπλε. Ίσως το απόλυτο τραγούδι για τη μελαγχολία που φέρνει η βροχή.

4. Stories of the Street  
Δημήτριος Μαμαλούκας (Συγγραφέας)

Δε θυμάμαι πότε πρωτοάκουσα αυτό το τραγούδι, όμως αγάπησα αμέσως τους στίχους του, που φανέρωναν ολοζώντανες εικόνες, τις ίδιες που με συνόδευαν από πάντα, μελαγχολικά τις περισσότερες φορές. Η εικόνα στο παλιό ξενοδοχείο (I lean from my window sill - In this old hotel I chose.- Yes, one hand on my suicide- And one hand on the rose) έχει μεταφερθεί σχεδόν αυτούσια στο βιβλίο μου "Κράτα μου το χέρι", όπως κι η Πόλη, οι αυτοκινητόδρομοι (And where do all these highways go) η οδήγηση, όλη η αγάπη για το δρόμο και για τη φυγή (O stranger at your wheel - The Cadillacs go creeping down) που συχνά είναι η ζωή η ίδια.

5. The Future  
Betamin (Microondas)

Νομίζω ότι το τραγούδι που θέλω να διαλέξω είναι το THE FUTURE. Κι αυτό γιατί περιγράφει μια μελλοντική δυστοπία που πλέον τη συναντάς μόλις ανοίξεις την πόρτα σου. Ταυτόχρονα η παραγωγή του και η ενορχήστρωση του είναι σε τέτοιο βαθμό άθλιες που αντανακλούν το περιεχόμενο στην εντέλεια. Ο Κοέν είναι από τούς καλλιτέχνες του '60 που μια χαρά προσαρμόστηκαν στη λαίλαπα του '80.

6. Chelsea Hotel #2  
Χρήστος Αλεξόπουλος (Puzzlemusic)

Είναι εκπληκτικό με αυτόν τον άνθρωπο. Τα τραγούδια του Leonard Cohen μπορεί να μην έχουν ποτέ την παραμικρή συνθετική καινοτομία αλλά είναι πάντα κομψοτεχνήματα. "Εργόχειρα". Αρχέτυπα δυτικής τραγουδοποιΐας. Ποτέ μα ποτέ δεν παραλείπω να εντάξω κάποιο από αυτά στο Εργαστήρι Σύνθεσης Τραγουδιού που συντονίζω.

Το συγκεκριμένο το ξεχωρίζω για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι μπορώ να ακούσω στο repeat μέχρι εξαντλήσεως όχι μόνο το πρωτότυπο αλλά και τη διασκευή του Lloyd Cole. Ο δεύτερος είναι πως (παρότι διαφωνώ με το νόημα που φέρει) ο στίχος "Well, never mind, we're ugly, but we have the music" μου προκαλεί πάντα ένα αίσθημα ανάτασης. Ταυτόχρονα με ένα κόμπο στο λαιμό...

7. The Stranger Song  
Ελένη Νεουδάκη (Record House)

Πρώτα είδα την ταινία του Όλτμαν, McCabe & Mrs. Miller, μετά επανεκτίμησα το τραγούδι. Δεν ήταν αυτό που μ' είχε κερδίσει από το άλμπουμ Songs of Leonard Cohen, αλλά χάρη στην ταινία το άκουσα διαφορετικά. Η μονοτονία της μελωδίας επιτείνει τους αφηγηματικούς κύκλους του ποιήματος, που μιλάει για τις αυτοκαταστροφικές σχέσεις, για τους ανθρώπους - τις γυναίκες, κυρίως - που είναι καταδικασμένες να επαναλαμβάνουν τα ίδια λάθη, ξανά και ξανά. Ο Cohen συχνά χρησιμοποιεί τις ερωτικές σχέσεις ως εφαλτήριο για να σχολιάσει την "καλοσύνη των ξένων", τη βαθύτερη ανάγκη για περιπλάνηση, τις διαφορετικές οπτικές των δύο φύλων. Το απαισιόδοξο τέλος της ταινίας έχει στιγματίσει μέσα μου το τραγούδι οριστικά: "I told you when I came I was a stranger".

8. First We Take Manhattan  
Εύη Χασαπίδου-Watson (Echo Tattoo)

Το κομμάτι στην εκδοχή της Warnes το ακούγαμε συχνά στο Pique, στην Κυψέλη, του οποίου υπήρξαμε με τον Πάνο μόνιμοι θαμώνες, εγώ μάλιστα δούλευα έναν καιρό στο μπαρ, και είχα κάνει και πολλές από τις τοιχογραφίες και τους πίνακες. Δεν είχα ιδέα σε τι αναφέρονται οι στίχοι, έβρισκα όμως πολύ οικείο το "they sentenced me to twenty years of boredom for trying to beat the system from within" ενώ ταυτιζόμουν με το "I don't like your fashion business mister and I don't like those drugs that keep you thin" καθώς περνούσα τη φάση της συνειδητοποίησης της γενικής κατάστασης του κόσμου και ειδικά της θέσης της γυναίκας σε όλο αυτό το αρρωστημένο σκηνικό. Μετά έλεγε για τη Νέα Υόρκη που λάτρευα σαν ανάμνηση της παιδικής μου ηλικίας. Το Βερολίνο με άφηνε αδιάφορη. Αργότερα έμαθα πέντε πράγματα για τον Κοέν και το συνέδεσα με τον φασισμό. Πρόσφατα συνειδητοποίησα ότι στην ουσία πιθανά είναι το προσωπικό του μανιφέστο αφού το να κατακτήσει κανείς τις πολιτιστικές πρωτεύουσες Ευρώπης και ΗΠΑ είναι το απόλυτο cult όνειρο. Τώρα πια το προτιμώ στην δική του εκδοχή.

9. The Partisan  
Αλέξης Καλοφωλιάς (The Last Drive, Thee Holy Strangers)

Το "The Partisan" δεν είναι ένα τραγούδι του Cohen. Γράφτηκε το 1943 στο Λονδίνο από τον Emmanuel D'Astier de la Vigerie και την Anna Marly· ο αρχικός του τίτλος ήταν "La Complainte du Partisan". Το συγκαταλέγω όμως σε ένα αφιέρωμα για τα τραγούδια του Leonard Cohen, γιατί μέσα από τη δική του ερμηνεία ενσωματώθηκε σε μία διαφορετική πολιτιστική επικράτεια και έτσι έφτασε στα αυτιά μου. Όταν το ακούω "αισθάνομαι" την σκοτεινή ιστορία του 20ου αιώνα συμπυκνωμένη σε μουσική και λόγο. Μπορεί η ιστορία να γίνει αίσθηση; Ο υπνωτικός ρυθμός, το αιχμηρό κοντραμπάσο, η πυρετώδης αφήγηση, η λιτή ενορχήστρωση που είναι τόσο πλήρης. Η χορωδία στο τέλος... Μια δραματική επιστροφή στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες του πολέμου όπου οι αδύνατοι άνθρωποι αντιμετώπιζαν τον εφιάλτη χαμογελαστοί, με το είδος περηφάνιας που μπορούν να αισθανθούν μόνο όσοι έχουν κοιτάξει το ανθρώπινο θηρίο κατάματα και δεν έχουν πια να χάσουν τίποτα.

10. Take This Longing  
Γιώργος Μητάς (Συγγραφέας)

Εξαιρώντας το "Suzanne", που θα είναι πάντα το "δακτυλικό αποτύπωμα" του Καναδού τροβαδούρου, σαν πιο αγαπημένο μου θα επέλεγα το "Take this longing" από το άλμπουμ "New skin for the old ceremony", για τους ίδιους λόγους που αγάπησα τόσα από τα τραγούδια του - μόνο που εδώ η "συνταγή" εκτελείται με απόλυτο, αξεπέραστο τρόπο: ένα σχεδόν μυστικιστικής ομορφιάς κιθαριστικό θέμα, ένα ρεφρέν που η μελωδία του στοιχειώνει τον ακροατή και στίχοι τρομακτικής ομορφιάς - όλα συνταιριασμένα με τον μοναδικό τρόπο που κάνει τον Λέοναρντ πιο σημαντικό τροβαδούρο απ΄ ό,τι ποιητή ή συνθέτη. Αν προσθέσει κανείς τα εξαίσια γυναικεία φωνητικά και τον μοναδικό ήχο που πετύχαινε εκείνα τα χρόνια ο Λέοναρντ στο στούντιο, δεν δυσκολεύεται να φτάσει στο τελικό συμπέρασμα: το "Take this longing" είναι ένα από το ωραιότερα τραγούδια ερωτικής επιθυμίας που έχουν γραφτεί.

11. Bird on the Wire  
Χίλντα Παπαδημητρίου

Το τραγούδι με το οποίο ξεκινάει συνήθως τις συναυλίες του. Ένα τραγούδι που άρχισε να γράφει στην Ύδρα, βλέποντας ένα πουλί καθισμένο στα ηλεκτρικά σύρματα. Ή όπως λέει ο Cohen, η δική του μποέμικη εκδοχή του My way. Μια κατάφωρη παραδοχή ότι πολύ συχνά, πληγώνουμε αυτούς που προσπαθούν να μας βοηθήσουν - ξεσχίζουμε σαν ζώα κερασφόρα αυτούς που μας αγαπούν περισσότερο. Είναι άραγε σύμφυτο της προσπάθειας να μείνει κανείς ελεύθερος; Και τι γίνεται μ' εκείνη την υπόσχεση που δίνει ο ποιητής - στη Μάριαν, προφανώς, η οποία του έδωσε την κιθάρα και τον παρότρυνε να γράψει το τραγούδι - ότι θα επανορθώσει για όλα όσα έχει κάνει; Η προδοσία ως μόνιμη επωδός του έρωτα, μοιάζει να λέει ο Cohen. Κι ο μάταιος αγώνας για την προσωπική ελευθερία, όπως την εννοεί ο καθείς από μας. Ο διαρκής εσωτερικός μονόλογος: "You must not ask for so much" - "Hey, why not ask for more?", διατυπωμένος από ζητιάνους και ιππότες, μεθυσμένους και ωραίες κυράδες - οικείες εικόνες στην ποίηση του Cohen.

Η πρώτη ηχογράφηση του τραγουδιού το 1969 είναι λιτή και "άδεια", όπως ήταν όλα τα άλμπουμ του Cohen εκείνης της περιόδου. Όσο περνούν τα χρόνια, οι ερμηνείες του Bird on the wire στα live γίνονται όλο καλύτερες, όχι μόνο επειδή στολίζονται ενορχηστρωτικά - αλλά επειδή η φωνή του βαθαίνει, και ο ίδιος έχει συνειδητοποιήσει πια ότι είναι προτιμότερο να απαγγέλει παρά να τραγουδάει.